Kort nadat het dakluifel van het centrale treinstation van Novi Sad ineenstortte op 1 november, waarbij vijftien mensen werden gedood, vroeg een tv -verslaggever de lokale journalist Igor Mihaljević om op het evenement te reageren. Met verwoestend en scherpe oordeel bood hij de context die ontbrak in de westerse media -aandacht voor het incident en de protesten van de afgelopen maanden.
Ten eerste, merkte Mihaljević op dat dit het laatste incident was in de vaak tragische geschiedenis van de op een na grootste stad van Servië. In het verleden leed Novi Sad aan de genocidale Hongaarse legercampagne die Joden, Serviërs en Romani in de regio afsloot. Dat was in hetzelfde tijdperk als de verwoestende militaire bezetting van Joegoslavië door nazi -Duitsland en zijn cliënt stelt. Meer recent was er de achtenzeventig-dag-NAVO-bomcampagne in 1999, waarbij 527 Joegoslavs werden gedood en grote steden zoals Novi Sad doodden door de belangrijkste infrastructuur uit te schakelen. Maar deze keer, betoogde Mihaljević, was anders – voor nu was het de Servische staat zelf die zijn volk doodde.
Het instorting van het treinstation heeft zowel de stad als de natie in shock achtergelaten, waardoor de primaire angsten worden veroorzaakt voor de hemel die boven het hoofd valt. Veel Serviërs, vooral in Novi SAD, beschouwen nu overheadstructuren met achterdocht, waarbij sommigen zelfs de nieuw geconstrueerde, Chinees gefinancierde high-speed spoorweg vermijden. De nasleep heeft echter ook een krachtige golf van protesten aangewakkerd, zo intens dat ze dreigen president Aleksandar Vučić omver te werpen en schokgolven door zijn corrupte Servische progressieve partij (SNS) te sturen.
Onder leiding van studentenorganisatoren van meer dan dertig universiteiten en faculteiten – met name de faculteit van dramatische kunsten in Belgrado, die eind november de oproep tot actie begon – heeft de beweging ongeveer vier belangrijke eisen gesteld. Een daarvan is de vrijlating van alle interne documenten met betrekking tot renovaties op het Novi SAD -treinstation, uitgevoerd door de Servische spoorweginfrastructuur, de Servische Staat, China Railway International Co. Ltd. en China Communications Construction Company Ltd., die de bouw van het station begon in 2021. De andere eisen zijn het ontslag van alle aanklachten tegen gearresteerde en vastgehouden studenten en jonge demonstranten die hebben aangetoond sinds de luifel instortte; het indienen van strafrechtelijke vervolging en de vervolging van degenen die verantwoordelijk zijn voor de aanvallen op studenten en professoren; en een toename van 20 procent in budgettoewijzingen voor openbare hoger onderwijsinstellingen in Servië om materiële kosten te dekken.
Sinds november hebben studenten massale stakingen georganiseerd, met protesten als een bijeenkomst van meer dan 100.000 mensen op het Slavija -plein van Belgrado op 22 december. De protesten gingen door in het nieuwe jaar, met demonstranten die verklaarden dat er niets was om te ‘vieren’ totdat de rechtvaardigheid werd bereikt. De demonstraties zijn nog steeds aan de gang, nadat ze onlangs het ontslag van premier Milos Vučević en de burgemeester van Novi Sad, Milan đurić, hebben gedwongen op 28 januari.
Studenten hebben vergaderingen gehouden en hun boodschap effectief aan de media overgebracht. Met een scherp gevoel voor instagramabele momenten hebben ze gracieus sociale media-campagnes gestuurd, vaak met overhead drone-beelden van de protesten en opvallende visuals. Hun acties hebben niet alleen de staatsmacht aangevochten, maar hun eisen – met name voor strafrechtelijke aanklachten en vervolging – bieden een grimmige kritiek op de diepere systemische rot: een corrupt gerechtelijk systeem dat een maffia -staat en een regering handhaaft die niet alleen faalt, maar ook medeplichtig aan hun dood.
