Na de overweldigende overwinning bij de presidentsverkiezingen in Mexico, gaat de MORENA-coalitie meteen aan de slag. Nog voordat de verkozen president Claudia Sheinbaum op 1 oktober aantreedt, pakt het nieuwe Congres een pakket grondwetswijzigingen aan dat is voorgesteld door de aftredende president Andrés Manuel López Obrador (AMLO), waarbij de spierballen van een gekwalificeerde tweederdemeerderheid worden gebruikt, waardoor de partij van de president dergelijke maatregelen vrijwel zelfstandig kan aannemen. En de eerste die op tafel komt, wekt al de woede van zowel de zakelijke media als buitenlandse mogendheden: een gerechtelijke hervorming die directe, democratische verkiezingen voor de gehele federale rechterlijke macht vereist.
Op 22 augustus gaf de Amerikaanse ambassadeur in Mexico, Ken Salazar, een verklaring uit waarin hij zich tegen de hervormingen uitsprak. Het was, op zijn zachtst gezegd, een merkwaardige. Nadat hij Irak en Afghanistan had genoemd — twee landen die de Verenigde Staten onlangs zijn binnengevallen en bezet — als voorbeelden van landen die geen onafhankelijke rechterlijke macht hebben, beweerde hij dat “directe volksverkiezing van rechters een groot risico vormt voor het functioneren van de Mexicaanse democratie.” Na de uiteenzetting kwam de dreiging: “Ik denk ook dat het debat . . . de historische handelsrelatie die we hebben opgebouwd, zal bedreigen, die afhankelijk is van het vertrouwen van investeerders in het juridische kader van Mexico.” Als je weet wat goed voor je is, in zoveel woorden, laat het dan liggen.
AMLO wist in feite niet wat “goed voor hem” was. “Hoe gaan we de Amerikaanse ambassadeur, met alle respect… toestaan om te beweren dat wat we doen verkeerd is?” vroeg hij op zijn persconferentie de volgende dinsdag. Terwijl hij ontkende dat de ambassadeur zou worden uitgewezen, legde hij uit dat de relatie met de ambassade “op pauze stond.” Hetzelfde, voegde hij toe, voor de Canadese ambassade, wiens houding bij het steunen van de Verenigde Staten “zielig was… als een vazalstaat.” Beide landen, concludeerde hij, “willen zich bemoeien met zaken die alleen Mexicanen aangaan. Zolang ik hier ben, zal ik geen enkele schending van onze soevereiniteit toestaan.” De strijdlijnen waren getrokken.
De brief van de ambassadeur en de bijbehorende persconferentie waren des te verrassender in het licht van het feit dat hij twee maanden eerder precies het tegenovergestelde had gezegd. De hervorming van het rechtsstelsel “is een Mexicaanse beslissing”, verklaarde hij op 13 juni. “Het is niet onze beslissing. Wij, de Verenigde Staten, kunnen onze mening in die zaken niet opleggen.” Op 24 juli bevestigde hij dat “het model [of the reform] zal de beslissing zijn van de Mexicaanse regering, van de Mexicaanse wetgevende macht. Ik ga me niet bemoeien met wat er gedaan moet worden.” Slechts enkele dagen voor zijn ommekeer zei hij nog steeds dat de hervorming van de rechtspraak “een kans om goede dingen te doen” vertegenwoordigde, en dat de Verenigde Staten “niet in een positie” waren om Mexico te vertellen wat het moest doen.
Na zijn botte knots van een verklaring, bleef Salazar retorisch in de wind draaien. Geconfronteerd met tegenwerking niet alleen van de president maar ook van een publiek dat historisch gezien niet geneigd is om gunstig te kijken naar Amerikaans interventionisme, probeerde hij eerst terug te krabbelen, bewerend dat zijn opmerkingen waren gemaakt in een “geest van samenwerking” als “partners”, en dat hij “de grootste bereidheid” had om een dialoog over de kwestie te voeren. De schijnbare ontspanning miste echter volledig het punt dat de hervorming van de rechterlijke macht geen kwestie was waarvoor “dialoog” met de Verenigde Staten was gevraagd of gepast. Dus Salazar keerde terug naar de aanval, verdubbelde het punt van Irak en Afghanistan in een interview voor Milenio TV terwijl hij beweerde dat de hervorming de “geest van de USMCA-overeenkomst” schond – de vervanging van NAFTA – wetende dat hij heel goed kon zeggen dat het de werkelijke overeenkomst schond. Op 3 september was hij teruggebracht tot het argument dat, jazeker, de Verenigde Staten ook rechters kiezen, maar alleen op staatsniveau (waar de meeste zaken worden behandeld) en alleen in een paar staten (eigenlijk eenenveertig, geheel of gedeeltelijk), en dat de aanwezige pers, of hij nu ‘met hem mee was’ of niet, altijd welkom was op de ambassade.
Zo’n abrupte volte-face in houding is duidelijk niet in Mexico-Stad uitgebroed, maar in Washington. De vraag is natuurlijk door wie. Bij gebrek aan macht die uitgaat van het Witte Huis van Joe Biden, haasten andere machtscentra binnen de federale overheid zich om het gat te vullen, waarbij ze elkaar daarbij overstijgen.
