Er is niets inherents of natuurlijks aan de manier waarop we de gebouwde omgeving ervaren. Die structuren van gevoel, gedachte en actie, van associatie en betekenis, die onze perceptie van de stedelijke ruimte vormgeven, worden, net als de gebouwen en infrastructuur waaruit een stad bestaat, bepaald door cultuur en politiek. Dit inzicht is overduidelijk, maar weinig schrijvers hebben in recente tijden meer gedaan om dit proces te schetsen dan Owen Hatherley, en in zijn nieuwste boek voor Repeater, Wandelen door de straten/Wandelen door de projecten: avonturen in de sociaaldemocratie in NYC en DC, hij gaat naar het westen en richt zich rechtstreeks tot de zetel van het Amerikaanse rijk. Dit boek gaat over een bepaalde manier van kijken en denken over steden die daar zijn ontstaan, die hij de “New York Ideology” noemt.
Wat Hatherley de “New York Ideology” noemt, is, in simpele bewoordingen, de manier van denken over urbanisme en ontwikkeling die de afgelopen vijftig jaar dominant is geweest in het Westen. De oorsprong ervan ligt in het New York van de jaren zestig, waar een bijzonder overbelast en corporatistisch staatsplanningsmodel, belichaamd door de megalomane Robert Moses — met zijn racistische “meat-ax”-oplegging van auto-infrastructuur — terecht werd uitgedaagd en verslagen door middel van gemeenschapspolitiek en organisatie.
De totemistische kampioen van die strijd was Jane Jacobs, die het meest geassocieerd werd met haar gemeenschapsorganisatie, die een buurt met sociaal gemengde, dichtbebouwde negentiende-eeuwse woningen in Greenwich Village redde van de Lower Manhattan Expressway. Voor Jacobs belichaamde de snelweg een vorm van modernistische planning die werd gedefinieerd door grootschalige ‘projecten’ en blind was voor de gedetailleerde, ongeplande levendigheid die een succesvolle stad definieerde. De campagne slaagde erin de historische buurt te redden, maar die vorm van politiek had geen programma om de gentrificatie die volgde te weerstaan en de sociale samenstelling die in haar boek wordt beschreven te vernietigen De dood en het leven van grote Amerikaanse stedenHatherley betoogt dat Jacobs’ prioriteiten ons blind hebben gemaakt voor de cruciale rol die “projecten” en modernistische planning moeten spelen bij het beschermen van een diverse en succesvolle stad, voornamelijk door een bolwerk van betaalbare huisvesting te bieden, zodat arbeidersklassegemeenschappen het zich nog steeds kunnen veroorloven om daar te wonen.
De definitieve nederlaag van de modernistische planning kwam met de crises van de jaren ’70 en ’80, toen de federale overheid New York in de steek liet en verhuurders op hun beurt hun eigendommen in grote delen van de Bronx, Queens en de Lower East Side in de steek lieten, hun huurders opzettelijk verbrandden voor verzekeringsgeld en de stad er lieten uitzien alsof ‘ze onlangs was onderworpen aan luchtaanvallen’. Deze Hobbesiaanse catastrofe is bijna onvoorstelbaar vanuit het perspectief van New York vandaag de dag, waar de onophoudelijke inflatie van grondprijzen en huur het moeilijk maakt om je voor te stellen dat een verhuurder ooit zijn claim op een perceel zou opgeven. Nooit meer zou de staat worden vertrouwd om op grote schaal in te grijpen in het stedelijk weefsel, en de verlating door zowel de staat als het kapitaal van grote delen van de stad zette de voorwaarden voor een nieuwe fase van stedelijke ontwikkeling. Het volgende verhaal van het herstel van de stad, getraceerd door decennia van gentrificatie, grenzeloze speculatie en de hedendaagse huizencrisis, is grotendeels het verhaal van neoliberalisme, maar ook van Hatherley’s ‘New York Ideology’.
De impact van deze geschiedenis op onze ervaring van de gebouwde omgeving vandaag de dag komt grotendeels via Jacobs en haar intellectuele erfgenamen aan zowel de rechter- als linkerzijde. Jacobs’ cohort benadrukt de levendigheid van dichte, ongeplande gemeenschappen, een heterogene gebouwde omgeving die perceel voor perceel is opgebouwd door kleinschalige particuliere ontwikkeling. De lessen die in de jaren 60 en 70 zijn geleerd, bleven lang bestaan nadat de capaciteit of wil van de staat om “projecten” op te leggen aan het stedelijk weefsel was verwelkt. Het communitarisme van Jacobs’ werk is echter fundamenteler een neoliberale bewering van het primaat van de markt. Alleen ontwikkelaars beslissen wat waar wordt gebouwd.
