
Duurzame kleine familieboerderijen voor gewassen, schapen en olijfbomen voor olijfolie. Dorp van Machairas, Centraal Griekenland. Foto: Evaggelos Vallianatos.
Proloog
Ik herinner me soms in 1980, het laatste jaar van de regering-Jimmy Carter, toen een paar economen van het Amerikaanse ministerie van landbouw een paar van mijn collega’s van de Amerikaanse Environmental Protection Agency bezochten. Ze wilden de kosten bespreken van het transformeren van conventionele landbouw naar duurzame landbouw.
Dit schokte me. Kosten, zei ik, welke kosten? Er zijn immers alleen baten, geen kosten, aan goed doen. Ik had de indruk dat duurzaamheid meer betekende dan het onveranderd in stand houden van een idee of bedrijf. Ik dacht bijvoorbeeld dat duurzame landbouw landbouw in het algemeen en ecologisch belang was. De economen van het Amerikaanse ministerie van landbouw hadden waarschijnlijk hetzelfde idee. Ze zeiden: wat moeten we doen met de enorme hoeveelheden pesticiden en kunstmest van conventionele boeren? Het is duidelijk dat die schadelijke chemicaliën nooit duurzaam zijn geweest en daarom niet welkom zijn in duurzame landbouw. Wie zou de kosten dragen van het verwijderen van die chemicaliën van boeren die eraan verslaafd zijn? Bovendien was het verbouwen van één gewas op grote boerderijen ook onhoudbaar, met de vraag naar giftige sprays, enorme tractoren op petroleum, irrigatie, de vernietiging van de biodiversiteit, inclusief bestuivers zoals honingbijen. Dus, de USDA-economen vertelden ons dat de kosten van het verduurzamen van de Amerikaanse landbouw onbetaalbaar zouden zijn. Vergeet duurzaamheid, zeiden ze.
Maar net als de uitvinding van zacht witbrood heeft duurzaamheid een eigen leven geleid. Het weigert te sterven. En met een goede reden. Het is misschien wel een dekmantel voor de Amerikaanse droom van een geweldige samenleving, gezond voedsel en een gezonde natuurlijke wereld.
Oorlog tegen de natuur
De negentiende eeuw leidde tot de mechanisatie en industrialisatie van bijna alles – in fabrieken, legers, zaken, scholen, politiek, architectuur en de stedelijke gebouwde omgevingen, landbouw en religie. Deze enorme uitbreiding van geïndustrialiseerde en gewapende menselijke activiteiten over de hele planeet heeft de natuur zo veel geschaad dat deskundigen spreken over de opkomst van het Antropoceen, dat wil zeggen, een nieuw tijdperk van volledige menselijke dominantie van de natuurlijke wereld.
De oorlogen van de twintigste eeuw, de uitvinding van de atoom- en atoombommen, de Amerikaanse bombardementen op twee Japanse steden met atoomwapens, de ongeremde bevolkingsgroei en de opkomst van computers en kunstmatige intelligentie, bezegelden zo goed als het lot van dieren in het wild op het land en zeeën.
Deze meedogenloze oorlog van de mensheid tegen de natuur heeft de klimaatcatastrofe en klimaataartsvijand tot stand gebracht. De natuur, een almachtige kracht op aarde, in feite de aarde, slaat eindelijk terug naar mensen, hun dwaze ideeën over controle over de planeet. Man/vrouw vertegenwoordigen maar één diersoort. Hoe zit het met de miljoenen andere soorten? Wie of wat gaf de mens de hoogmoed van overheersing? Zou Moeder Aarde toestaan dat de agressieve mensen doorgaan met hun vernietigingscampagnes?
Waarschijnlijk niet. De aarde leeft en is zo’n 4 miljard jaar oud. Plato dacht dat de aarde de oudste van de goden was. Ongeveer 2400 jaar na Plato kan men discussiëren over de goddelijkheid en biologie van de aarde, maar niet over haar uniciteit, schoonheid en perfectie. Ze houdt van al haar kinderen, de ontelbare soorten planten en dieren. Dat een van hen, de mens, een dinosaurus aan het worden is, moet heel verontrustend zijn voor de aarde. De Erinyes, godinnen van gerechtigheid en bestraffing van gruwelijke misdaden zoals moedermoord, zullen niet toestaan dat mensen de natuur van streek maken.
Klimaataartsvijand
Tegen 2023 is klimaatverandering een klimaatnoodsituatie geworden, die chaos op de hele planeet veroorzaakt. Het is volledig antropogeen, hoewel het de schijn heeft van een klassieke tragedie met onvermijdelijke gevolgen van een goddelijke toorn en straf, een aartsvijand.