Als gevolg daarvan is het Latijns-Amerikaanse beleid de afgelopen maanden alle kanten opgegaan. Toen Ecuador in april de Mexicaanse ambassade binnenviel in flagrante schending van het internationaal recht, werd de lauwe reactie van het ministerie van Buitenlandse Zaken vervolgens “gecorrigeerd” door de nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan. In het geval van de Venezolaanse verkiezingen in augustus haastte Antony Blinken zich om de rechtse kandidaat Edmundo González te feliciteren, maar woordvoerder Matthew Miller trok het een paar dagen later terug. En nu de Mexicaanse ambassadeur — al onderwerp van een voorpagina New York Times een kritiekstuk in 2022 omdat hij zogenaamd “te dicht” bij AMLO was gekomen — is gedwongen om in zijn zwaard te vallen en zijn eigen uitspraken die hij binnen een week deed, tegen te spreken.
Eén kandidaat is de Drug Enforcement Administration, die een operatie heeft uitgevoerd om AMLO zwart te maken via meegaande mediastemmen als reactie op zijn beperking van haar bevoegdheden op Mexicaanse bodem. Een andere zijn de Blinken-haviken bij het ministerie van Buitenlandse Zaken of een van de andere inlichtingendiensten. Een meer voor de hand liggende bron voor de verandering in het discours is echter het bedrijfsleven, dat al lang gebruikmaakt van vriendelijke rechters en misbruik maakt van juridische procedures zoals bescherming (een vorm van voorlopige voorziening) om haar eigen belangen te bevorderen in strategische gebieden zoals bankieren, mijnbouw, energie en water en wetgeving te blokkeren die deze zou willen reguleren. Ondanks alle lugubere waarschuwingen over hoe een democratisch gekozen rechterlijke macht de deur zou openen voor grotere invloed van kartels, is de echte zorg van multinationals eerder dat het de deur zou sluiten voor geldelijke belangen, hun steekpenningen en de historisch gezellige relatie die ze hebben genoten met rechters die vrijwel beslissingen in hun voordeel heeft gegarandeerd.
Toen AMLO vocht om de publieke controle over de Mexicaanse energiesector te vergroten, ondanks een reeks beschermingen en lawfare, Salazar — een langdurige voorstander van grote energie zowel binnen als buiten de overheid — werd ook naar buiten gebracht om zijn “serieuze zorgen” te uiten en te dreigen dat de verschillen in de Verenigde Staten over de kwestie “misschien geen oplossing hebben.” De wet om private energie in toom te houden werd uiteindelijk in februari door het Hooggerechtshof verworpen in een verdraaid proces dat de stemmen van slechts twee van de elf rechters vereiste, op grond van het feit dat het in strijd was met “vrije concurrentie” en “duurzame ontwikkeling.” De ambassadeur-lobbyist had gewonnen. AMLO was vastbesloten dat het niet meer zou gebeuren.
De ophef over de energiehervorming was slechts het topje van de ijsberg. Zelfs voordat het een machine werd die wetten (tot nu toe vierenzeventig tijdens deze regering) op het meest basale voorwendsel afkeurde, was de Mexicaanse rechterlijke macht al berucht geworden als een cocktailclub die werd gekenmerkt door buitensporige salarissen, extraatjes, ethische schandalen en nepotisme ten dienste van de oligarchie en andere onwelgevallige belangen. Dit heeft meerdere vormen aangenomen, zoals het kwijtschelden van belastingschulden, zoals in het geval van de 640 miljoen peso (US$ 32 miljoen) “aanpassing” die werd verleend aan Totalplay, het telecombedrijf van de op twee na rijkste persoon van Mexico en beruchte belastingontduiker Ricardo Salinas Pliego. Het heeft ook de vorm aangenomen van get-out-of-jail-free cards voor rijke verdachten om vrijuit te gaan of, in het ergste geval, naar huis te worden gestuurd om te worden berecht vanuit comfortabel huisarrest; een macabere sport in Mexico wacht erop welke nieuwe welgestelde persoon door de draaideur zal worden gestuurd, meestal op zaterdag (vandaar de term sabadazo), wanneer er minder media-aandacht is en overheidsinstellingen gesloten zijn.
Tot de lange lijst van prominente begunstigden behoren namen als Emilio Lozoya, beschuldigd van het trianguleren van geld van het Braziliaanse bedrijf Odebrecht naar de campagne van Enrique Peña Nieto in 2012; Rosario Robles, beschuldigd van het sluizen van miljoenen aan fondsen voor sociale ontwikkeling via universiteiten in de regering van Peña in wat bekend stond als de “Master Scam”; Francisco García Cabeza de Vaca, de voormalige gouverneur van Tamaulipas, die zijn immuniteit was ontnomen om te worden aangeklaagd voor witwassen van geld en georganiseerde misdaad, alleen om door het Hooggerechtshof te worden ingeroepen en de procedure te vernietigen, waardoor hij naar Texas kon vluchten; en meest recent Mario Marín, de voormalige gouverneur van Puebla, beschuldigd van het bevelen van de marteling van journaliste Lydia Cacho omdat ze het verhaal had onthuld van zijn vermoedelijke deelname aan een kinderporno- en mensenhandelnetwerk. De behandeling van zulke notabelen is bijzonder schrijnend in een context waarin duizenden Mexicanen zonder voldoende connecties en bankrekeningen jarenlang in de gevangenis zitten voordat hun zaak ooit voor de rechter komt.