Deze manier van denken heeft de dominante stroming in hedendaagse beleidscirkels voortgebracht die bekendstaat als YIMBYisme. YIMBYisme, of markturbanisme, beweert — ondanks overweldigend bewijs — dat particuliere ontwikkeling de crises van commodificatie en prijsspiralen kan oplossen die de huisvesting in de stedelijke kern van het 21e-eeuwse Westen hebben gedefinieerd. Onbekend bij veel van die stromingen, heeft de manier waarop zij over de stad denken zijn wortels in de geschiedenis van New York, overgenomen door de lobby van ontwikkelaars.
Hatherley vat de perverse effecten van de New York Ideology treffend samen, maar wat hij aantreft als hij New York zelf bezoekt, is een stad met een enorme voorraad sociale, betaalbare en coöperatieve woningen. Ondanks de protesten van Jacobs zijn het juist de “projecten” in hun verschillende vormen die de toevluchtsoorden vormen van de dichte, diverse gemeenschappen die sindsdien zijn opgeknapt uit het dorp dat ze zo hard heeft bevochten om te redden. De eerste en meest complexe taak van het boek is dan ook om het web van instellingen en organisaties te ontwarren die deze woningvoorraad hebben gebouwd. Een stoet van lokale en federale autoriteiten, vakbonden en coöperatieve bewegingen die op verschillende manieren zijn georganiseerd langs etnische, ideologische en factielijnen, vormen de spelers van het boek. Het basisinzicht is dat je tijdens een wandeling door de Bronx misschien wel verrast zult zijn om aaneengesloten rijen Brezjnevka (betonnen appartementenblokken in Sovjetstijl) tegen te komen en nog meer verrast zult zijn om te ontdekken dat ze niet door de New York City Housing Authority zijn gebouwd, maar door de Amalgamated Meat Cutters Union voor haar leden.
Dit ingewikkelde netwerk vereiste ook compromissen met oppositionele krachten van het kapitaal en de gevestigde politiek. In een tijdperk waarin massale stedelijke politiek sterk werd gevoeld door een plutocratie met een gevoel van zelfbehoud, schaarden figuren als John D. Rockefeller zich achter de coöperatieve beweging, waardoor organisaties als Abraham Kazans Amalgamated Housing Union (AHU) in staat waren om enorme aantallen betaalbare woningen te ontwikkelen voor een stedelijke hogere arbeidersklasse die mede-eigenaar zou worden van de woningvoorraad van de stad. Toen een mix van socialistische, marxistische, joodse en eerdere coöperatieve formaties stukken van de woningen veilig stelden, kwamen andere facties naar voren om de regeling te betwisten. Een linkse politieke formatie, Asian Americans for Equality — die zijn oorsprong vond in de strijd voor een einde aan de uitsluiting van migrantenarbeiders van werkgelegenheid bij de bouw van betaalbare woningbouwprojecten in Chinatown — is vandaag de dag de grootste beheerder van betaalbare woningen in Lower Manhattan. Een maoïstische drukker die een huurstaking leidde in een AHU-project, noemde die eerdere formatie van Abraham Kazan, in zijn compromissen met het kapitaal en het rijk, “sociaaldemocratische hoeren”.
Naast deze talloze factieformaties mogen we de sociale huisvesting van de New York City Housing Authority (NYCHA) niet vergeten — plekken als de Queensbridge Houses, een uitgestrekt landgoed van 96 sobere gebouwen met kleine ramen die op het hoogtepunt van de New Deal zijn gebouwd. Zulke projecten werken met een inkomensplafond: als bewoners te veel verdienen, worden ze gedwongen om naar een particuliere woningmarkt te gaan die de arbeidersklasse sociaal heeft gezuiverd uit grote delen van de stad. Projecten als Queensbridge, die de New York Ideology zou bestempelen als de grote mislukkingen van de twintigste eeuw, zijn de laatste bolwerken van een sociaaldemocratische regeling die de dynamiek en kracht van de cultuur van de late twintigste eeuw ondersteunde. Zoals Marley Marl, een van de belangrijkste vernieuwers van hiphop, opmerkte:
Ik betaalde $110 dollar per maand voor mijn huur, gratis elektriciteit. Dus New York Housing Authority heeft een aantal van mijn eerdere hits gecoproduceerd. Bedankt, jongens.
Deze projecten waren imperfect; ze werden ontworpen met weinig aandacht, zo niet actieve minachting, voor hun inwoners. Maar ze blijven het leven in delen van de stad mogelijk maken voor een klasse mensen die overal elders is uitgeprijsd. Door het hele boek heen liggen de bedreigingen op de loer voor de eilanden van betaalbare huisvesting die de metropool bezaaien. Afhankelijk van hun structuur kunnen coöperaties kwetsbaar zijn voor stemmen van inwoners om te privatiseren, uit te verkopen en te cashen, een soort miniatuurcascade van recht om te kopen, appartement voor appartement. De bedreigingen kunnen inderdaad komen als een soort anglofilie, waarbij de NYCHA probeert “te leren van Londen” en een Brits model van sloop, privatisering, verwijdering van bewoners en herontwikkeling wil toepassen dat zoveel heeft gedaan om gentrificatie en de huizencrisis in het VK te versnellen.
