ANC betaalt de prijs voor decennia van pro-kapitalistisch bewind

Dertig jaar nadat het ANC tijdens de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika aantrad, heeft het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) een dramatisch verlies aan steun geleden. Bij de landelijke verkiezingen van 29 mei haalde het nog maar 40 procent van de stemmen, tegenover 57 procent in 2019.

De electorale kansen van het ANC zijn sinds de piek in de jaren 2000 en begin 2010, toen de partij 65-70 procent van de stemmen behaalde, achteruitgegaan. Deze uitslag markeert echter een sterke afname van de populariteit van het ANC.

De grote daling van de ANC-stemmen markeert het einde van de politieke hegemonie onder degenen die het ooit leidde. Dit is het duidelijkst te zien in de townships waar het ANC regelmatig een stem van 90 procent of meer behaalde. In Soweto en Tembisa, buiten Johannesburg, en Khayelitsha op de stoffige en verarmde Cape Flats, daalde het aandeel van de partij in de stemmen tot 50 procent. In Umlazi, een township met 400.000 inwoners aan de rand van Durban, daalde de ANC-stem tot slechts 13 procent.

Het dalende stemmenaandeel vat de afstraffing niet volledig samen, aangezien miljoenen geregistreerde kiezers wegbleven van de stemhokjes en miljoenen anderen, met name jonge Zuid-Afrikanen die teleurgesteld waren over wat er werd aangeboden, zich niet registreerden om te stemmen. Slechts 6,5 miljoen van de 42 miljoen stemgerechtigde bevolking stemde bij deze verkiezingen op het ANC, een daling ten opzichte van 10 miljoen in 2019, ondanks dat de bevolking met 3 miljoen is gegroeid.

De belangrijkste verklaring voor de afnemende steun voor het ANC in de afgelopen twee decennia is dat het land er niet in is geslaagd om de onrechtvaardigheden van de apartheid, het systeem van blanke suprematie dat gedurende het grootste deel van de twintigste eeuw de boventoon voerde, op een doeltreffende manier aan te pakken.

De levensstandaard van het grootste deel van de onderdrukte zwarte en gekleurde bevolking (‘gekleurd’ in Zuid-Afrika verwijst naar multiraciale etnische gemeenschappen) steeg bescheiden in de eerste tien of twintig jaar na de val van de apartheid, de nieuwe overheidsfinancieringsprogramma’s om water en elektriciteit te leveren aan arme gemeenschappen. Maar de levensstandaard gaat nu achteruit. De massa van zwarte Zuid-Afrikanen leeft in ondermaatse huisvesting met slechte sanitaire voorzieningen en heeft onvoldoende gezondheidszorg, transport en scholen.

De werkloosheid bedraagt ​​ruim 30 procent en meer dan 50 procent voor jonge Zuid-Afrikanen. Zelfs als werklozen werk vinden, zijn de lonen laag. De overheid heeft magere subsidies ingevoerd, maar deze zijn gelijk aan slechts de helft van het inkomen dat nodig is om de minimale armoedegrens te halen, en miljoenen mensen krijgen de subsidie ​​niet elke maand. Voor tientallen miljoenen zwarten en kleurlingen is het leven een wanhopige strijd om te overleven geworden.

Niet alle zwarte Zuid-Afrikanen hebben hetzelfde lot ondergaan. Zwarte politici domineren nu de wetgevende macht op elk niveau, behalve in de Westkaap. Zwarte professoren leiden de beste universiteiten van het land. De opperrechter is zwart, net als de chefs van de strijdkrachten. Het grootbedrijf wordt nog steeds gedomineerd door blanken, maar duizenden zwarte figuren, waaronder president Cyril Ramaphosa, ooit een vakbondsleider en later een miljonair in de mijnbouw, zijn verbazingwekkend rijk geworden. Zulke figuren gebruiken hun politieke connecties om overheidscontracten te winnen om zichzelf te verrijken, iets wat de overheid mooi maakt als “zwarte economische empowerment”.

Onder deze groeiende laag is ook een grote zwarte professionele middenklasse ontstaan ​​die is verhuisd naar voorheen geheel witte voorsteden in de grote steden. De ongelijkheid in Zuid-Afrika is een van de hoogste ter wereld: de bovenste 0,1 procent van de bevolking, 35.000 personen, bezit een derde van de rijkdom van het land.

Corruptie was een kenmerk van het apartheidsregime, maar is vandaag de dag nog endemischer geworden. ANC-politici op nationaal en provinciaal niveau hebben de staatskas geplunderd. Jacob Zuma, president van 2009 tot 2018, werd vooral berucht om zijn corrupte relaties met de rijke familie Gupta, maar hij was slechts het meest opvallende geval. Grote corruptie, in de vorm van een liberale democratie die systematisch kapitalistische belangen bevoordeelt, is een kenmerk van alle ANC-regeringen.