Wat de zaken nog erger maakte, was het grillige en sluwe gedrag van de klasse van de toga’s in de afgelopen maanden. In mei werd onthuld dat Norma Piña, de opperrechter van het Hooggerechtshof, een besloten bijeenkomst had gehouden met magistraten van het Federale Kiesgerechtshof, samen met Alejandro Moreno, de voorzitter van de oppositiepartij Institutionele Revolutionaire Partij.
De bijeenkomst was dubbel verontrustend: ten eerste omdat er een leider van de politieke oppositie bij betrokken was, en ten tweede omdat er verschillende magistraten bij betrokken waren die zouden beslissen over de geldigheid van de aanstaande presidentsverkiezingen van 2024. Volgens WhatsApp-gesprekken die uit de bijeenkomst lekten, stelde Piña Moreno expliciet aan de andere gasten voor als haar “bondgenoot” en “vriendin”. In plaats van af te treden, wat de ernst van het belangenconflict gemakkelijk rechtvaardigde, heeft Piña de leiding genomen in de aanklacht tegen de hervorming van de rechterlijke macht, en de afgelopen dagen heeft ze het Hof zelfs aangezet tot een werkonderbreking van de rechterlijke macht uit protest.
Alsof dat nog niet genoeg was, probeerden twee federale rechters de macht te gebruiken bescherming bevel tegen het Congres zelf, waarin het werd bevolen de behandeling van de hervorming te bevriezen en, in het geval dat deze werd goedgekeurd, deze niet naar de staatswetgevers te sturen voor ratificatie — een belachelijke en duidelijk illegale rechterlijke overschrijding, kortom, die alleen maar MORENA’s argument van de noodzaak van een grondige hervorming versterkte. Te midden van dit alles brak een schandaal uit van Lourdes Mendoza, columnist voor De financier krant, en stuurde haar column over de hervorming naar opperrechter Margarita Rios-Farjat voor haar “groene licht” — een tijdige herinnering aan de vriendschappelijke relatie tussen de rechtbanken en de zakelijke pers, allemaal in het nastreven van gemeenschappelijke belangen.
Als eerste stap in de richting van het opschonen van de rechtbanken voorziet de hervorming van de rechterlijke macht in directe verkiezingen voor de helft van de federale rechterlijke macht in 2025, inclusief het gehele Hooggerechtshof, en de andere helft in 2027. Alle huidige rechters komen in aanmerking om zich kandidaat te stellen. De verkiezingen zijn niet-partijdig, met een verbod op het gebruik van particuliere financiering; in plaats daarvan krijgen kandidaten gratis televisie- en radiozendtijd om hun zaak te bepleiten. Er worden technische commissies opgericht in beide kamers van het Congres om ervoor te zorgen dat potentiële kandidaten voldoen aan de basisvereisten van opleiding en ervaring. De termijnen van rechters van het Hooggerechtshof worden teruggebracht van vijftien naar twaalf jaar. Gendergelijkheid wordt gehandhaafd, samen met een limiet op buitensporige proceslengtes. Buitensporige salarissen, extraatjes en pensioenen worden afgeschaft. Het gebruik van de bescherming om alles te blokkeren en alles zal worden ingeperkt. En, cruciaal, er zal een onafhankelijk toezichthoudend orgaan worden opgericht met de bevoegdheid om corrupte rechters te straffen, te schorsen of zelfs te verwijderen.
En hoewel de hervorming van de rechtspraak een bliksemafleider is geworden, moet deze worden begrepen in de context van de andere grondwetswijzigingen die het Mexicaanse congres in de komende maanden zal overwegen, waaronder meer autonomie voor inheemse en Afro-Mexicaanse volkeren; betere bescherming van lonen, huisvesting en pensioenen; en een verbod op fracking, dagbouw en genetisch gemodificeerde maïs voor menselijke consumptie. Geen wonder dat de multinationale zakenwereld en hun woordvoerders in de ambassades zich zorgen maken, niet alleen vanwege de beperkingen die de hervormingen zullen opleggen aan hun vermogen om met door de rechter gesteunde straffeloosheid te handelen, maar ook vanwege de angst dat zo’n precedent zich zou kunnen verspreiden naar plaatsen als de Verenigde Staten, die net beginnen met hun eigen, veel bescheidener poging om een ongecontroleerd en overmoedig Hooggerechtshof te hervormen. “De angst voor een goed voorbeeld”, zoals journalist en activist Eugene Puryear het inderdaad zegt.
Bron: jacobin.com