Wat kunnen deze ingewikkelde geschiedenissen ons dan vertellen over hoe nieuwe sociale huisvesting vandaag de dag gerealiseerd zou kunnen worden? Welke groep lokale politieke bewegingen, gemeenschapsactiegroepen en vakbonden zou er nodig zijn om dergelijke huisvesting opnieuw te bouwen, of meer in het algemeen, in een context waarin het vooruitzicht van huisvesting die op grote schaal direct door de staat of lokale overheid wordt gebouwd een verre herinnering is?
De moeilijkheden om dit te bereiken onder de schijnwerpers van superhoge luxe wolkenkrabbers mogen niet worden onderschat; grond en bouw zijn nu zoveel duurder en de lobby van ontwikkelaars heeft zo’n grote greep op de nationale en lokale politiek. Maar als links in de stedelijke kern van het Westen enige hoop wil hebben om zijn bredere programma te bereiken, moet huisvesting de kern van dat project vormen. Hatherley heeft gelijk dat de New York Ideology totaal niet in staat is geweest om zijn eigen crises van gentrificatie en stijgende prijzen aan te pakken, en het zijn de sociaaldemocratische “projecten” die het demoniseerde die de duidelijkste route bieden voorbij commodificatie en crisis. Net als New York in de twintigste eeuw, zouden wereldsteden onder het neoliberalisme institutionele samenwerking nodig kunnen hebben: tussen georganiseerde arbeid, lokale overheden, coöperaties, gemeenschapsorganisatoren en fracties van kapitaal als betaalbare en sociale huisvesting moet worden gebouwd op de schaal die nodig is om de huisvestingscrises in deze steden op te lossen.
Hoewel Hatherley gelijk heeft om te pleiten voor deze over het hoofd geziene gebouwen en een correctie te bieden aan de hogepriesters van het YIMBYisme, is het belangrijk om onszelf niet te laten vastlopen in het vechten van de laatste oorlog. Zoals Hatherley opmerkt:
De enige manier waarop de New Yorkse ideologie voorziet dat huisvesting betaalbaar wordt, is door een economische ramp of een natuurramp die de gebouwen leeghaalt, zodat je ze kunt kraken.
Voor iedereen die de afgelopen veertig jaar in een stedelijk centrum heeft gewoond, is het ondenkbaar dat de overheid en verhuurders eigendommen op de schaal van New York in de jaren zeventig zouden kunnen verlaten. En toch zijn die veertig jaar gekenmerkt door een periode van opmerkelijke stabiliteit, die wellicht afwijkend zal blijken. Economische en met name natuurrampen nemen wereldwijd toe en worden heviger, en de reactie daarop zal ongetwijfeld nieuwe combinaties vereisen van de modernistische planning belichaamd door “projecten” en een deel van de flexibiliteit en dynamiek die de kern vormen van de New Yorkse ideologie.
Tegenwoordig houdt het Museum of Reclaimed Urban Space in de Lower East Side vast aan de radicale, anarchistische, communitaristische en links-libertarische erfenissen van de stedelijke crisis in New York. Eind jaren zeventig vulde een merkwaardige coalitie van jonge blanke voorstedenbewoners, Puerto Ricaanse gemeenschappen, Young Lords en degenen die weigerden te vertrekken de ruimte die was achtergelaten door afwezige huisbazen en de instortende lokale overheid met gemeenschapstuinen. Ze namen verlaten woonblokken in beslag of kraakten ze, en de resulterende woningen, formeel erkend door de stadsregering, werden ‘homesteads’ genoemd, een taal die veelzeggend doet denken aan de grens. Slechts kleine overblijfselen van deze beweging zijn vandaag de dag nog over, en ze houden stand door compromissen en formalisering van status door de gemeentelijke bureaucratie die hen ooit in de steek liet. Maar ze bouwden wel een stabiele en ondersteunende gemeenschap uit ruïnes, en deden veel om het kerende tij van gentrificatie en met name het racisme van de New York Police Department in die jaren te weerstaan. Hun manier van denken over de stad, en niet die van de YIMBY’s, is een onderdeel van de New Yorkse ideologie die we serieus moeten nemen in een tijdperk van klimaatcrisis.
Hatherley heeft gelijk dat deze bewegingen ons veel minder te leren hebben dan de projecten die nu in het stedelijke hart van het Westen huizen opleveren; ze waren alleen mogelijk omdat de stad door een ramp werd getroffen. Maar het kan nog gebeuren dat we weer in een tijdperk van rampen leven.
Bron: jacobin.com
