De komende strijd om Groenland

In de weken voorafgaand aan zijn inauguratie heeft Trump echter zijn verlangen naar Amerikaanse controle over Groenland verdubbeld. De Verenigde Staten hebben Groenland nodig ‘voor nationale veiligheidsdoeleinden’, verklaarde hij op een persconferentie. In plaats van dit te beschouwen als een eenvoudige vastgoedovereenkomst met Denemarken, weigerde de verkozen president deze keer het gebruik van militair of economisch geweld om de macht over te nemen uit te sluiten.

In termen van de Amerikaanse nationale veiligheid is het Noordpoolgebied van aanzienlijk strategisch militair belang als verzamelplaats voor nucleair bewapende onderzeeërs die zich onder het ijs kunnen verstoppen. De Verenigde Staten hebben inderdaad een lange en enigszins bizarre geschiedenis in het opslaan van kernraketten in het Groenlandse ijs, waaronder een specifiek militair project uit de Koude Oorlog genaamd Project IJsworm en zijn veelbesproken ‘coverproject’, Camp Century.

Vanaf de Pituffik Space Base in het noorden van Groenland, waarover de Verenigde Staten sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog het bevel voeren, bedienen militairen systemen voor vroegtijdige waarschuwing. De basis vergemakkelijkt ook ruimtebewaking en het commando over satellieten. Uiteraard bevinden de hier gestationeerde Amerikaanse raketten zich in de nabijheid van Rusland.

Maar gezien het feit dat Washington deze aanwezigheid al heeft zonder dat Groenland direct eigendom nodig heeft, lijkt het merkwaardig dat Trump nu, zelfs tegen de achtergrond van toenemende spanningen met Rusland en China, nog verder wil gaan om het hele land onder controle te krijgen.

Hoogstwaarschijnlijk komt dit door de enorme hoeveelheid ruwe mineralen die naar men aanneemt verborgen zitten in het smeltende ijs en door de incidentele onwil van Groenland om mijnbouwvergunningen voor die mineralen af ​​te geven. De afgelopen veertig jaar is het Noordpoolgebied vier keer sneller opgewarmd dan de rest van de wereld. Vooral de ijskappen van Groenland worden getroffen, wat wetenschappers ertoe aanzet alarm te slaan over de stijgende zeespiegel, extreme weersomstandigheden en de toegenomen uitstoot van broeikasgassen.

Waar sommigen de vergroening van Groenland als reden tot zorg zien, zien anderen juist een kans. Het smeltende ijs maakt scheepvaartroutes, land, mineralen en metalen toegankelijk die al duizenden jaren ontoegankelijk zijn, inclusief mineralen die als ‘cruciaal’ zijn bestempeld voor de zogenaamde groene transitie. De heetste natuurlijke hulpbronnen in een tijdperk van klimaatcatastrofes zijn de hulpbronnen die nodig zijn voor elektrische voertuigen, windturbines en zonnepanelen. Dit omvat zeldzame aardelementen.

We moeten hier noteren van een nogal gedurfde uitspraak van een Australisch mijnbouwbedrijf, Energy Transition Minerals (ETM), die suggereert dat Groenland het potentieel heeft om de belangrijkste producent van cruciale zeldzame aardmetalen in de westerse wereld te worden. Momenteel is China de grootste exporteur van zeldzame aardmetalen.

Volgens het Internationaal Energieagentschap is China dominant op het gebied van de winning van zeldzame aardmetalen (60 procent van de markt) en verfijning (90 procent van de markt). Het land heeft deze marktdominantie uitgebuit, onder meer door recente verboden op de export van technologieën voor de winning, scheiding en raffinage van zeldzame aardmetalen. Het doorbreken van dit bijna-monopolie is een sleuteldoel geweest voor de westerse groene industriële plannen, die zich hebben gericht op het veiligstellen van mondiale waardeketens in wat Thea Riofrancos de ‘veiligheid-duurzaamheid-nexus’ heeft genoemd.

ETM is momenteel verwikkeld in een investeringsarbitrage tegen Groenland om ofwel een schadevergoeding van maar liefst 11,5 miljard dollar, ofwel een extractievergunning af te dwingen. In 2021 annuleerde een nieuwe Groenlandse regering, geleid door de linkse anti-mijnbouwpartij Inuit Ataqatigiit en gesteund door de onafhankelijkheidsstrevende inheemse Inuit, de eerder aan ETM verstrekte vergunningen vanwege de risico’s van uraniumvervuiling.

De arbitrageclaim van ETM wordt ondersteund door kapitaal van een in Londen gevestigde procesfinancier. Ongetwijfeld is een dergelijke arbitrage het soort juridisch-economische kracht waarnaar Trump verwees. Het potentieel van de (gedwongen) exploitatie van zeldzame aardmetalen is hoogstwaarschijnlijk ook de reden waarom de reacties van andere hegemonistische machten op de groene transitie deze keer zoveel krachtiger zijn geweest. Groenland is veelbelovend als de volgende extractivistische grens.

In deze interimperiële dans rond Groenland speelt Denemarken de centrale rol. “Groenland is van de Groenlanders”, aldus de Deense premier Mette Frederiksen in reactie op de opmerkingen van Trump. Toch is dit niet helemaal waar.

