Toen vorige maand de meest recente uitbarsting van geweld in Israël en Palestina uitbrak, leidde de schok waarmee de gebeurtenissen gepaard gingen tot een weerkaatsing van solidariteit voor allen die het slachtoffer waren van de verschrikkingen. De afgelopen maand hebben culturele beoefenaars in de Palestijnse diaspora – verwijderd van een catastrofe die opnieuw uitbrak in hun thuisland – zich gemobiliseerd om ervoor te zorgen dat de ogen van de wereld hiervan getuige zouden zijn.
Maar terwijl ze tientallen jaren van Palestijns lijden onder de Israëlische bezetting organiseerden, spraken en deelden, werd het tapijt onder hen vandaan getrokken. Een golf van repressie overspoelde gerenommeerde instellingen die bezweken waren voor ‘veiligheidsproblemen’ en begonnen met het annuleren of voor onbepaalde tijd uitstellen van Palestijns-gerelateerde evenementen. Arabische en islamitische kunstenaars hadden niets anders te doen dan hun agenda’s leeg zien lopen.
Dit was de ervaring van het Palestine Festival of Literature (PalFest), toen het jaarlijkse evenement in Londen in oktober abrupt werd stopgezet. Het festival, dat werk zou tentoonstellen van schrijvers en artiesten als Tamim al-Barghouti, Rashid Khalidi, Soweto Kinch, Julie Christie en Esther Freud, werd maanden vóór het huidige conflict geboekt. Maar dit was niet genoeg voor locaties; de eerste die annuleerde was de gerenommeerde Royal Geographic Society (RGS), die in een verklaring zei dat de beslissing “op geen enkele manier een weerspiegeling was van de organisatoren, sprekers of bezoekers van het evenement, of een commentaar op de inhoud van het evenement, maar een manier om te voorkomen dat mensen het risico lopen op schade in een tijd van verhoogde spanning.”
Nadat maar liefst vijftig locaties PalFest hadden afgewezen, hielp de baanbrekende Egyptische romanschrijver en PalFest-medeoprichter Ahdaf Soueif uiteindelijk bij het vinden van een ruimte in Hamilton House. Bij de opening van het evenement zei ze dat ze nog nooit zoiets had meegemaakt: ‘in de vijftien jaar dat we literaire evenementen in en over Palestina produceren’, zei ze, ‘is er nog nooit zo’n institutioneel klimaat van zwijgen en angst geweest.’ Het publiek was er altijd: het vrijdagavondevenement van PalFest was uitverkocht, met alleen staanplaatsen voor de tweehonderd die het weer trotseerden om geweldige gesproken woord- en muziekoptredens te bekijken. Op basis van de woorden van Edward Said verzekerde Soueif het publiek dat PalFest, ondanks de repressie, niet zal worden tegengehouden in zijn missie om “de kracht van cultuur in confrontatie te plaatsen met de cultuur van macht.”
De annuleringen zijn niet exclusief voor de literatuur. PalMusic, een Brits initiatief om getalenteerde jonge Palestijnse muzikanten onder de aandacht te brengen, zou op 11 oktober zijn tienjarig jubileumconcert organiseren in de Southwark Cathedral. Maar aan de vooravond van het evenement werd het evenement afgeblazen vanwege bezorgdheid over “de veiligheid van de publiek, muzikanten en personeel van de kathedraal.” Wellicht verontrustender was de recente ervaring van de Britse schrijver Suhaiymah Manzoor-Khan, die zich in opdracht van de afdeling diversiteit, gelijkheid en inclusiviteit (DEI) van een grote uitgeverij bevond.
Manzoor-Khan zou in november een medewerker een lezing geven over islamofobie, gebaseerd op haar boek uit 2022 Verstrikt in terreur: islamofobie ontwortelen. In plaats daarvan kreeg ze abrupt te horen dat het gesprek niet doorging. “Het DEI-bureau was van mening dat de gesprekken niet op zichzelf mochten plaatsvinden en dat er een antisemitisme-bespreking nodig zou zijn om tot gelijkheid en inclusie te komen”, vertelde ze ons.. “Ik vond dat een heel bizarre reactie, waarbij werd aangenomen of toegepast dat een gesprek over islamofobie moet worden gecompenseerd door een gesprek over antisemitisme dat de indruk wekt dat een gesprek over islamofobie zelf antisemitisch is, en dat was echt verontrustend.” Nadat Manzoor-Khan de uitwisseling had gepost sociale mediatrok het bedrijf het besluit in en zei dat het gesprek op een later tijdstip kon doorgaan.
Het toezicht op de Arabische en islamitische identiteit zou geen verrassing moeten zijn voor een Britse staat waar het ministerie van Binnenlandse Zaken “veranderd is in een tak van Shin Bet”, zegt de prominente historicus en academicus Rashid Khalidi, verwijzend naar Israëls beruchte nationale inlichtingendienst. ‘We noemen haar Cruella, zoals ze dat ook doet Prive oog”, grapt Khalidi tegen je over voormalig minister van Binnenlandse Zaken Suella Braverman. Als hij luistert vanuit zijn kantoor aan de Columbia University in New York, waar hij al meer dan vijfentwintig jaar moderne Arabische studies doceert, herkent hij de spanning duidelijk. “Er is een enorme druk op culturele instellingen en universiteiten om niets met Palestina te maken te hebben”, zegt Khalidi. Hij zei dat hoewel locaties waarschijnlijk veiligheidsproblemen hebben, er weinig problemen zijn die deze kunnen rechtvaardigen. ‘Maar dat is een voorwendsel’, betoogt hij, en ‘in veel gevallen zeker een voorwendsel voor politieke censuur.’
