De demonstraties en de nationale staking van 2021 in Colombia, die waren opgeroepen om te protesteren tegen impopulaire belastingverhogingen en hervormingen van de gezondheidszorg zoals voorgesteld door toenmalig president Iván Duque en om een einde te eisen aan het politiegeweld, werden op zichzelf, niet verrassend, met politiegeweld beantwoord. Ondanks een agressieve campagne van officiële media en overheidskanalen om de demonstranten af te schilderen als vandalen en criminelen die banden hebben met terroristische groeperingen, zijn er video’s van de ongebreidelde mensenrechtenschendingen, het geweld en de moordaanslagen op vreedzame demonstranten door het Mobiele Anti-Riot Squadron (Escuadrón Móvil Antidisturbios, oftewel ESMAD), de gevreesde oproerpolitie van het land, ging viraal op sociale media. De repressie door de politie had een averechts effect en hielp het sentiment onder de bevolking tegen de rechtse regering te keren, wat culmineerde in de verkiezing van president Gustavo Petro, een linkse ex-guerrilla.
President Petro begon zijn regering met een plan voor ‘Totale Vrede’, waarbij hij onderhandelde met de grote gewapende groepen om vrede te brengen in een land dat al zo lang als iemand zich kan herinneren verwikkeld is in een burgeroorlog. Hoewel hij erin is geslaagd veel criminele organisaties en guerrillastrijders de wapens neer te laten leggen, heeft Petro moeite gehad om een andere gewapende groepering, die vaak verantwoordelijk is voor geweld en moorden in Colombia, te hervormen: de ESMAD.
De ESMAD werd oorspronkelijk opgericht in 1999 als onderdeel van het Plan Colombia van de Verenigde Staten, het initiatief van president Bill Clinton dat de financiering voor het Colombiaanse leger in zijn strijd tegen drugsbaronnen en opstandige guerrillastrijders drastisch verhoogde. Plan Colombia gooide olie op de al lang bestaande burgeroorlog in Colombia, bracht een hypermilitarisering van het land teweeg en leidde, door de politie met het leger te laten samensmelten, tot een toename van het aantal moorden en geweld tegen vreedzame volksprotesten. Getraind in het gebruik van militaire tactieken om met stakingen, marsen en massabewegingen om te gaan, heeft de ESMAD gediend als een ‘schokmacht’ om de regering te helpen in haar strijd tegen politieke en sociale oppositie, vooral onder de Afro-Colombiaanse en inheemse bevolking. .
Een rapport gepubliceerd door het Comité de Solidaridad con los Presos Políticos (Comité voor solidariteit met politieke gevangenen) beschrijft de smerige geschiedenis van geweld van de ESMAD. In de eerste tien jaar van haar bestaan, van 1999 tot 2009, werd de ESMAD beschuldigd van drieënveertig gevallen van buitengerechtelijke executies tijdens haar interventies in protesten, en andere sterfgevallen door hun toedoen vonden plaats tijdens uitzettingen, buiten gemeenschaps- en campesino-vergaderingen, nadat voetbalwedstrijden en tijdens inheemse rituelen voor de bevrijding van Moeder Aarde. Een kwart van de moorden werd gepleegd door de ESMAD in samenwerking met de nationale politie, de strijdkrachten en antiguerrilla-eenheden.
De ESMAD is vaak beschuldigd van seksueel misbruik en verkrachting. Tijdens de protesten van 2021 werd een zeventienjarig meisje betrapt terwijl ze ESMAD-agenten filmde en naar een politiebureau gebracht waar ze werd verkracht. Nadat ze een formele klacht had ingediend tegen ESMAD-agenten, pleegde ze zelfmoord. Het politiebureau waar ze was verkracht, werd vervolgens door demonstranten platgebrand – een dramatisch voorbeeld van ESMAD-misbruik dat leidde tot gewelddadige protesten, die op hun beurt door de ESMAD werden onderdrukt.
Dergelijke misbruiken door de ESMAD en de daaruit voortvloeiende woede en onmacht die de marginalen ervaren, werden samengevat in de videoclip van het populaire nummer “Fucking ESMAD” van de Afro-Colombiaanse rapper en sociaal activist Junior Jein. De tekst van het lied beschrijft nauwkeurig de strategie van de ESMAD tijdens de protesten die in 2017 plaatsvonden in Buenaventura, de bijna geheel zwarte havenstad twee uur buiten Cali: “We begrepen niet wat er gebeurde / Ze hebben alle gesprekken geannuleerd / Opzettelijk provoceerden ze ons / infiltreerden de mensen, de protesten en brachten de stad uit de hand / plunderingen, vandalisme en wanhoop. De videoclip bij het nummer bevat videobeelden van wijdverbreid ESMAD-misbruik tijdens de protesten, precies het soort misbruik door ESMAD-agenten dat honderdduizenden mensen ertoe bracht te protesteren tijdens de nationale staking in april 2021. Na de protesten werd Junior Jein doodgeschoten in de straten van Cali. De verantwoordelijken voor de aanslag zijn niet opgepakt.)