Groenland is in feite geen onafhankelijke natiestaat, maar een zogenaamde autonome provincie van het Deense rijk. Sinds de jaren vijftig kent het land een vorm van gedecentraliseerde macht, maar de relatie met Denemarken blijft gespannen. Er is een geschiedenis van kolonistenkolonialisme door de Denen, onvrijwillige geboortebeperking voor inheemse vrouwen en meisjes, en het meenemen van inheemse kinderen om in Denemarken als ‘rolmodellen’ te worden opgevoed. Deens in plaats van Groenlands blijft de taal van de politieke, administratieve en culturele elites.

Een belangrijk gebied waarop Denemarken de macht over Groenland in koloniale stijl behoudt, is op het gebied van het buitenlands en veiligheidsbeleid, wat de reden is dat Trump Groenland van Denemarken wil kopen. Internationale juristen noemen dit machtsbehoud de ontkenning van het recht op zelfbeschikking.

Dit is niet de eerste keer dat de Verenigde Staten Groenland van Denemarken proberen te kopen; de Deense staat sloeg in 1946 een eerder bod af. In een symbolisch gebaar plaatste Donald Trump jr. een foto op X van hemzelf terwijl hij voor het standbeeld van Hans Egede stond tijdens zijn recente ‘dagtocht’ naar Nuuk, de hoofdstad van Groenland. Trump jr. leek een verwante ziel van het imperiale geweld te herkennen en nam naast het standbeeld een video op, waarin hij verwees naar de Noorse missionaris en kolonialist als de ‘stichter’ van Groenland.

Ditzelfde beeld werd in 2021 beklad met rode verf en gemarkeerd met het woord ‘dekoloniseren’ – het jaar waarin de vieringen ter gelegenheid van driehonderd jaar sinds Egede’s aankomst op de Groenlandse kust vervolgens werden geannuleerd. Volgens het internationaal recht zou het voor Denemarken niet legaal zijn om Groenland te ‘verkopen’. Maar zoals brute daden van bezetting en annexatie in de hedendaagse wereld ons laten zien, is het ontkennen van het recht op zelfbeschikking van Gaza tot Oekraïne een gangbare praktijk onder imperiale staten. Een dergelijke ontkenning gaat regelmatig hand in hand met de racialisering en dehumanisering van de inheemse bevolking.

Als Denemarken de belangrijkste imperiale danser is, dan zijn de Europese Unie (EU), Rusland, China en verschillende miljardairs verdere solisten. In 2024 reisde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, naar Nuuk om een ​​EU-kantoor te openen, bedoeld om de “grotere samenwerking” tussen Groenland en de EU te markeren. De samenwerkingsovereenkomst belooft investeringen in onderwijs en vaardigheden op het eiland in ruil voor het veiligstellen van cruciale grondstoffen voor de EU. Dit zou kunnen verklaren waarom Duitsland en Frankrijk Trump snel waarschuwden over de onschendbaarheid van grenzen.

Om de strijd om Groenland verder te illustreren, stelde een Deens inlichtingenrapport dat in december 2024 werd gepubliceerd dat Rusland zich agressiever beweegt in het Noordpoolgebied. Het rapport suggereerde ook dat Moskou bereid is China grotere toegang tot de regio te verlenen, zij het met tegenzin. De status van de Chinees-Russische samenwerking in het kader van een Polair Zijderoute-initiatief, bedoeld om te voorzien in investeringen in de transportinfrastructuur in het Noordpoolgebied, blijft een punt van zorg voor de westerse belangen in de regio.

En dan zijn er de miljardairs. In 2022 haalden Jeff Bezos, Michael Bloomberg en Bill Gates de krantenkoppen door te investeren in een ‘enorme Arctische schattenjacht’ in Groenland. Deze actoren strijden allemaal om controle over de hulpbronnen, terwijl de wensen van de Groenlanders met juridische middelen worden overstemd of teniet worden gedaan.

Ondertussen heeft de Groenlandse premier opnieuw de wens geuit om onafhankelijkheid na te streven. Er is een enorme druk op de Groenlanders om een ​​grotere economische onafhankelijkheid van Denemarken te bereiken. De Deense staat blijft zichzelf presenteren als een welwillende weldoener voor Groenland, wat blijkt uit zijn subsidies.

Of Groenlanders de minerale voorraden moeten exploiteren is een belangrijk politiek onderwerp. Hier is het de moeite waard eraan te herinneren dat het ‘zeldzame’ in zeldzame aardmetalen een verkeerde benaming is. Zeldzame aardmetalen zijn in feite niet ongebruikelijk schaars.

Wat zeldzaam is, is de bereidheid van volkeren en gemeenschappen om zeldzame aardmetalen te laten exploiteren, aangezien dit bijna altijd verband houdt met uraniumvervuiling en vergiftiging van de menselijke en niet-menselijke natuur. In die zin zou een drang naar economische onafhankelijkheid in een imperiaal en nationalistisch raamwerk er wel eens toe kunnen leiden dat Groenland een nieuwe energie-opofferingszone wordt die opkomt aan de extractivistische grens van de groene transitie.