Wat de exacte territoriale uitkomst van de oorlog in Oekraïne ook mag zijn, de politieke uitkomst is al duidelijk: Rusland heeft zijn kans verloren om een vazalstaat en bufferzone in Oost-Europa te creëren, omdat de westwaartse koers van Oekraïne nu onomkeerbaar is.
Dat was een van de kernboodschappen van een internationaal symposium van diplomaten en academici dat op donderdag 4 april onder auspiciën van het Centrum voor Geopolitiek aan de Universiteit van Cambridge bijeenkwam. De nadruk lag op de Maidan-revolutie van 2013, die de Moskou-vriendelijke president van Oekraïne ten val bracht. Viktor Janoekovitsj en zette het land op koers richting Europa, maar er werd ook stilgestaan bij de grootschalige invasie van het land door de Russische president Vladimir Poetin in februari 2022.
“Poetin heeft Oekraïne verloren. Het is glashelder geworden. Hij heeft hun soevereiniteit binnengevallen en zij hebben zich tegen hem verzet”, zegt barones Catherine Ashton, die tussen 2009 en 2014 de eerste chef van het buitenlands beleid van de Europese Unie was en tijdens de turbulente maanden van de opstand veelvuldig sprak met Janoekovitsj en Poetin. ‘Al die jaren daarvoor was hij ze kwijt, en nu is hij ze volledig kwijt.’
De Maidan-protesten begonnen op de avond van 21 november 2013, toen Janoekovitsj besloot geen associatieovereenkomst met de Europese Unie te ondertekenen, waarover al zeven jaar werd onderhandeld, en in plaats daarvan te kiezen voor een vrijhandelsovereenkomst met Moskou.
“Ik herinner me die avond nog heel goed”, zei Argita Daudze, destijds de ambassadeur van Letland in Oekraïne, die die dag een receptie organiseerde. “Ambtenaren van het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken kwamen laat bij ons en waren in een zeer slecht humeur.”
“De Oekraïense samenleving leefde in 2013 in bepaalde hoop dat nauwere banden met de EU meer orde en een snellere economische ontwikkeling in Oekraïne zouden brengen”, aldus Daudze. “Het leek erop dat het idee van Europa een antwoord begon te worden op veel problemen waarmee Oekraïense wetgevers werden geconfronteerd – en een synoniem werd voor een goed leven voor het gewone volk.”
Naarmate de protesten tegen Janoekovitsj toenamen, “was de sfeer fantastisch – het waren gezinnen, jongeren, NGO-leiders, journalisten, een spectrum van mensen uit de hele samenleving in Kiev”, herinnerde Ashton zich, die de verzamelde menigte bezocht.
“En het was heel, heel koud, dus je weet dat mensen toegewijd zijn … er was een duidelijk gevoel dat dit een beweging was van mensen die niet zouden verdwijnen.”
De spontaniteit en de duur van de opstand logenstraften het Russische argument dat deze door westerse functionarissen was bedacht.
Maar het is niet alleen Oekraïne dat zijn hoop vestigt op de voordelen van sterkere banden met de EU. Ashton gelooft dat de ervaring met de overname van Oekraïne ook de Europese Unie transformeert. “Het heeft de EU sterker gemaakt in termen van buitenlands beleid … coherenter,” vertelde ze aan Al Jazeera.
Het buitenlands en defensiebeleid blijven nationale bevoegdheden en vereisen unanimiteit voor actie op EU-niveau, maar Ashton zei dat de Europese bereidheid om samen te werken “absoluut buitengewoon” was en sinds haar ambtstermijn was toegenomen.
Tijdens de Maidan-opstand stonden veel EU-leden bijvoorbeeld nog steeds eerbiedig tegenover Rusland. “Veel mensen vonden de Poolse officiële reactie te timide”, zegt Lukasz Kulesa, plaatsvervangend hoofd onderzoek bij het Poolse Instituut voor Internationale Zaken. “[Then-Foreign Minister Radoslav] Sikorsky zei tegen de Oekraïners dat ze in moesten stemmen met een compromis met Janoekovitsj.”