Als onderdeel van zijn plan voor een ‘menselijkere politiemacht’ heeft Petro gewerkt aan het in toom houden van de ESMAD. Salarissen en secundaire arbeidsvoorwaarden zijn verhoogd, er zijn nieuwe trainingsprogramma’s opgezet en corruptiebestrijding is een prioriteit geworden. De naam ESMAD, die synoniem was geworden met geweld en machtsmisbruik, is veranderd in UNDMO (Nationale Eenheid voor Dialoog en Handhaving van de Orde).
De kleur van de uniformen van de oproerpolitie is ook veranderd om de nieuwe politiemacht verder te distantiëren van geweld uit het verleden. Degenen die verantwoordelijk zijn voor de ‘dialoog’ met demonstranten zullen nu een blauw uniform en een witte helm dragen, hoewel reguliere agenten hun geheel zwarte, Robocop-achtige pantsering zullen blijven dragen. Aanvalstanks zullen donkergrijs blijven, maar de oudste tanks zullen worden omgebouwd tot ambulances en reddingsvoertuigen en zullen wit en blauw worden geverfd.
Petro heeft de ESMAD opnieuw vormgegeven als een politiemacht die alleen als laatste redmiddel kan worden ingezet en ‘vreedzame en intelligente oplossingen’ creëert om ‘vrede en sociaal welzijn op te bouwen’ en het recht van mensen om te protesteren te respecteren. Om dit werkelijkheid te maken heeft president Petro in 2023 een wet aangenomen om een einde te maken aan de stigmatisering van en desinformatie over vreedzame demonstranten. Rechtse regeringen en officiële media in Colombia bestempelen demonstranten (in het bijzonder inheemse en Afro-Colombiaanse demonstranten, studenten, journalisten en mensenrechtenactivisten) al lang als subversieven en criminelen, en politieke oppositie als onderdeel van ‘de innerlijke vijand’.
De term ‘de vijand binnenin’ verwijst naar degenen die samenwerken of sympathiseren met linkse guerrilla’s en terroristen, maar wordt uiteindelijk toegepast op iedereen die rechts als zijn vijanden beschouwt. Tijdens de protesten van 2021 is bijvoorbeeld de stigmatisering van inheemse groepen (doornen) die naar de stad Cali kwamen om hun steun aan te bieden, en de desinformatiecampagne die la Primera Línea (een groep jonge mensen die de vreedzame protesten tegen het geweld van politie en paramilitaire leden verdedigde) associeerde met terroristen en guerrillastrijders, probeerde de illegale arrestaties te rechtvaardigen, marteling en moord op leden van deze groepen door de ESMAD.
Essentiële structurele hervormingen, zoals het scheiden van de politie en het leger en het garanderen van transparantie en verantwoordingsplicht bij het vervolgen van misbruik door de politie, hebben nog niet hetzelfde succes gekend. Een ander onderdeel van Petro’s voorgestelde hervorming is het verminderen van de hoeveelheid en soort niet-dodelijke wapens en munitie, maar ook dit moet nog gebeuren.
Als onderdeel van de modernisering van de politie in het kader van Plan Colombia werden in 2012 ‘minder dodelijke wapens’, zoals traangas en elektrische schokken, toegestaan voor gebruik door de politie voor crowd control. Sindsdien is het gebruik door de ESMAD van Het aantal niet- of minder dodelijke wapens is alleen maar toegenomen.
Tijdens de regering-Duque steeg het budget voor wapens en munitie voor de ESMAD enorm, met een piek in de toegenomen aankopen tijdens de COVID-19-pandemie, ter voorbereiding op de protesten die zouden komen toen de lockdown eindigde. Tijdens de pandemie werd ruim twee miljoen dollar uitgegeven aan de aanschaf van 47.244 gasflessen, 5.352 multi-impactgranaten en 23.775 achtenzestig gauge ‘paintballbollen’ voor de ESMAD. Deze en andere wapens en munitie werden gekocht van twee Colombiaanse en drie Amerikaanse bedrijven (Combined Systems, Inc.; Everytrade International Company; en Safariland LLC).
