Op zondag 2 juni behaalde voormalig burgemeester van Mexico-Stad Claudia Sheinbaum een klinkende overwinning en werd daarmee de eerste vrouwelijke president in de Mexicaanse geschiedenis. De afstraffing met 32 punten van haar conservatieve tegenstander, Xóchitl Gálvez — de tweede aardverschuiving op rij voor de nauwelijks tien jaar oude Morena (Nationale Regeneratie Beweging) partij — was zelfs groter dan die waarmee Andrés Manuel López Obrador (AMLO) in 2018 aan de macht kwam. Sheinbaum overtrof de uiteindelijke peilingen met zo’n tien tot vijftien punten en won van noord tot zuid, in stedelijke en landelijke gebieden en in alle staten behalve één. Cruciaal is dat de MORENA-coalitie ook de drempel van de supermeerderheid van tweederde in de Kamer van Afgevaardigden bereikte en in de Senaat zo dichtbij kwam dat ze in staat zal zijn om grondwetswijzigingen vrijwel zelfstandig door te voeren, zonder dat ze met de oppositie hoeft te onderhandelen.
Een nadere blik op de exitpollresultaten laat zien hoe de overwinning tot stand is gekomen. Sheinbaum won 56 procent van de vrouwen en 62 procent van de mannen, wat het ‘machismo’-label logenstraft dat zo geliefd is bij de buitenlandse pers en de correspondenten die het land in de dagen voor de verkiezingen binnenvielen op zoek naar makkelijke soundbites. Ze won in alle leeftijdscategorieën, inkomensgroepen en opleidingsniveaus, en won met ruime marges van degenen zonder scholing of basisonderwijs, maar ook van degenen die een universitaire opleiding hebben genoten met zeven punten. Op dezelfde manier won ze niet alleen een overweldigende 71 procent van de kiezers in de laagste sociaaleconomische klassen – wat duidt op de klassenherschikking die de afgelopen zes jaar heeft plaatsgevonden – maar versloeg ze ook Gálvez onder de hogere middenklasse, 49 procent tegen 41 procent. Sheinbaum won in alle beroepen en beroepen, en verloor alleen degenen die zichzelf identificeerden als ‘eigenaren’, en won zelfs een aanzienlijke meerderheid (42 procent) van degenen die zichzelf als rechts beschouwen.
Hoe heeft de MORENA-coalitie niet alleen de overwinning van 2018 geëvenaard, maar er ook op voortgebouwd? Laten we het eens analyseren.
Met zijn congresmeerderheden heeft MORENA in de regering een reeks werknemersvriendelijke wetgevingen aangenomen tijdens zijn eerste termijn. Dit omvatte verhoogde werkgeversbijdragen aan het AFORE-systeem van individuele pensioenrekeningen, vakbondshervorming die geheime stemmingen en verplichte heronderhandeling van contracten voorzag, een outsourcingwet die bedrijven verbiedt hun kernfuncties uit te besteden en de formule die wordt betaald in winstdeling, arbeidsongeschiktheidsuitkeringen en een verdubbeling van vakantiedagen en het minimumloon te verhogen. Hoewel veel van deze hervormingen begonnen met een lage drempel en op zichzelf niet voldoende waren, lieten ze een momentum in de goede richting zien.
Onder de nieuwe reeks grondwettelijke hervormingen die AMLO wil doorvoeren voordat het zijn ambt neerlegt, bevindt zich een verdere pensioenhervorming die werknemers toestaat om met pensioen te gaan met 100 procent van hun laatste salaris tot het gemiddelde salaris van werknemers in de formele sector. Ondertussen, gestimuleerd door het domino-effect van de verhoging van het minimumloon, overtreffen de lonen voor werknemers in loondienst de inflatie met 32,6 procent.
In tegenstelling tot de Amerikaanse Democraten, die sinds de jaren tachtig de armen uit hun retoriek hebben verdreven, heeft AMLO nooit afstand genomen van de slogan van zijn eerste presidentiële campagne: In het belang van iedereen, in de eerste plaats van de armen (“Voor het welzijn van iedereen komen de armen op de eerste plaats”). In beleidsmatige zin nam dit de vorm aan van een universeel seniorenpensioen, beurzen voor leerlingen van openbare scholen, voordelen voor werkende moeders, landbouwsteun en een programma voor boomplanning en -beheer, en wegenbouwwerkzaamheden met behulp van lokale arbeid en materialen in arme staten zoals Oaxaca, en andere. Om de valkuil van de middelentoetsing te vermijden die door elitebeleidscentra werd bepleit, werden belangrijke programma’s zoals het pensioen universeel gemaakt en op constitutioneel niveau vastgelegd. In de diepte van de pandemie, toen de internationale financiële pers AMLO afkraakte omdat het land geen schulden had gemaakt om de salarissen van bedrijven te subsidiëren, vormden deze programma’s een reddingslijn voor de helft van het land die in de informele sector werkt en niet door genoemde subsidies zou zijn bereikt.
