Weinig mensen kunnen zeggen dat hun acties hebben bijgedragen aan het versterken van de persvrijheid, het beëindigen van een oorlog en het ten val brengen van een presidentschap. Daniel Ellsberg, die vandaag op tweeënnegentigjarige leeftijd stierf, deed precies dat.
Ellsberg kreeg bekendheid in 1971 toen hij een geheime geschiedenis van de betrokkenheid van de VS bij de oorlog in Vietnam, wat bekend werd als de ‘Pentagon Papers’, kopieerde en een kopie gaf aan de New York Times. De New York Times‘ besluit om de kranten te publiceren veroorzaakte een baanbrekende strijd voor persvrijheid die helemaal tot aan het Hooggerechtshof ging.
Ellsberg werd de eerste klokkenluider die werd aangeklaagd op grond van de spionagewet. Naast het zoeken naar een aanklacht, richtte Richard Nixon ook een “White House Plumbers” -eenheid op om vuil op Ellsberg te verzamelen. Deze eenheid zou later de kern vormen van het Watergate-schandaal dat resulteerde in de ondergang van Nixon.
Gedurende de volgende halve eeuw was Ellsberg een voortdurende campagnevoerder voor vrede en ontwapening, evenals een onverschrokken voorvechter van degenen die werden geconfronteerd met de toorn van hetzelfde geheimhoudingsregime dat had geprobeerd hem gevangen te zetten.
Terwijl Ellsberg vijf decennia als anti-oorlogsactivist doorbracht, begon zijn carrière op een heel andere manier. Volgens Ellsbergs eigen verhaal was hij ooit een fervent koude krijger geweest. Maar zijn ervaringen met werken voor de oorlogsmachine leidden tot een verandering van hart.
Hij werkte in een aantal functies binnen de Amerikaanse nationale veiligheidsstaat. Hij was in het Pentagon op de dag dat Noord-Vietnamese troepen de USS Maddox in de Golf van Tonkin zouden hebben aangevallen. Hij werd zich al snel bewust van het feit dat de regering loog over het incident.
Hij reisde twee keer naar Vietnam – eerst in 1961 als onderdeel van een onderzoeksmissie van het Pentagon, vervolgens opnieuw in 1965 als onderdeel van een missie van het ministerie van Buitenlandse Zaken, waarbij hij in camouflage werd gefotografeerd met een geweer.
Ellsberg was niet alleen betrokken bij de Amerikaanse oorlog in Vietnam, maar ook bij het nucleaire beleid van de VS, iets wat hij omschreef als een ‘dag des oordeels’. Uiteindelijk zou Ellsberg geschokt raken door de vooruitzichten van een nucleaire dag des oordeels en zich tegen de oorlog in Vietnam keren. Tijdens zijn werk bij de aan het Pentagon verbonden RAND Corporation, ging Ellsberg van het verdedigen van de oorlog naar actief betrokken raken bij anti-oorlogsorganisatie.
Hij raakte bevriend met Howard Zinn en Noam Chomsky en nam met hen deel aan demonstraties. Ellsberg leidde een affiniteitsgroep tijdens het May Day-protest van 1971 tegen de oorlog waarbij zowel Zinn als Chomsky betrokken waren.
Maar het cruciale moment in Ellsbergs leven vond plaats in augustus 1969, toen hij een anti-oorlogsconferentie bijwoonde. Hij luisterde naar de verhalen van dienstweigeraars die vanwege hun moed in de gevangenis zouden belanden. Nadat hij ze had gehoord, ging Ellsberg de badkamer in, ging op de grond liggen en begon te huilen. Op dit punt nam Ellsberg zijn meest noodlottige beslissing.
Ellsberg was de oorlog eerst als een vergissing gaan beschouwen, maar kwam uiteindelijk tot het besef dat het een misdaad was. Terwijl een fout kan worden gecorrigeerd, moet een misdaad worden bestreden.
Als RAND-medewerker had Ellsberg toegang tot een studie van zevenenveertig delen en zevenduizend pagina’s over de oorlog in Vietnam. Deze studie ging helemaal terug tot de regering-Truman, toen de Verenigde Staten Franse pogingen om het land te herkoloniseren hadden gefinancierd. Het bewees dat stap voor stap, gedurende twee decennia en meerdere regeringen, de Amerikaanse regering tegen de mensen had gelogen over de oorlog.
Ellsberg besloot de topgeheime geschiedenis aan de mensen vrij te geven.
Klokkenluiders kunnen tegenwoordig gemakkelijk grote hoeveelheden gegevens kopiëren en verzenden, maar in die tijd waren er nog geen USB-sticks of e-mail. De enige manier waarop Ellsberg de documenten kon kopiëren, was met een kopieerapparaat. De klus duurde maanden.