Tussen 28 april en 20 mei 2021 kwamen tijdens protesten in Colombia vijfentwintig mensen om het leven, van wie de meesten werden getroffen door een soort zogenaamd niet-dodelijke kogel. Een van de meest voorkomende ‘niet-dodelijke wapens’ die werden gebruikt tijdens de nationale stakingsprotesten, ontworpen om de penetratie te minimaliseren en tegelijkertijd de pijn en invaliditeit te maximaliseren, waren kinetische impactprojectielen (KIP’s). KIP’s, informeel bekend als ‘rubberen kogels’, kunnen worden gemaakt van plastic (plastic kogels met schuimtip, plastic wapenstokrondes, sponsgranaten, flitsbalrondes), metaal (met rubber beklede metalen kogels, pellets, birdshot, flexibele wapenstokrondes, zitzakken of Super-Socks) of andere materialen, zoals PVC, hardschuim, hout of steenzout. De originele KIP’s waren afgezaagde stukken houten bezemstelen die in de jaren tachtig van de negentiende eeuw door de strijdkrachten van het Britse rijk op relschoppers in Singapore waren beschoten. In de jaren zestig werden in Groot-Brittannië houten kogels ontwikkeld en gebruikt tegen demonstranten in Britse koloniën in Azië.
Afhankelijk van het gebruikte vuurwapen, de afstand en het getroffen lichaamsdeel kunnen ‘niet-dodelijke’ munitie verminken of zelfs dodelijk zijn. Tijdens protesten tussen 1999 en 2023 lieten KIP’s ruim twintig mensen zonder oog achter. In 2019 vuurde een ESMAD-agent een zitzak van een twaalf-gauge jachtgeweer in het achterhoofd van een jonge demonstrant, waarbij hij om het leven kwam. (Het incident leidde tot het verbod op dergelijke jachtgeweren.)
Naast rubberen kogels worden ook vaak chemische middelen gebruikt, meestal traangas en pepperspray, verspreid door granaten. Van 1999 tot 2023 waren er vijfendertig gevallen van oogbeschadigingen door granaten, twee gevallen van verstikking door traangas en twee sterfgevallen als gevolg van de inslag van traangasprojectielen en flitspatronen. Ook worden door de ESMAD sonische en lichtgevende wapens gebruikt, waaronder verdovingsgranaten die – hoewel daar niet voor ontworpen – tijdens de protesten rechtstreeks op mensen werden afgevuurd, waarbij ten minste twee mensen omkwamen.
Tot de nieuwe aankopen voor de ESMAD sinds 2018 behoorden tien gepantserde tanks en vijf VENOM-oproerbestrijdingsapparaten met meerdere buizen die granaten van achtendertig, veertig of zesenzestig millimeter over honderd meter konden lanceren, met maximaal twintig ontploffingen in tien seconden. Oorspronkelijk ontworpen voor gebruik door Amerikaanse mariniers, wordt VENOM de afgelopen tien jaar gebruikt voor crowd control door het Israëlische leger op de Westelijke Jordaanoever.
VENOM werd meer dan twintig keer gebruikt tijdens de protesten van 2021 in Colombia, zowel bovenop gepantserde tanks als op de grond. Wanneer ze in de lucht worden afgevuurd, veroorzaken de granaten een scherpe explosie en regent het gas uit de lucht, bedoeld om paniek en stormloop te veroorzaken. Wanneer VENOM echter op de grond wordt gezet en rechtstreeks op demonstranten wordt afgevuurd, kan het in een dodelijk wapen worden omgezet. Tijdens de protesten van 2021 werd in Popayán, een universiteitsstad in het zuiden van Colombia, een jonge man gedood door de directe impact van een granaat. (Een rechter in Popayán stopte prompt met het gebruik van het wapen in de stad, maar het wordt nog steeds in de rest van het land gebruikt).
Demonstranten die beschuldigd werden van misdaden tijdens de nationale stakingsprotesten werden prompt vervolgd, maar politie en ESMAD-agenten die beschuldigd werden van gewelddadige misstanden kwamen zelden voor de rechter. Omdat de politie onder het gezag staat van het Colombiaanse ministerie van Defensie, worden mensenrechtenschendingen door de ESMAD berecht door militaire rechtbanken, waar maar weinig officieren zijn veroordeeld voor mensenrechtenschendingen.
Over de hele wereld wordt de politie steeds meer gemilitariseerd en steeds immuuner voor vervolging wanneer zij militair geweld inzet tegen de burgerbevolking. In Colombia wordt de politie lange tijd getraind, bewapend en ingezet door het leger, beschermd tegen vervolging door externe instellingen. Als Petro er niet in slaagt de politie structureel te hervormen, zal ‘Totale Vrede’ een utopische droom blijven, en zullen de Colombianen blijven leven in angst voor geweld van hun eigen regering.
Bron: jacobin.com