De strategie werkte: volgens de Nationale Raad voor de Evaluatie van het Maatschappelijk Ontwikkelingsbeleid (CONEVAL) zijn tussen 2018 en 2022 ongeveer 5,1 miljoen Mexicanen uit de armoede getild.
AMLO weigerde zich te laten onderdrukken door dezelfde nationale en internationale pers die meerdere malen had geprobeerd een voortijdig einde aan zijn carrière te maken, en voerde in wat al snel het vaste onderdeel van zijn regering zou worden: zijn ochtendpersconferentie, bekend als de ochtend. De dagelijkse sessies van twee tot drie uur, die informatiesessies, debatclubs, geschiedenislessen en stand-upcomedy’s omvatten, gaven de president de kans om de hoofden van de bedrijfsmedia te overstijgen, de agenda te bepalen en zijn batting back van een eindeloze reeks aanvallen om te zetten in populair entertainment. Na verloop van tijd werden de mañaneras een fenomeen op sociale media, waarbij de president in de top tien van Spaanstalige streamers terechtkwam en YouTubers versloeg die een derde van zijn leeftijd waren met hun eigen enorme platforms.
En hoewel een groepje ancien régime-deskundigen de sessies probeerden te bestempelen als aanvallen op de vrije pers, drong het dagelijkse gekrakeel van de president met de oligarchen-georiënteerde vierde macht door tot het politieke bewustzijn op elk niveau van de Mexicaanse samenleving. Je hoeft je alleen maar de virale foto van een oudere man in Sonora te herinneren die de mañanera vanuit een internetcafé bekijkt om te begrijpen hoe belangrijk de sessies als communicatiemiddel waren geworden.
Een andere bouwsteen van MORENA’s overwinning kwam op het niveau van het discours. Terwijl in land na land het Rechts de discoursen van “waarden”, “anti-corruptie” en “patriottisme” heeft gekaapt, vond AMLO behendig de manier om ze allemaal tegen zijn tegenstanders te keren. Ten eerste richtte hij zich op de noodzaak om binnen je mogelijkheden te leven, zowel op persoonlijk als op bestuurlijk niveau, om de minder bedeelden voorrang te geven. De “faraonische” staat die hij erfde, waarin een gouden kaste van agentschapshoofden, topbureaucraten en rechters zichzelf overladen met oogverblindende salarissen en voordelen, gaf hem eindeloze mogelijkheden om ten strijde te trekken tegen excessen onder de strijdkreet: “Er kan geen rijke regering zijn met een arm volk.”
De tweede, doordrenkt met de hartstocht van de eerste, nam de vorm aan van een kruistocht tegen de corruptie die, in combinatie met de massale privatiseringen van het neoliberale tijdperk, de staat van binnenuit uitholde, waardoor het een gemakkelijke prooi werd voor de infiltratie van drugskartels terwijl er een klasse van nouveau riche multimiljonairs ontstond. Tot slot kon AMLO, met zijn regionale accent, liefde voor kleurrijke zinnen, eindeloze rondreizen door het land en het verheerlijken van de geschiedenis, cultuur en keuken van het land, zichzelf afschilderen als de typische Mexicaan, in tegenstelling tot een oppositie die maar al te bereid was om bij het minste voorwendsel naar Washington te vluchten in een wanhopige poging om Uncle Sam ertoe te brengen in te grijpen op hun bevel.
Toen MORENA in 2024 voor het eerst een competitieve presidentskandidaat moest selecteren, onderging de jonge partij een grote test waarvan een aantal deskundigen voorspelden dat die slecht zou aflopen. Met het oog op het interne verkiezingsproces dat MORENA’s voorganger, de Partij van de Democratische Revolutie, uit elkaar had gescheurd, nam de partij, op aandringen van AMLO, een kandidatenselectieproces aan dat gebaseerd was op opiniepeilingen in plaats van op voorverkiezingen. MORENA ontwierp daarom een systeem van vijf nationale peilingen, waarvan er één werd uitgevoerd door de partij en de vier andere door bedrijven die door de verschillende kandidaten waren gekozen; in alle peilingen won Sheinbaum met gemiddeld 13,5 procent. Dit weerhield haar belangrijkste rivaal, voormalig minister van Buitenlandse Zaken Marcelo Ebrard, er niet van om te schreeuwen dat het slecht ging en de partij bijna de rug toekeerde. De zwaartekracht binnen zowel de partij als de beweging, samen met Sheinbaums aanwezigheid en diplomatieke vaardigheden, was echter voldoende om Ebrard te dwingen terug te keren naar de gelederen, en hij is benoemd tot minister van Economie in het kabinet van de verkozen president.