Klimatologen en mensen die de wetenschap respecteren, zijn zich er terdege van bewust dat fossiele brandstofbedrijven er in wezen verantwoordelijk voor zijn dat naties en hun bevolking afhankelijk zijn van niet-duurzame energie die wordt gewonnen uit de verbranding van aardolie, aardgas en steenkool. De verbranding van deze brandstoffen zorgt voor enorme gevaarlijke emissies van broeikasgassen die de mondiale temperaturen doen stijgen, waardoor de aarde en de beschaving ernstig in gevaar worden gebracht.
Veel Amerikanen in het Westen maken zich zorgen over de dodelijke gevolgen van overstromingen, stormen, orkanen, hittegolven en enorme bosbranden. Ze ondersteunen het behoud en de bescherming van het milieu. Maar ongeacht de publieke bezorgdheid en de aanhoudende zoektocht naar duurzaamheid, federale en deelstaatregeringen, politici en fossiele brandstofbedrijven doen alsof alles in orde is. President Joe Biden deed enorme maar loze beloften om de klimaatverandering te bestrijden. Hij is in beslag genomen door de strijd tegen de Amerikaanse proxy-oorlog in de Oekraïne.
Sporadisch plaatsen sommige huiseigenaren en kleine bedrijven zonnepanelen op de daken van hun huizen en gebouwen. Ook elektrische voertuigen verkopen goed. Toch is de indruk die men krijgt in het Amerika van 2023 dat de zaken gewoon doorgaan. Sommige kranten publiceren artikelen over de overspoelende klimaatcrisis. Zelfs televisies laten doorschemeren dat stormen en branden en droogte producten zijn van klimaatverandering. Maar hogescholen en universiteiten en andere wetenschappelijke centra zijn grotendeels in diepe slaap.
Betekenis van duurzaamheid
Zoals ik al zei, biedt duurzaamheid een dekmantel. Duurzame ontwikkeling klinkt goed. Duurzaam watergebruik betekent niets voor niet-ingewijden, en dat is de dubbelzinnigheid en hoop van onze tijd. Onze tijden van vervuiling eisen dat. Als een alternatief dogma voor een gevestigde religie, als een slogan, biedt duurzaamheid een uitweg uit de tragedie die we hebben veroorzaakt, althans tijdelijk. Het is een hoop voor de toekomst. Het is een potentiële overgang van slecht naar goed beleid, zelfs persoonlijke aspiraties. Daarom bestempelen gemeenten, steden, scholen en tal van instellingen zoveel dingen die ze doen als duurzaam.
Duurzaamheid is vaak rechttoe rechtaan en diplomatiek praten en politiek van het behoud van gezonde en ethische en ecologische idealen en praktijken. Het komt als oplossingen en langetermijndoelen. Het kon niet anders. Iets in stand willen houden, heeft alles te maken met liefde. Het betekent dat je houdt van datgene wat je ondersteunt.
Sommigen zouden echter zeggen dat ze de jacht, commerciële visserij of kernwapens willen ondersteunen. Ik zou dat niet kunnen, vooral niet met nucleaire bommen, pesticiden, fossiele brandstoffen, kunstmatige intelligentie en andere oorlogs- en overheersingswapens. Duurzaamheid omvat dus zowel bedrog als hoop op een betere toekomst. Vervuilers in binnen- en buitenland dopen onder druk hun activiteiten in de wateren van duurzame ontwikkeling. Ze noemen alles wat ze doen, inclusief ontbossing, duurzaam. Internationale banken bestempelen hun leningen als duurzaam, enz.
Duurzaamheid in de Amazone-vulkaan?
Ik herinner me mijn reis naar Noordoost-Brazilië in februari 1992. Ik zou spreken over landbouwhervormingen, waarom de staat de vernietigers van de Amazone moest tegenhouden, grootgrondbezitters in bedwang moest houden en land moest geven aan landloze boeren, en meer land aan hele kleine boeren. Maar eenmaal op de conferentie in de prachtige stad Fortaleza mocht ik van de conferentieorganisatoren niet de hele conferentie toespreken. Ze stuurden me naar een kamer met vijf andere professoren. Duurzaamheid stond centraal in mijn presentatie. In feite was de conferentie in Fortaleza een voorbereidende stap naar de Earth Summit of VN-conferentie over milieu en duurzame ontwikkeling in juni 1992 in Rio de Janeiro. De agenda voor duurzame ontwikkeling of de Earth Summit van 197 landen was ambitieus:
“De ‘Earth Summit’ concludeerde dat het concept van duurzame ontwikkeling een haalbaar doel was voor alle mensen van de wereld, ongeacht of ze zich op lokaal, nationaal, regionaal of internationaal niveau bevonden. Het erkende ook dat het integreren en balanceren van economische, sociale en milieuoverwegingen bij het voorzien in onze behoeften essentieel is voor het in stand houden van het menselijk leven op de planeet en dat een dergelijke geïntegreerde benadering mogelijk is. De conferentie erkende ook dat het integreren en balanceren van economische, sociale en milieudimensies nieuwe percepties vereist van de manier waarop we produceren en consumeren, de manier waarop we leven en werken, en de manier waarop we beslissingen nemen. Dit concept was voor zijn tijd revolutionair en leidde tot een levendig debat binnen regeringen en tussen regeringen en hun burgers over hoe duurzaamheid voor ontwikkeling kan worden gegarandeerd.”