De schrijnende armoede die de meeste zwarte Zuid-Afrikanen ervaren, heeft decennia van protest aangewakkerd. Hutbewoners hebben zich verzet tegen gedwongen uitzettingen. Inwoners van townships hebben gedemonstreerd tegen afsluitingen van elektriciteit en water. Universitaire studenten hebben hun campussen bezet om zich te verzetten tegen hogere kosten. Werknemers in de publieke sector gaan regelmatig in staking. De reactie van het ANC is vaak bruut geweest. Tientallen demonstranten zijn gedood, het meest berucht in de Marikana-platinamijn, waar 34 stakende mijnwerkers in 2012 door de politie werden vermoord. Voor velen die nog steeds hoopten dat het ANC iets zou betekenen voor de arbeidersklasse en arme gemeenschappen, maakte het bloedbad in Marikana een einde aan dat hoofdstuk en bevestigde het dat het ANC geen vriend was van de gewone mensen.

De Zuid-Afrikaanse Communistische Partij (SACP) en het Congres van Zuid-Afrikaanse Vakbonden (COSATU) hebben de ANC-regering linkse dekking gegeven. Deze “bevrijdingsalliantie” leidde de strijd om apartheid in de jaren 80 en begin jaren 90 omver te werpen. Maar omdat de bondgenoten zich hadden gecommitteerd aan een kapitalistische uitkomst, saboteerden ze het potentieel voor deze strijd om door te gaan naar socialisme, de visie voor een toekomst voor Zuid-Afrika die miljoenen deelnemers bezielde.

De “regeling” van 1994, die de voortdurende dominantie van de grote zakenhuizen van het land veilig stelde en tegelijkertijd de staatsstructuren een nieuw likje verf gaf, is verantwoordelijk voor de ongelijkheid en onderdrukking die een groot deel van de zwarte bevolking vandaag de dag ervaart. SACP- en COSATU-leiders hijgen en puffen soms over aanvallen op werknemers en armen, maar meestal bieden ze hun excuses aan namens de overheid. Ze zijn voor hun diensten beloond met hoge benoemingen in de overheid en de publieke dienst. In de tussentijd zijn hun organisaties uitgehold.

Bij gebrek aan enige strijdlust van deze organisaties, waren het vooral de Economic Freedom Fighters en de uMkhonto we Sizwe (MK) Party die profiteerden van het verlies aan steun voor het ANC bij deze verkiezingen. Zij behaalden respectievelijk 9,5 procent en 14,6 procent van de stemmen.

De EFF, geleid door voormalig ANC Youth League-leider Julius Malema, werd in 2013 opgericht na het bloedbad in Marikana en won snel aanhang onder jonge zwarte kiezers die geen loyaliteit hadden aan de ouderen van het ANC en geloofden dat de overheid hen niets bood. De MK-partij, die pas in december vorig jaar werd opgericht, presenteerde zichzelf als een stem voor de Zoeloe-bevolking en slaagde er maar net niet in om een ​​meerderheid van de stemmen te behalen in KwaZulu Natal, de op één na grootste provincie van het land.

Geen van beide biedt een oplossing voor de pijn en het lijden van de massa van de werkende klasse. De EFF beschrijft zichzelf als socialistisch, maar haar hoofddoel is om het aantal zwarte kapitalisten dat particuliere bedrijven en staatsbedrijven runt, uit te breiden. De MK-partij is een rechtse populistische organisatie die tribale chauvinisme, meer macht voor traditionele leiders en aanvallen op immigranten uit Zuid-Azië en elders in Afrika aanmoedigt. Het is weinig meer dan een voertuig voor voormalig president Jacob Zuma om te proberen terug aan de macht te komen op de rug van een reactionair programma.

Hoewel de twee partijen strijden om de stemmen van zwarte Afrikanen die gefrustreerd zijn over het ANC, hebben ze veel gemeen. Malema van de EFF beschouwt MK als “verwanten” van de EFF en beschreef de grote stem bij deze verkiezingen als “prijzenswaardig”.

De sterke stem voor de MK geeft de gevaren aan die de Zuid-Afrikaanse arbeidersklasse loopt in een situatie waarin er geen groot links politiek alternatief is dat bereid is te vechten voor de belangen van de arbeidersklasse. De afgelopen jaren zijn er gruwelijke incidenten geweest waarbij zwarte Zuid-Afrikaanse bendes Afrikaanse en Zuid-Aziatische immigranten op straat, in hun huizen en bij hun bedrijven aanvielen om ze uit de gemeenschappen te verdrijven.

Dergelijke reactionaire sentimenten worden ook weerspiegeld in deze verkiezingen in de 16 procent stemmen die de Zulu nationalistische Inkatha Freedom Party in KwaZulu Natal behaalde, bovenop de 46 procent van de MK, en de 18 procent stemmen die de extreemrechtse Patriotic Alliance behaalde in kiesdistricten die gedomineerd worden door gekleurde kiezers. De deportatie van immigranten door het ANC creëert de context voor deze racistische grondgolf. Sociale disfunctie en de ineenstorting van het economische leven suggereren dat racistische haat alleen maar erger zal worden als het niet rechtstreeks wordt aangepakt.

De dageraad van de democratie in 1994 gaf miljoenen Zuid-Afrikanen hoop dat de ellende van de apartheidsjaren voorbij zou gaan. Dertig jaar later heeft de rotte deal die destijds door het ANC en zijn bondgenoten was bedacht, ervoor gezorgd dat die hoop nu is uitgedoofd. De situatie is somber en zal onder de huidige opstelling van politieke krachten alleen maar erger worden. De taak is vandaag de dag dezelfde als in de jaren 80: vechten tegen degenen die de arbeidersklasse en de armen hebben verraden en een revolutionair socialistisch alternatief opbouwen.