De Litouwse sociaal-democraten zetten een onstabiele koers voor verandering in

De afgelopen vier jaar werd Litouwen geregeerd door een conservatief-liberale coalitieregering. In deze periode verwierf het land bekendheid vanwege zijn geopolitieke standpunt tegen Rusland en China in naam van de mensenrechten en westerse waarden. De belangrijkste conservatieve partij Homeland Union – de Litouwse christen-democraten – wilde de geopolitieke onzekerheid instrumenteren voor haar eigen binnenlandse populariteit – en beweerde de enige kracht te zijn die stabiliteit kon garanderen. Deze verkiezingsstrategie mislukte echter, waardoor de belangrijkste leider Gabrielius Landsbergis, die tevens minister van Buitenlandse Zaken was, gedwongen werd zijn ontslag aan te kondigen.

In deze verkiezingscampagne vermeed de centrumlinkse LSDP in plaats daarvan grote geopolitieke kwesties en concentreerde zich op meer alledaagse kwesties zoals de toegang tot scholen, ziekenhuizen of een eerlijk pensioenstelsel. De afgelopen jaren had Litouwen een van de hoogste inflatiecijfers in Europa, en dit heeft zeker invloed gehad op de keuzes van de kiezers. Eén reden was dat de vorige regering de energiesector liberaliseerde ten gunste van particuliere bedrijven; en hoewel het lagere elektriciteitsrekeningen beloofde, dreven zowel de Russische oorlog in Oekraïne als speculaties door energiebedrijven de prijzen omhoog.

De LSDP slaagde erin deze onvrede te bundelen met een meer ‘sociale’ boodschap. Het beloofde ook een verandering van de politieke cultuur ten opzichte van de vorige regering, die alom werd bekritiseerd vanwege haar arrogantie. Toch kondigde de LSDP-voorzitter Vilija Blinkevičiūtė, die had beloofd de regering te zullen leiden als haar partij de verkiezingen zou winnen, kort na de stemming aan dat zij “om gezondheidsredenen” een (beter betaalde) positie in het parlement van de Europese Unie zou behouden.

Naast deze twee grote partijen kwam er tijdens de verkiezingen nog een derde speler naar voren. Remigijus Žemaitaitis, een al lang bestaande parlementariër, maar ook een soort Litouwse Donald Trump, creëerde een nieuwe politieke partij genaamd “Nemunas Dawn” die de derde plaats behaalde. Als parlementslid werd hij beroemd vanwege antisemitische uitspraken en een proces dat door de conservatieve partij was aangespannen wegens het aanzetten tot joden. Žemaitaitis gebruikte deze aandacht om zichzelf te bestempelen als een anti-establishmentfiguur. Er zijn veel vragen over de ware doelstellingen van deze partij: zij publiceerde slechts twee pagina’s van haar politieke programma en haar campagne werd gefinancierd door ondoorzichtige individuele bronnen.

Het grootste deel van de LSDP-steun komt van het platteland en de oudere generaties, terwijl het er meestal niet in is geslaagd een progressieve stem in de steden te mobiliseren. Toch heeft deze sociaal-democratische partij nu sinds 2000 haar beste resultaten behaald – en de conservatieven een nederlaag opgelegd, zelfs in hun vorige bolwerk, Kaunas, de op één na grootste stad van het land. Vaak stemden de Litouwers echter ‘tegen’ in plaats van ‘voor’: de LSDP veroverde meer dan de helft van haar zetels in de tweede ronde van de verkiezingen, waar kiezers in elk kiesdistrict moesten kiezen tussen twee finalisten.

Omgekeerd bereikten de partijen die de stedelijke bevolking wilden mobiliseren voor progressieve ideeën de parlementaire drempel niet. De Litouwse Groene Partij, waarin enkele Litouwse linkse activisten zitting hadden (waaronder de auteur van deze tekst), pleitte voor een feministisch Green New Deal-programma. Landelijk kreeg het echter slechts 1,7 procent steun. Aan de andere kant kwam de liberale Vrijheidspartij, die bij de laatste verkiezingen in 2020 het recht op burgerlijke partnerschappen tussen mensen van hetzelfde geslacht en decriminalisering van marihuana had beloofd en vervolgens in de regering stapte, haar beloften niet na en betaalde ze duur. Geen van de elf parlementsleden werd teruggestuurd naar het parlement.

Twee weken na de uitslag is er nu een nieuwe regerende coalitie gevormd tussen drie partijen: LSDP, de Litouwse Unie van Democraten en Nemunas Dawn. Het is een nogal vreemde coalitie die mogelijk met ernstige samenwerkingsproblemen wordt geconfronteerd.