Wat begon als een reactie in de grote steden van Servië, is nu geëvolueerd naar een landelijke beweging, die zich ook naar kleinere steden verspreidt. Zoals opgemerkt door Novi SAD -activist en geleerde Aleksandar Matković op X/Twitter, toont een kaart van Servië die protesten toont die plaatsvinden in bijna alle gemeenten in het hele land, dat de situatie waarschijnlijk zal escaleren in een overheidscrisis of meer conflict.
De gebeurtenissen hebben ook tot diepe culturele angsten aangewakkerd die verbonden zijn met de nationale identiteit. Deze maandag publiceerde de Servisch-orthodoxe kerk een artikel dat de studentenprotesten beschadigde en beweerde dat ze een “anti-saint sava, anti-christelijk en anti-Servisch verhaal en manier van leven duwden. Deze bewering dat studenten in een “parallel universum” wonen, werd dinsdag teruggelopen in een verklaring, die duidelijk maakte dat de tekst niet de houding van de beste geestelijke geestelijke, patriarch Porfirije van de kerk weerspiegelde.
Onlangs zijn de protesten geïntensiveerd tot geweld, waarbij demonstranten zich bezighouden met hevige botsingen met aanhangers van de regerende SNS -partij. Op dinsdagavond rond 3:00 uur lanceerde een groep SNS -supporters een aanval op studenten in Novi Sad. Veel Serviërs waren vooral geschokt door een reeks interviews die op grote schaal worden behandeld in media waarin SNS -aanhangers uit de stad Jagodina de studenten aan de kaak stelden. Een oudere man zei zelfs dat hij aanvallen op zijn dochter zou verwelkomen als ze protesteerde.
Dit is een moment van groeiende interesse in de kracht van massabewegingen om politieke verandering te stimuleren. Na de terugkeer van Donald Trump naar het Amerikaanse presidentschap, omlijst obsessieve media -berichtgeving vaak de corruptie en de venaliteit van een man zoals verlost door zijn inhuldiging als staatshoofd. De parallellen met Vučić zijn opvallend, vooral omdat Trump en zijn schoonzoon Jared Kushner onlangs een zakelijke deal hebben voltooid om een luxe hotel in het merk Trump te bouwen op de plaats van het voormalige ministerie van Defensie van Joegoslav in Belgrado. Deze site, gebombardeerd door de NAVO in 1999, stond lang als een symbool van de bombardementen en de gevaren die door deze alliantie zijn vertegenwoordigd.
Tegenwoordig weerspiegelt de Kushner -deal, bemiddeld met makelaars in Abu Dhabi, een breder beeld rond de Balkan: onroerendgoedontwikkelingen die worden behandeld als megadeals tussen staats- en bedrijfsleiders uit de Verenigde Staten, de Europese Unie, China en daarbuiten. Dergelijke regelingen hebben uiteindelijk slechts weinig ten goede, maar worden gedekt door gerechtelijke bescherming. In staat contrast eist de student – gericht op het versterken van onderwijs en het creëren van instellingen die echt de mensen dienen, evenals het herstellen van de legitimiteit voor de officier van justitie – rechtstreeks de belangen van autocraten en de kapitalistische ontwikkelaars die zij beschermen rechtvaardigen.
Veel westerse media-aandacht voor de novi trieste sterfgevallen en resulterende protesten is onnauwkeurig geweest, wat de sterke banden van Servië met Rusland benadrukt en impliceert dat de studentenprotesten een Maidan-achtige, anti-Russische traditie volgen. Hoewel deze framing misschien bedoeld is om de aandacht te vestigen op de protesten, is het misleidend over wat er echt op het spel staat. De zorg hier is geen buitenlandse inmenging in de zaken van een andere staat, maar eerder binnenlandse corruptie, criminaliteit en de fundamentele vraag wat en wie de staat echt dient.
