Toen de Eerwaarde Toen Al Sharpton op de laatste avond van de Democratische Nationale Conventie het podium betrad om de leden van de Exonerated Five voor te stellen, was dat voor een kort moment een knipoog naar een realiteit die de DNC anders agressief had vermeden: de talloze onrechtvaardigheden van ons strafrechtsysteem.
“Vijfendertig jaar geleden zaten mijn vrienden en ik in de gevangenis voor misdaden die we niet hadden begaan,” zei Korey Wise. Als tieners werden Wise, Yusef Salaam, Kevin Richardson, Raymond Santana en Antron McCray ten onrechte gearresteerd, bruut verhoord en gevangengezet voor de verkrachting van een jogger in Central Park. Donald Trump gaf berucht genoeg tienduizenden dollars uit aan advertenties op een hele pagina in de New York Times waarin hij opriep de doodstraf terug te brengen. “Onze jeugd is ons ontnomen,” zei Wise. “Elke dag als we de rechtszaal binnenliepen, schreeuwden mensen naar ons en bedreigden ons vanwege Donald Trump.”
“Hij wilde ons dood”, zei Salaam, nu lid van de gemeenteraad van New York. De mannen die ooit bekendstonden als de Central Park Five, zijn nu eind 40 en begin 50 en waren een levend bewijs van Trumps wreedheid en de toekomst die hij wilde vernietigen.
Het moment was krachtig. Maar het legde ook een spanning bloot die de hele conventie aanwezig was geweest. De hele week werd het strafrechtsysteem — en de rol van de Democratische presidentskandidaat Kamala Harris daarin — afgeschilderd als een kracht voor het goede: een bron van bescherming en gerechtigheid voor de kwetsbaren in de samenleving. Harris werd door een stoet sheriffs, staatsprocureurs-generaal en leden van de Amerikaanse veiligheidsstaat geprezen als de leider die Amerikanen veilig zal houden. “De misdaad zal blijven dalen als we een officier van justitie in het Witte Huis zetten in plaats van een veroordeelde misdadiger,” zei president Joe Biden in zijn toespraak op maandag.
Voor iedereen die ooit de Democraten heeft zien manoeuvreren in een verkiezingsjaar, was dit allemaal niet zo verrassend. Het geloof van de partij dat hun kandidaten de mantel van wet en orde moeten aannemen, is een lang gekoesterde traditie. Toch werden Wise, Salaam, Santana, Richardson en McCray ooit zelf gedemoniseerd als dreigende bedreigingen voor de Amerikaanse samenleving — gebrandmerkt als niet alleen “misdadigers” maar ook als “superroofdieren”, een racistische en onmenselijke mythe die werd gebruikt om aanklagers de macht te geven om kinderen als volwassenen te straffen. Trumps aanpak van deze tieners was zeker weerzinwekkend en wreed. Maar hun veroordelingen kwamen uit een tijdperk waarin politici hun carrière opbouwden op het criminaliseren en straffen van jongeren zoals zij. Weinigen waren succesvoller dan Biden en Bill Clinton, die beiden als helden werden verwelkomd bij de DNC.
Jarenlang heeft Harris zichzelf gepresenteerd als een tegengif voor deze slechte oude dagen: een officier van justitie die geloofde in “slim” in plaats van “hard” zijn tegen criminaliteit. Als een kanshebber tijdens de presidentsverkiezingen van 2020 beloofde ze een reeks hervormingen van het strafrecht en noemde ze massale opsluiting “de burgerrechtenkwestie van onze tijd”. Als senator sponsorde en co-sponsorde ze wetgeving om het systeem eerlijker en menselijker te maken, waaronder een wetsvoorstel om de federale doodstraf af te schaffen en nieuwe straffen op te leggen aan iedereen die in de federale dodencel zit. Maar nu, met het presidentschap binnen handbereik, hebben Harris en de Democratische Partij de kans niet aangegrepen om dit werk voort te zetten, maar zijn ze gewoon verder gegaan met de discussie. De verschijning van de Exonerated Five werd omlijst door een nieuwe reeks toespraken waarin aanklagers werden verheerlijkt en criminelen werden afgekraakt.