Ellsberg probeerde aanvankelijk de Pentagon Papers aan leden van het Congres te geven, maar ze waren terughoudend om ze te accepteren. Vervolgens wendde hij zich tot de New York Times. Na intensief intern beraad besloot de krant, geleid door haar algemeen adviseur James Goodale, dat publicatie ervan in het algemeen belang was en dat het eerste amendement het recht om dit te doen beschermde.
De regering-Nixon zocht een gerechtelijk bevel op grond van de spionagewet om de New York Times van het blijven publiceren van de geheime geschiedenis. Ellsberg, die tijdelijk het zwijgen werd opgelegd, nam de Pentagon Papers mee naar de Washington Post. De Na publiceerde ze voordat ze ook met een gerechtelijk bevel werden geslagen. Dit begon een proces waarbij, als één krant werd opgelegd, een andere zou optreden en de Pentagon Papers zou publiceren.
Naast de pers zorgde Ellsberg ervoor dat de anti-oorlogssenator Mike Gravel een exemplaar ontving. Gravel heeft ze opgenomen in het congresverslag. Uiteindelijk oordeelde het Hooggerechtshof dat de regering kranten niet kon beletten de Pentagon Papers te publiceren. Toch liet de rechtbank de vraag open of kranten vervolgd konden worden op grond van de Spionagewet nadat ze dat hadden gedaan. Als gevolg hiervan worstelde Gravel om een uitgever te vinden om de Pentagon Papers te drukken, hoewel uiteindelijk de Unitarian-Universalist Beacon Press tussenbeide kwam.
Hoewel het een open vraag bleef of de spionagewet tegen een uitgever kon worden gebruikt, diende de regering-Nixon een aanklacht tegen de spionagewet in tegen Ellsberg en Anthony Russo voor het vrijgeven van de Pentagon Papers. Ellsberg had volledig verwacht dat hij de rest van zijn leven in de gevangenis zou doorbrengen, maar putte uit de ervaring van oorlogsverzetslieden en kopieerde ze toch. Zoals hij later tegen een journalist zou zeggen toen hij zichzelf aangaf: “Zou je niet naar de gevangenis gaan als dat zou helpen om de oorlog te beëindigen?”
Het wangedrag van de regering-Nixon had de zaak echter zo bezoedeld dat een rechter het moest schrappen. Voordien had de draconische aard van de spionagewet de veroordelingen van Ellsberg en Russo vrijwel verzekerd.
Ellsbergs streven naar een betere wereld hield niet op. Hij was een frequente deelnemer aan protesten tegen Amerikaanse oorlogen, of ze nu in Midden-Amerika of Irak waren. In 2018 was Ellsberg zevenentachtig keer gearresteerd wegens burgerlijke ongehoorzaamheid.
Ellsberg kreeg ook hernieuwde bekendheid tijdens de Obama-jaren. Soldaat Chelsea Manning van het leger gaf geheime documenten over Amerikaanse oorlogen aan WikiLeaks. Manning werd, net als Ellsberg, aangeklaagd op grond van de spionagewet. In het midden van haar krijgsraad, de Voogd begon met het publiceren van een reeks onthullingen over de wereldwijde bewakingsprogramma’s van de National Security Agency. Deze informatie kwam van klokkenluider Edward Snowden. Binnenkort zou ook Snowden worden aangeklaagd op grond van de spionagewet. Er was een nieuwe oorlog tegen klokkenluiders aan de gang. En de spionagewet was het belangrijkste wapen van de regering tegen hen.
Ellsberg werd belasterd door het politieke establishment toen hij de Pentagon Papers uitbracht. Henry Kissinger, die onlangs zijn honderdste verjaardag vierde, noemde hem de ‘gevaarlijkste man van Amerika’. Maar met het verstrijken van de decennia heeft de geschiedenis bewezen dat Ellsbergs daden heldhaftig waren. Toen er nieuwe klokkenluiders zoals Manning opdoken, probeerden sommige commentatoren hen pervers tegenover Ellsberg te stellen: hij was een goede klokkenluider, maar zij niet. Ellsberg stond daar nooit voor, aangezien hij zichzelf herkende in hun acties. Hij vertelde journalisten:
Ik was bereid om naar de gevangenis te gaan. Ik had nooit gedacht dat ik de rest van mijn leven ooit iemand zou horen die bereid zou zijn om dat te doen, om zijn leven te riskeren, zodat vreselijke, vreselijke geheimen bekend zouden kunnen worden. Toen las ik die logboeken en leerde ik [Chelsea Manning] was bereid de gevangenis in te gaan. Ik kan je niet vertellen hoeveel dat me heeft geraakt.
Ellsberg sprak zich niet alleen uit namens Manning, maar woonde ook haar krijgsraad bij. Door zijn campagne tegen de spionagewet heb ik hem leren kennen. Ik zag hem voor het eerst persoonlijk spreken tijdens een bijeenkomst buiten Fort Meade namens Manning. Jaren later, als beleidsdirecteur van Defending Rights & Dissent, sprak ik met hem, terwijl Ellsberg ons werk ondersteunde om de spionagewet te hervormen, de uitlevering van Julian Assange te stoppen en gratie te verkrijgen voor Daniel Hale.