Vergeleken met Groot-Brittannië neemt de Palestijnse censuur in de Verenigde Staten een andere vorm aan, deels dankzij Israëlische PR-bureaus, denktanks en belangengroepen die zich inzetten om kritiek op het beleid van de Israëlische regering de kop in te drukken, evenals de al lang bestaande steun van Washington voor “ de enige democratie in het Midden-Oosten.” Dit betekent dat elke oproep tot Palestijnse zelfbeschikking een diep taboe is; Khalidi herinnert zich zijn vriend Michael Rattner, de overleden Amerikaanse burgerrechtenadvocaat, die ruim tien jaar geleden de term ‘Palestina Exception to Free Speech’ bedacht. Khalidi geeft echter toe dat de gruwelijke gebeurtenissen en het hoge aantal burgerslachtoffers in deze oorlog het debat meer dan voorheen hebben geïntensiveerd.
Tientallen jaren van bezetting hebben een vijandige sfeer gecultiveerd voor degenen op de Westelijke Jordaanoever en Jeruzalem. De schrijver en medeoprichter van PalFest Brigid Keenan herinnert zich de intimidatietactieken van de Israëlische autoriteiten tijdens het tweede PalFest in 2009, toen de organisatoren een groep schrijvers naar Palestina brachten om workshops en evenementen met de lokale bevolking te houden. “Het heeft me altijd gestoord dat Palestina was afgesneden van de culturele wereld van het Westen, maar het is duidelijk dat Palestina vol zit met schrijvers en dichters”, vertelt ze ons. “Het belangrijkste is om mensen een stem te geven. Als je een koloniale macht bent, is het eerste wat je doet proberen hun cultuur te onderdrukken. Je denkt dat het wilden zijn, dus probeer je hun rituelen te stoppen, de dingen die ze doen te stoppen, hun verhalen te veranderen.”
Keenan herinnert zich een ervaring tijdens een evenement in een theater in Jeruzalem. “Toen we bij het theater aankwamen, ontdekten Ahdaf en ik dat het was overgenomen door de IDF [Israel Defense Forces]. We vroegen hen waarom we het niet konden krijgen. Ze zeiden: ‘Nou, dat kan niet.” Uiteindelijk werd de avond gered door de Franse consul-generaal, die aanbood de bijeenkomst op zijn kantoor te organiseren, aangezien het ‘officieel aan Frankrijk toebehoort’, herinnert Keenan zich dat hij zei. ‘We liepen allemaal langs de Israëlische soldaten, en ik herinner me dat ik er één sprak en zei: ‘Hou je niet van goed schrijven en poëzie?’ waarop hij zei: ‘Ja, dat doe ik.” Toen Keenan hem vroeg waarom hij dit dan deed, ‘had hij geen commentaar.’
Toch is er de afgelopen jaren sprake van een toenemende belangstelling voor Palestijnse kunstenaars in het Westen. Alles, van Palestijns experimenteel theater tot hiphopmuziek, heeft nieuwe wegen geopend voor jonge mensen om zich met de Palestijnse zaak bezig te houden. “Ik ben nog nooit in mijn leven overspoeld met boeken die in Palestina zijn gepubliceerd”, redeneert Khalidi. “Iedereen stuurt mij een exemplaar van zijn boek, of de uitgever stuurt mij. Dit is nieuw. Als dit soort dingen niet aantrekkelijk zouden zijn voor het publiek, zouden ze het niet publiceren.”
Khalidi, wiens vader Palestijns was en moeder Libanees-Amerikaans, kent het leven onder bombardementen uit zijn tijd in Beiroet tijdens de bloedige dagen van de Libanese burgeroorlog. Vandaag raakt hij die bittere ironie aan; dat het erger kan voelen om uit een conflict verwijderd te zijn dan er daadwerkelijk te zijn, vooral als hij denkt aan zijn familieleden in Gaza en de Westelijke Jordaanoever. “Van een afstand voel je je zo hulpeloos”, zegt hij. “Ik voel een diepe wrok dat mijn belastinggeld wordt gebruikt om de artilleriegranaten, bommen en gevechtsvliegtuigen te betalen. Mensen kunnen zien dat er veel onschuldige Israëliërs zijn vermoord, maar mensen kunnen ook zien dat er vele malen zoveel Palestijnen worden gedood. Het stoppen ervan zou het doel van iedereen moeten zijn.”
Maar de geschiedenis leert ons dat literatuur ondanks alles een bedreiging kan zijn. Denkers en schrijvers hebben altijd voorop gestaan in het verzet tegen onderdrukking, en onderdrukkers beschouwen hen altijd als legitieme doelwitten. Vanaf de moord op de revolutionaire schrijver Ghassan Kanafani in 1972 tot de arrestatie van de tweeëntwintigjarige auteur Ahed Tamimi op de Westelijke Jordaanoever deze maand: degenen die tot de tanden bewapend zijn, zijn bang voor degenen die de waarheid kunnen vertellen. Dit is wat PalFest – en de voortzetting ervan in de komende jaren – zo belangrijk maakt.
Bron: jacobin.com