Onvervulde beloften
Salaams aanwezigheid was in het bijzonder een herinnering aan een specifiek beleid dat het Democratisch Nationaal Comité heeft laten varen. In de jaren na zijn onterechte gevangenschap werd hij een activist tegen de doodstraf en vertelde hij zijn verhaal aan het publiek in het hele land. (Zo leerde ik Salaam voor het eerst kennen; jarenlang zaten we samen in het bestuur van de Campaign to End the Death Penalty.) Toen de wetgevende macht van de staat New York debatteerde over het aanpassen van de doodstrafwet van de staat, die door het hoogste gerechtshof van de staat ongeldig was verklaard, presenteerde Salaam zichzelf als een waarschuwend verhaal. Als de doodstraf de wet van het land was geweest in het jaar dat hij werd berecht, was hij wellicht geëxecuteerd voordat hij zijn onschuld had bewezen.
Toch kwamen veel Amerikanen er in de uren voordat Salaam op de conventie sprak voor het eerst achter dat de DNC haar doel om de doodstraf af te schaffen uit haar officiële platform had verwijderd. De kwestie was al jaren verankerd in het partijplatform, met de tekst in 2016 bijzonder robuust: “We zullen de doodstraf afschaffen, die een wrede en ongebruikelijke vorm van straf is gebleken”, stond er. “Die heeft geen plaats in de Verenigde Staten van Amerika.”
Als document weerspiegelt het platform niet altijd de prioriteiten of overtuigingen van een presidentskandidaat. De taal van 2016 was bijvoorbeeld in strijd met de steun van kandidaat Hillary Clinton voor de doodstraf. Maar het besluit om elke verwijzing naar de doodstraf te verwijderen was niettemin alarmerend. In het beste geval roept het vragen op over Harris’ uitgesproken toewijding om de doodstraf af te schaffen, iets wat ze niet alleen beweerde te willen doen tijdens de voorverkiezingen van 2020, maar waar ze ook als senator actie op ondernam. In het slechtste geval signaleert het iets veel duisterders, vooral voor de 40 mannen in de federale dodencel.
De omissie is vooral zorgwekkend voor degenen die Trumps ongekende federale executiegolf hebben meegemaakt, die werd uitgevoerd in de laatste maanden van zijn presidentschap. Onder Trump en procureur-generaal Bill Barr werden 13 mensen geëxecuteerd in de federale gevangenis in Terre Haute. De laatste drie executies werden achter elkaar uitgevoerd in de loop van een week, slechts enkele dagen voor Bidens inauguratie. De zaken waren exemplarisch voor de wreedheid en oneerlijkheid van de doodstraf. Lisa Montgomery, de enige vrouw die een federale doodstraf kreeg, had een leven geleid dat werd gekenmerkt door extreme trauma’s en psychische aandoeningen. Corey Johnson werd vermoord ondanks een verbod van het Hooggerechtshof op het executeren van mensen met een verstandelijke beperking. En Dustin Higgs, de laatste man die stierf, werd geëxecuteerd voor drie moorden die werden uitgevoerd door een andere man, die sindsdien had gezegd dat de zaak van de overheid “bullshit” was.
De verschrikking van Trumps executies maakte Bidens campagnebelofte van 2020 om de federale doodstraf af te schaffen des te urgenter – en zijn overwinning op Trump was reden voor feest en opluchting. In dit licht voelt het verwijderen van de doodstraf van het DNC-platform als een verbijsterend verraad. “Bidens belofte vier jaar geleden creëerde een reeks verwachtingen die zijn vier jaar in functie tot nu toe niet hebben waargemaakt”, aldus Robert Dunham, directeur van het in Philadelphia gevestigde Death Penalty Policy Project. “Het zijn die verhoogde verwachtingen die de afwezigheid van verwijzing naar de doodstraf zo teleurstellend maken voor mensen die willen dat hij die belofte nakomt.”
Toch gelooft Dunham niet dat de herziening van het platform een verandering in het beleid betekent. “Het is niet zo dat ze hun standpunt over de doodstraf hebben laten vallen. Het probleem hier is, wanneer je geconfronteerd wordt met een existentiële bedreiging voor de democratie, welke kwesties benadruk je dan wel en welke niet?”