Ellsbergs toewijding en medeleven waren voor mij ongelooflijk duidelijk. Als het ging om klokkenluiders die door de Amerikaanse regering werden vervolgd en gemarteld, woog de inzet zwaar op zijn hoofd. In december 2022, toen aanhangers van Hale een virtuele persconferentie organiseerden waarin werd opgeroepen tot omzetting van Hale’s straf, vroegen we Ellsberg om te spreken. Het was duidelijk dat hij zich niet lekker voelde, en niemand van ons dacht dat hij het echt zou halen. Maar tot verbazing van alle organisatoren verscheen Ellsberg, gekleed in een volledig pak en stropdas. Dat was zijn toewijding om zijn medeklokkenluider te bevrijden.
De afgelopen jaren richtte Ellsberg zich steeds meer op het afschaffen van kernwapens. In 2017 publiceerde hij zijn tweede memoires, waarin hij voor het eerst zijn rol als ‘dag des oordeels’ onthulde. Hij deed ook nog een andere onthulling. Op hetzelfde moment dat hij de Pentagon Papers kopieerde, kopieerde hij ook een studie van de Amerikaanse reactie op de crisis in de Straat van Taiwan in 1958. Volgens de studie drongen Amerikaanse generaals aan op een nucleaire aanval.
Met de publicatie van deze studie had Ellsberg opnieuw de spionagewet overtreden. Daarmee had hij twee doelen. Ten eerste, toen de spanningen tussen de Verenigde Staten en China over Taiwan (opnieuw) opliepen, wilde Ellsberg de wereld waarschuwen hoe gevaarlijk dicht het in het verleden bij een nucleaire oorlog was gekomen. Ook daagde hij de Amerikaanse regering uit om hem aan te klagen, zodat hij de grondwettigheid van de spionagewet kon bestrijden.
Dit was niet het laatste gevecht van Ellsberg met de officiële geheimhouding. Twee maanden voor zijn kankerdiagnose onthulde Ellsberg dat WikiLeaks hem in 2010 kopieën had gegeven van het materiaal dat door Chelsea Manning was verstrekt. Ellsberg had de materialen bewaard als back-up. Hoewel hij ze nooit heeft gepubliceerd, stelt de spionagewet het bewaren van “nationale defensie-informatie” net zo strafbaar als het publiceren ervan. Ellsberg drong er bij de Amerikaanse regering op aan hem samen met Assange aan te klagen. Opnieuw maakte hij zijn motieven duidelijk: hij wilde de spionagewet grondwettelijk aanvechten.
In een recent interview met de Washington Post, Ellsberg merkte de overeenkomsten op tussen de oorlog in Vietnam en de huidige oorlog in Oekraïne. Beide oorlogen waren duidelijk in een patstelling, maar de respectieve regeringen ontkenden dit. “Ik herbeleef een deel van de geschiedenis dat ik niet opnieuw wilde beleven. En ik hoopte dat ik dat niet zou doen. En trouwens, dat maakt het gemakkelijker om te vertrekken – dit is waar ik binnenkwam, ‘vertelde Ellsberg aan zijn interviewer.
In zijn e-mail waarin hij zijn terminale kanker aankondigde, woog de dreiging van een nucleaire oorlog duidelijk zwaar op Ellsbergs gedachten. Ellsberg verklaarde dat de wereld een nucleaire oorlog riskeerde boven Oekraïne of Taiwan en schreef: “Het is lang geleden – maar niet te laat! – voor het publiek van de wereld om eindelijk de opzettelijke morele blindheid van hun vroegere en huidige leiders uit te dagen en te weerstaan. Ik zal doorgaan, zolang ik in staat ben, om deze inspanningen te helpen.
Terwijl hij de wereld zo dicht bij een catastrofe beschouwde als altijd, merkte hij op: ‘Ik ben blij te weten dat miljoenen mensen – inclusief al die vrienden en kameraden aan wie ik deze boodschap richt! — de wijsheid, de toewijding en de morele moed hebben om door te gaan met deze zaken, en onophoudelijk te werken voor het voortbestaan van onze planeet en haar wezens.”
Toen ik hem interviewde ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de publicatie van de Pentagon Papers, was het duidelijk dat hij veel minder geïnteresseerd was in het ophalen van herinneringen aan het verleden dan in het voortzetten van zijn dringende werk om een nucleaire oorlog te voorkomen en de spionagewet te hervormen. Ellsberg eren vereist niet alleen hem terug te roepen als een historische figuur, maar ook zijn werk en nalatenschap voort te zetten om de oorlogsmachinerie te ontmantelen die veel te veel levens heeft geëist en een einde te maken aan het bijbehorende regime van geheimhouding dat waarheidsvertellers verplettert en straffeloosheid verleent aan oorlogsmisdadigers .
Bron: jacobin.com