Zelfs nadat Poetin in maart daaropvolgend het Krim-schiereiland had geannexeerd, adviseerden Europese functionarissen Oekraïne geen wapens te gebruiken tegen de Russen, en Duitsland kwam met Rusland overeen om de Nordstream-gaspijpleidingen onder de Baltische Zee aan te leggen die Oekraïne zouden omzeilen.
Polen is nu een van de meest ondubbelzinnige bondgenoten van Oekraïne, Duitsland heeft Nordstream in de steek gelaten, en de EU heeft een tiental sanctiepakketten tegen Rusland opgelegd en zet dit jaar voorspelbare, meerjarige militaire en financiële hulp in voor Oekraïne.
“De EU heeft nooit begrepen hoe sterk zij is”, zei Ashton. “Als economische macht is het enorm, en het begrijpt nog niet echt dat het de mogelijkheid heeft om die ongelooflijke economische kracht te gebruiken om dingen te bereiken.” Het werd de hoogste tijd, zei ze, dat de EU-leiders veiligheidsstrategieën voor de komende vijftig jaar gingen ontwikkelen.
In december nodigde de EU Oekraïne en Moldavië uit om hun lidmaatschapsproces te starten, en ook dat werd gezien als een vorm van veiligheid.
Vygaudas Usackas, de EU-ambassadeur in Moskou in 2013-2017, riep op tot “een ongekend politiek besluit van zowel de Europeanen als de NAVO om de onderhandelingen over het Oekraïense lidmaatschap van de EU te bespoedigen en Oekraïne uit te nodigen om zich bij de NAVO aan te sluiten op de top in Washington” in juli. Beide processen duren normaal gesproken enkele jaren, maar het lidmaatschap zou de rol van Oekraïne versterken in de onderhandelingen met Rusland om de oorlog te beëindigen, wanneer die ook plaatsvinden, zei Usackas.
Om dezelfde reden riep hij op tot de inzet van NAVO-troepen in Oekraïne en “onmiddellijke en dringende, massale militaire en financiële steun aan Oekraïne, zodat het land weer momentum krijgt en vanuit een sterke positie met de vijand kan praten”.
NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg heeft deze week naar verluidt een NAVO-hulppakket voorgesteld dat in een periode van vijf jaar 100 miljard dollar aan militaire hulp naar Oekraïne zou sturen.
Dit gecoördineerde beleid onder de EU- en Europese NAVO-leden staat in schril contrast met de wetgevers in het Amerikaanse Congres die afhankelijk zijn van de presidentskandidaat Donald Trump, die dit jaar de hulp aan Oekraïne heeft bevroren, waardoor de Europese schouders nog meer verantwoordelijk zijn.
“Dit is het grootste succes van de Russische politieke oorlogsvoering”, zei Mark Voyager, docent internationale betrekkingen aan de Kiev American University, tegen Al Jazeera. “Ik geloof dat de heer Trump zeer zeker in een of andere vorm een aanwinst is voor het Kremlin. Of het nu zijn bezoeken in de late Sovjet-periode waren, zijn Miss Universe-zaken in Moskou, of zijn zakelijke contacten met de Trump Tower, financiële persoonlijke verwikkelingen, ik geloof dat de Russen iets behoorlijk substantieel over hem hebben.”
Onderzoek in de VS heeft tot nu toe echter geen bewijs opgeleverd dat Moskou enige compromitterende informatie over Trump bezit die de voormalige Amerikaanse president vatbaar zou kunnen maken voor politieke druk vanuit Moskou.
Wat de redenen van Trump ook mochten zijn om de hulp aan Oekraïne stop te zetten, Daudze herinnerde zich de gevolgen van het niet opkomen tegen Rusland tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, toen de legers van Stalin Oost-Europa binnenstormden en een einde maakten aan de korte onafhankelijkheid van Estland, Letland en Rusland tijdens het interbellum. Litouwen.
“Politici van de Baltische staten besloten niet te vechten en de Sovjetbeloften te aanvaarden om hun soevereiniteit niet aan te raken”, zei ze. “In de context van een wereldoorlog konden we geen hulp van andere landen verwachten en verloren we onze vrijheid.”
Bron: www.aljazeera.com