Onzichtbaar gemaakt
Als relatief weinig Amerikanen zich Trumps executiereeks herinneren, komt dat vrijwel zeker doordat politici aan beide kanten er nauwelijks over spraken. De executies in Terre Haute werden roekeloos doorgedrukt, in de begindagen van de Covid-pandemie, op een manier die zelfs doorgewinterde activisten tegen de doodstraf, juridische experts en verdedigingsadvocaten choqueerde. Als er ooit een jaar was waarin de morele noodzaak zich uit te spreken tegen de doodstraf, dan was het toen wel. In plaats daarvan werden de federale executies vier jaar geleden volledig genegeerd op de virtuele conventie van de Democraten.
In mijn correspondentie met mensen die destijds op federale death row zaten, bekritiseerden meerdere mensen de Democraten omdat ze stil bleven terwijl Trump hun vrienden en buren vermoordde. “De overheid vermoordt mensen in naam van de belastingbetalers en het is niet eens een belangrijk verhaal”, schreef Christopher Vialva mij voordat hij in september 2020 ter dood werd gebracht. Hij was zich er terdege van bewust dat Biden in de eerste plaats de federale doodstraf had helpen uitbreiden en was sceptisch over zijn belofte om een einde te maken aan executies. Degenen die de executies overleefden, hebben hun pessimisme geuit dat er iets zal veranderen.
Met het Project 2025 van conservatieven dat de rest van de mannen in de federale dodencel wil executeren, kan de inzet niet hoger zijn. Maar ondanks al hun sombere waarschuwingen over het angstaanjagende blauwdruk van de Republikeinen voor een tweede Trump-regering, zijn de Democraten opvallend stil geweest over dit deel van het plan.
Voor degenen die de federale executies van dichtbij hebben meegemaakt, was het nieuws dat het DNC-platform niet langer verzet tegen de doodstraf bevatte, ontmoedigend, maar geen reden om alle hoop te verliezen. “Het is teleurstellend”, zei activist Bill Breeden, die als spiritueel adviseur van Johnson diende, terwijl hij in de dodencel stond terwijl hij werd gedood door een dodelijke injectie. Breeden is er zeker van dat juist de mensen die de Democraten naar de overwinning zullen drijven — met name vrouwen en jongeren — tegen de doodstraf zijn. Maar hij is er ook vast van overtuigd dat Harris de verkiezingen moet winnen. “Het tegenovergestelde, christelijk nationalisme, is fascisme”, zei hij. Als regelmatige bezoeker van de federale dodencel is Breeden zich terdege bewust van het gevaar dat een tweede termijn van Trump met zich meebrengt. “Er zal een seriemoordenaar in het Witte Huis zitten.”
Yusuf Nur, die als spiritueel adviseur diende voor Higgs en Orlando Hall, een andere man die door de Trump-regering werd vermoord, echode Breedens gevoelens. De federale executies waren traumatisch voor beide mannen. “Het heeft echt mijn leven veranderd,” zei Nur.
Nur gelooft dat de stilte over de doodstraf getuigt van een gebrek aan politieke moed. “Ze zijn bang. Ze willen niets ter sprake brengen waarvan ze denken dat het tegen hen gebruikt kan worden in deze verkiezingscyclus. Daar komt het eigenlijk op neer,” zei Nur. Hij vroeg zich af in hoeverre Harris direct betrokken was bij het opstellen van het platform. “Ik wil haar het voordeel van de twijfel geven,” zei hij, maar hij vond het nog steeds ontmoedigend en een beetje ironisch. “Ze wil kracht uitstralen en dat ze niet geïntimideerd kan worden. Maar tegelijkertijd vertelt dit me dat ze wel geïntimideerd kan worden.”
Nur zag een parallel met de vermijding van Gaza door de campagne en de weigering om een Palestijns-Amerikaanse spreker toe te staan bij de DNC. “Het is dezelfde basisreden,” zei hij. Maar terwijl de omvang en de beelden van Israëls genocidale oorlog het onmogelijk hebben gemaakt om de kwestie te onderdrukken, blijven executies onzichtbaar voor iedereen behalve een handjevol Amerikanen die ze van dichtbij zien.
Deze onzichtbaarheid heeft het ongetwijfeld makkelijker gemaakt voor Biden om zijn eerdere beloften de rug toe te keren. En dat geldt ook voor de stilte van de Democraten. Zoals Vialva zei over de federale overheid voordat hij werd vermoord: “ze willen dat we stil zijn, zodat ze kunnen opereren zonder dat het publiek zich er al te veel zorgen over maakt. Ze houden ons geheim.”
Bron: theintercept.com