Terwijl de LSDP en de Litouwse Democraten strijden om vergelijkbare kiezers en een vergelijkbare centrumlinkse ideologie hebben, wordt Nemunas Dawn in het parlement beschouwd als een Trojaans paard, dat alle stemmen verzamelt die nooit zouden stemmen op de ‘systemische’ partijen zoals de LSDP, conservatieven, of liberalen. Vóór de verkiezingen beloofden alle grote partijen geen coalitie te zullen vormen met Nemunas Dawn – maar LSDP heeft deze belofte nu gebroken.

Terwijl conservatieven hierover een groot schandaal proberen te zaaien, was er in werkelijkheid niet echt een alternatief. Twee andere potentiële partners hadden liberalen kunnen zijn of de Partij van de Boeren en Groenen. De liberalen verwierpen echter het aanbod om zich bij de coalitie aan te sluiten, terwijl de leider van Boeren-Groen – een van de grootste landbouwgrondbezitters van het land, Ramūnas Karbauskis – door zowel de Litouwse Democraten als Nemunas Dawn werd afgewezen als mogelijke coalitiepartner, hetzij vanwege zijn publieke insinuaties tegen hen of vanwege zijn pogingen om parlementsleden van andere partijen te stelen.

Nemunas Dawn zal zeker een moeilijke partner zijn voor de LSDP. Dit komt niet alleen vanwege haar leider en beschuldigingen over antisemitisme, maar ook omdat deze partij een ad hoc verkiezingsproject is, gebouwd op een diffuus anti-establishment sentiment. Het heeft weinig ervaren politici en heeft een lange lijst nieuwe gezichten gekozen die geen enkele staat van dienst hebben in welke regering dan ook.

Dit alles wijst erop dat deze partij de komende jaren zal ontbinden (zoals veel andere onlangs opkomende partijen hebben gedaan), of dat deze partij op een gegeven moment naar de oppositie zal overschakelen, wat haar wellicht een grotere kans geeft om in het parlement te blijven dan om het staatsbestuur te leiden. zou doen. LSDP-leiders vestigen blijkbaar hun hoop op de eerste optie. De conservatieven zullen er echter zeker van zijn dat Nemunas Dawn in het middelpunt van de belangstelling zal komen te staan, waardoor de LSDP en de hele coalitie in een interne strijd terecht zullen komen.

Dus wat is het feitelijke programma van de regering? Het regeerakkoord belooft een positieve verandering voor het sociaal beleid – om de openbare diensten te verbeteren en om meer prikkels te creëren voor vakbonden en NGO’s. Op het gebied van de economie belooft het land een progressieve belastingheffing in te voeren, een nationale bank te ontwikkelen en de lokale industrie te helpen weer op de been te komen. Dit zijn eerlijke en belangrijke maatregelen, aangezien Litouwen momenteel volledig afhankelijk is van de Scandinavische financiële banken en het belastingstelsel zich verzet tegen sociale herverdeling. De inkomstenbelasting voor werknemers bedraagt ​​bijvoorbeeld 20 procent, terwijl de dividenden uit het bedrijfsleven slechts tegen 15 procent worden belast.

De volgende minister van Sociale Zekerheid en Arbeidszaken wordt voormalig vakbondsafgevaardigde Inga Ruginienė. Ze was een van de meest populaire gezichten in de media en vertegenwoordigde een alternatief voor lobbygroepen uit het bedrijfsleven over economische en sociale zaken. Tijdens haar termijn zal de regering te maken krijgen met vragen als de implementatie van de Platform Workers-richtlijn op EU-niveau (een brede oriëntatie, zo niet een wet, om deze werknemers te erkennen als méér dan zelfstandigen) en ook met al lang bestaande kwesties rond de strikte regulering van stakingen. Er bestaat dus enige hoop dat dit een kans kan bieden om enkele van de noodzakelijke vrijheden en garanties voor de arbeidersbeweging terug te winnen.

Ruginienė zal echter de inertie van het LSDP moeten overwinnen – en de lange geschiedenis van het ondersteunen van bedrijven in plaats van werknemers. Het was tenslotte dezelfde partij die in 2016 een nieuwe arbeidswet doorvoerde, waar de vakbonden sterk tegen waren omdat zij de lonen voor werknemers verlaagde en de flexibele werktijd verlengde. Toch heeft er enige verandering plaatsgevonden. In 2017 maakte de partij een crisis door en verlieten enkele van de meest regressieve leiders de gelederen. Gintautas Paluckas nam het voortouw bij de hervorming van de partij in een meer ideologisch coherente ‘Europese socialistische’ richting. Dit stuitte echter op innerlijke weerstand van meer landelijke elementen, en uiteindelijk nam Paluckas ontslag als partijleider, waarbij zijn plaats werd ingenomen door de meer centristische Vilija Blinkevičiūtė, wiens populariteit onder de oudere generatie de LSDP hielp stemmen terug te winnen. Toch wordt vandaag de dag verwacht dat Paluckas premier wordt, wat het wankelende evenwicht binnen de partij weerspiegelt.