Selectie door middel van peilingen is duidelijk een truc en vormt op geen enkele manier een oplossing voor de lange termijn voor MORENA, dat bovendien werd bekritiseerd in een reeks van lagere verkiezingen, omdat het het met een gebrek aan transparantie toepaste. Maar in een context waarin Mexico nauwelijks ervaring heeft met het organiseren van voorverkiezingen, bespaarde het een jonge partij een bitter proces, intern of extern, waar het aantoonbaar nog niet klaar voor was.
Ondanks zorgen dat ze niet ‘charismatisch’ genoeg was om een presidentskandidatuur te ondersteunen, speelde Claudia Sheinbaum haar sterke punten uit door een strakke campagne te voeren die een gefaseerde uitrol van beleidsvoorstellen combineerde met een druk reisschema. De organisatorische discipline van de campagne contrasteerde gunstig met die van Gálvez, die van voorstel naar voorstel en van belediging naar belediging slingerde zonder enig roer of richting. In de debatten weerstond Sheinbaum aanvallen met een combinatie van een pokerface en het vermogen om terug te keren naar haar eigen argumentatie.
En geconfronteerd met oproepen om afstand te nemen van AMLO en te bewijzen dat ze “haar eigen persoon” was, weigerde ze de aas te happen, waarbij ze herhaaldelijk uitlegde dat ze een beweging vertegenwoordigt en dat haar bestuur zich zal toeleggen op het opbouwen van een tweede verdiepingof tweede verdieping, boven op de eerste (op een vergelijkbare manier heeft ze herhaaldelijk verklaard dat ze het presidentschap niet als individuele vrouw zal bereiken, maar dat alle Mexicaanse vrouwen met haar zullen aankomen). Nu een meerderheid van de kiezers vertrouwen uitspreekt in de federale overheid — tegenover amper een kwart in 2017 — was de continuïteitsstrategie duidelijk de juiste interpretatie van de situatie.
In de dagen na de verkiezingen probeerden de gebruikelijke mediaverdachten de paniekkaart uit te spelen voor alles wat ze waard waren. Als kiezers hun jarenlange verhaal zo resoluut hadden verworpen door hun democratische prerogatief uit te oefenen, dan zouden de ondemocratische, niet-gekozen en niet-verantwoordingsplichtige financiële markten moeten ingrijpen en hun excessen moeten corrigeren. “Mexico’s linkse mensen hebben groot gewonnen. Investeerders maken zich zorgen,” schreeuwde de New York Timesen er dreigend aan toevoegend dat de peso zijn slechtste week sinds de pandemie had gehad. “Is de democratie in Mexico aan het sterven?” vroeg Fareed Zakaria zich af op CNN. “Het is echt een bewijs dat het democratische systeem in Mexico aan het omslaan is in een enkele, dominante, hegemonische partij,” waarschuwde Lila Abed van het Wilson Center in Politiek. “Waarom is dit belangrijk voor de Verenigde Staten? Omdat als Mexico geen democratie heeft, vergeet dan de veiligheidssamenwerking, vergeet nearshoring, want bedrijven zullen niet willen investeren in een land waar geen scheiding der machten is, waar geen onafhankelijke, autonome rechterlijke macht is, waar geen duidelijke spelregels zijn.”
Maar de oude trucs lijken gewoon niet meer te werken zoals vroeger. Na wat korte postelectorale zenuwen, kalmeerden de aandelen, begon de peso weer terrein te winnen en ging het mediaverhaal verder. Voor nu. Zodra de gevechten van de Sheinbaum-regering beginnen — over energiesoevereiniteit, over migratie, over het verbieden van GMO-maïs en glyfosaat, over het hervormen van het rechtssysteem — zullen de sensationele koppen terugkomen. Zoals ze op 2 juni lieten zien, zijn Mexicaanse kiezers echter opvallend onbezorgd.
Bron: jacobin.com