Analisten zoals politicoloog Florian Bieber, die de noodzaak benadrukken om het verzet af te stemmen op de oppositiepartijen van Servië, zien het feit over het hoofd dat dergelijke uitdagingen niet uniek zijn voor Servië, maar deel uitmaken van een bredere wereldwijde globale crisis van bestuur waarin de overwinning van de bekrachtiging niet de enige kan zijn doel van politiek. Zoals de overleden theoreticus Fredric Jameson opmerkte, zijn we getuige van een wereldwijde erosie van staatsmacht. Jameson riep in plaats daarvan op tot een “dubbele macht” waarin alternatieve structuren naar voren komen om essentiële functies te vervullen die de staat niet heeft verstrekt. De studentenprotesten weerspiegelen dit idee in de praktijk, door soepkeukens, zelfverdedigingsnetwerken en andere vormen van collectieve ondersteuning. Ze eisen niet alleen verandering, maar demonstreren ook actief hoe een zelfvoorzienend, gemeenschapsgestuurd alternatief eruit zou kunnen zien.
Veel resultaten waren mogelijk na dit incident. De zakelijke transacties tussen de Servische staat en China riskeerden het voeden van xenofobie naar de belangrijke Chinese bevolking van Servië. De ineenstorting had kunnen zijn vergeten als een geïsoleerde tragedie. In plaats daarvan hebben Servische studenten aangetoond dat het mogelijk is om corrupte systemen uit te dagen. Succes hangt af van ons vermogen om het potentieel van nieuwe en opkomende vormen van sociale cohesie te omarmen.
Servische studentenbewegingen hebben eerder veranderd. In 1968 wonnen ze concessies van Josip Broz Tito, die de geldigheid van veel van hun economische en politieke eisen erkenden. President Vučić kan zich soms presenteren als de opvolger van Tito, maar hij biedt alleen lege beloften aan en kan geen echte veranderingen doorvoeren. In 2000 werd president Slobodan Milosević omvergeworpen na een interne strijd van drie jaar aangewakkerd door de door studenten geleide otpor! beweging.
Meer recent hebben protesten tegen de steun van de Servische regering voor het lithiummijnproject van de Britse multinationale Rio Tinto-het negeren van goed gedocumenteerde milieurisico’s-de groeiende weerstand tegen door de staat gesteunde bedrijfsuitbuiting. In 2022 dwong wijdverbreide publieke druk uiteindelijk een U-bocht om het bedrijf naar het land te laten. Dit incident onderstreept verder hoe nationalistische retoriek collusie vaak maskeert met buitenlandse bedrijfsbelangen, met prioriteit aan economische deals boven het welzijn van het publiek. De huidige studentenprotesten zijn voortgebouwd op dit momentum, dieper ingaan op deze tegenstrijdigheden en uitdagende diepgewortelde netwerken van politieke en economische macht.
De Novi Sad Station Canopy is een groteske metafoor voor de onzekerheid waarmee Servië wordt geconfronteerd. Voor het eerst gemaakt in 1964, symboliseert het een tijd waarin de Joegoslavische staat bloeide en moderniserend was – een tijdperk van ambitieuze infrastructuurprojecten en sociale vooruitgang. Maar het verwaarlozende onderhoud en de ultieme ineenstorting dienen als grimmige herinneringen aan het onvermogen van Vučić om een dergelijke erfenis in te dragen. Hoewel hij als een sterke leider wordt beschouwd, is zijn bestuur gekenmerkt door economische ongelijkheid, politieke repressie en een falen om te investeren in de instellingen en openbare goederen die ooit de visie van Joegoslavië op collectieve vooruitgang definieerden.
De studenten op straat vandaag protesteren niet alleen tegen een geïsoleerd incident; Ze confronteren een systeem dat al lang prioriteit heeft gegeven aan politieke overleving boven het welzijn van het publiek. Als ze slagen, kunnen ze deze cyclus eindelijk doorbreken en Servië duwen naar een toekomst waarin de staat echt voor zijn mensen werkt. Als ze falen, kan de ineenstorting van de luifel dienen als een huiveringwekkende waarschuwing voor verder verval. Nu kunnen we alleen maar hopen dat ze slagen.
Bron: jacobin.com