Burgerrechten zijn een bijzonder ambivalent onderwerp voor de volgende coalitie. De afgelopen vier jaar is de Litouwse politiek verdeeld geweest over de kwestie van partnerschappen tussen mensen van hetzelfde geslacht (de staat erkent het homohuwelijk en het burgerlijk huwelijk niet). Rechtsen voerden samen met christelijke groeperingen campagne voor ‘bescherming van gezinswaarden’ tegen ‘genderideologie’. Ondertussen probeerden liberale en linkse bewegingen een wet op het burgerlijk partnerschap voor hetzelfde geslacht door te voeren. Op cruciale momenten zijn de LSDP-leden verdeeld over de stemming ten gunste van de LGBTQ-gemeenschap, en ongetwijfeld zal de Nemunas Dawn-partij geen kans voorbij laten gaan om aanspraak te maken op ‘familiewaarden’. In de nieuwe coalitie zal deze partij het ministerie van Justitie overnemen, waardoor er geen gerechtigheid te verwachten is voor LHBTQ-ers. Bovendien zullen sommige van de ministeriële besluiten die door de transgemeenschap zijn gewonnen en die eenvoudigere procedures voor geslachtsverandering mogelijk maken, nu in gevaar komen.

In termen van de geopolitieke oriëntatie van Litouwen zal de steun aan Oekraïne een cruciale kwestie voor de nationale veiligheid blijven. Alle grote partijen hebben een overeenkomst om de defensiebegroting te verhogen, die momenteel boven de 3 procent van het bbp uitkomt. Tijdens deze campagne waren er enkele partijen die probeerden een meer pro-Kremlin ‘anti-oorlogs’ standpunt naar voren te brengen, waarbij ze opriepen tot een einde aan de Litouwse steun aan het Oekraïense verzet, maar ze waren marginaal en verzamelden niet genoeg stemmen om de parlementaire drempel te overschrijden. Zelfs Nemunas Dawn was het ermee eens dat het defensiebudget moet worden verhoogd – wat de vraag doet rijzen in hoeverre dit land een anti-establishmentmacht is. Sommigen vermoeden dat deze partij weinig meer is dan een project van conservatieven om een ​​gecontroleerde oppositie te creëren en alle andere anti-establishmentstemmen te marginaliseren.

Wat nieuw is, is dat de door het LSDP geleide regering waarschijnlijk een wat zachtere houding zal aannemen ten aanzien van de betrekkingen met China dan haar voorganger, die haar buitenlands beleid had gebrandmerkt als gebaseerd op ‘morele waarden’ in plaats van op economisch pragmatisme. In 2021 brak er een aanzienlijk geschil uit toen de Litouwse regering ermee instemde een kantoor op haar grondgebied te openen dat Taiwan vertegenwoordigde. Dit was in strijd met het beleid van de Communistische Partij van China om alleen “Chinees Taipei” toe te staan ​​als naam voor de instellingen van Taiwan (wat aangeeft dat het geen onafhankelijk land is, maar slechts een regio van China). Dit besluit kreeg Chinese veroordeling en zelfs economische sancties tegen Litouwen, zij het met beperkt effect. De Amerikaanse regering en het Europees Parlement steunden Litouwen met woorden, maar ondernamen geen soortgelijke actie en lieten de Baltische staat achter om voor zijn eigen morele hoge gronden te vechten.

Het is de moeite waard hieraan toe te voegen dat het buitenlands beleid, gebaseerd op zogenaamde morele deugden, meer een communicatiestrategie is dan welke coherente agenda dan ook ter verdediging van het internationaal recht. Bij de Verenigde Naties heeft Litouwen nooit zijn bezorgdheid geuit over het dodental in Gaza en heeft het herhaaldelijk tegen elke erkenning van Palestina gestemd. Litouwse regeringen – rechts, links of midden – hebben nooit een wenkbrauw opgetrokken over de acties van Israël in Palestina. Ook suggereert de komende coalitie geen grotere sympathie voor de Palestijnen.

Met de herverkiezing van Trump en steeds meer EU-landen die zich naar rechts keren, is Litouwen een van de weinige uitzonderingen waar een centrumlinkse partij erin is geslaagd het tij te keren. Toch zal de context van internationale instabiliteit de aandacht zeker verleggen naar het verhogen van de militaire uitgaven in plaats van naar het investeren in nieuw sociaal beleid. En als er geen verandering komt in de sociale en economische agenda, zal rechts zeker de kans niet missen om linksen, migranten en LGBTQ-mensen de schuld te geven van de aanhoudende crisis.

Voorlopig is het de vraag of de sociaal-democraten anders zullen blijken te zijn – en zullen proberen de verandering tot stand te brengen die ze beloofden. Op 14 november begint het nieuwe parlement met zijn werkzaamheden, en al snel zal duidelijk worden of de LSDP werkelijk van plan is zaken te veranderen.