Het debat gaat door. De Rio-conferentie was in ieder geval van fundamenteel belang om mensen te laten denken dat er een andere weg is naar conventionele overheersing en kolonialisme. De klimaatverandering was al in beweging. De aarde is onze moeder.
In 1992 leidde president Lula de Arbeiderspartij. Hij werd president in 2002. De Amazone stond in brand in 1992 en 2002. Eenentwintig jaar later, in 2023, is Lula opnieuw president. De Amazone en zijn inheemse bevolking zijn in groot gevaar. Een van de leiders van de inheemse bevolking, Davi Kopenawa Yanomami, legde uit wat hij hoopte te zien van president Lula. Hij sprak met Amy Goodman van Democracy Now, 17 november 2022:
“U vroeg me:” Wat vertegenwoordigt president Lula? Voor mij, mijn volk, de inheemse bevolking van Brazilië, heeft hij aan ons gedacht. Hij heeft nagedacht over hoe we de problemen kunnen oplossen waar we al zoveel jaren mee te maken hebben. Voor mij is Lula een positief persoon. Hij is als een vriend. Hij is als een vriend van de bosvolken. Hij wil het leven redden van mijn Yanomami-volk en het leven redden van onze rivieren, onze bossen. Hij is een zeer goede denker. Hij heeft beloofd de mijnwerkers uit het gebied van de Yanomami te verwijderen. Hij heeft ook beloofd de ontbossing van de Amazone-bossen tot een minimum te beperken. Hij houdt zich dus aan zijn woord. Hij is de enige president die is gekozen om de bosbewoners te helpen, de inheemse bevolking van Brazilië te helpen en andere personen die echt hulp nodig hebben.”
Davi Kopenawa had het over duurzame ontwikkeling, de kernmissie van de VN-conferentie van 1992 in Rio de Janeiro. Die conferentie gaf ons een op wetenschap gebaseerde studie van klimaatverandering (via het Intergouvernementeel Panel over klimaatverandering) en klimaattoppen, waar wereldleiders en de mensheid werden gewaarschuwd voor de tsunami’s die ze hebben losgelaten met hun onophoudelijke verbranding van fossiele brandstoffen. Deze belangrijke VN-acties werden bedacht in de geest van duurzaamheid – een verborgen waarheid, gelaagd met jargon, internationale politiek en angst. Brazilië is een kokende agrarische vulkaan die op ontploffen staat. Het Amazonewoud is de lont.
In 1992 was ik getuige van de lava die uit die agrarische vulkaan in de Amazone kwam. Ik sprak met landloze boeren; Ik zag kinderen bedelen. Maar je moet Death Without Weeping lezen om de omvang van de ramp te begrijpen. Dit is een boek uit 1992 van Nancy Scheper-Hughes, hoogleraar antropologie aan de University of California-Berkeley. Ze zegt dat het Braziliaanse noordoosten, “land van suiker en honger, dorst en boetedoening, messianisme en waanzin”, doodsroutine maakte – vooral voor “de kinderen van arme gezinnen”.
Epiloog
Wat sinds 1980 is veranderd, is het klimaat. De situatie in 2023 is beduidend slechter dan die van 1980. De klimaatdraak is alom aanwezig. Tijdens de klimaattop in Egypte eind 2022 zei Antonio Guterres, secretaris-generaal van de VN, dat de normale gang van zaken ons naar snelwegen van de hel leidt.
Ondanks pogingen van Exxon en andere fossiele brandstofbedrijven om hun verantwoordelijkheid voor het in brand steken van de planeet te ontkennen, is het nieuws van hun dubbelhartigheid bekend. Zij deden het. Steeds meer mensen zeggen genoeg is genoeg.
Deze publieke woede over de aanhoudende ecologische rampen en schade, die een eeuw of langer dateert, moedigde bedrijfsbedrog aan, die duurzaamheid en duurzame ontwikkeling adopteerde zoals advertenties. Ja, zakelijke, academische en overheidsbelangen gebruikten de concepten om de bestaande gevaren te verbergen, maar in de publieke verbeelding heeft duurzaamheid de ideale vorm aangenomen van het goede voor mens en natuur. Dat is een bron van inspiratie om de waarheid over het doel van het leven te zoeken en vervuiling tegen te gaan en klimaatverandering tegen te gaan.
Bron: www.counterpunch.org