Plotselinge overstromingen in Spanje hebben dinsdag minstens vijfennegentig mensen het leven gekost, wat een spoor van verwoesting achterlaat langs de oostkust van het land. Er worden nog steeds tientallen mensen vermist, terwijl wijdverspreide beelden een grimmige erfenis laten zien van auto’s en bruggen die door de overstromingen zijn weggevaagd. Centraal in de ramp lag het grootstedelijk gebied van Valencia, het derde grootste gebied van Spanje, waar in slechts acht uur tijd een jaar lang regen viel.
Volgens meteorologen waren de overstromingen te wijten aan een terugkerend gevaarlijk weersysteem dat bekend staat als DANA en dat ontstaat wanneer een front van koude lucht de warmere wateren van de Middellandse Zee ontmoet. Toch zijn dergelijke verschijnselen de afgelopen jaren frequenter en intenser geworden als gevolg van de hogere zeetemperaturen. “Het lijkt duidelijk dat de klimaatverandering, met elk jaar warmer water, een radicaal ander regenpatroon in de Middellandse Zee veroorzaakt dan we tot nu toe hebben gekend”, aldus het dagblad Het land‘s voormalig directeur Soledad Gallego-Díaz.
Toch moet het verhoogde dodental in Valencia ook worden begrepen in de context van een rampzalig noodbeheer van de rechtse regionale regering – en het aandringen van bedrijven dat hun werknemers naar het werk gaan. “Veel van degenen die zijn omgekomen of gewond zijn geraakt, waren op dat moment aan het werk”, benadrukt de grootste vakbond van het land, CCOO (Comisiones Obreras). “[We] de voortzetting van de werkzaamheden aan de kaak stellen terwijl het overstromingsrisico al bekend was.”
Honderden werknemers kwamen dinsdagnacht vast te zitten in een IKEA-winkel en het enorme winkelcentrum op Bonaire in Valencia, toen het water tot een gevaarlijk niveau steeg. “De mensen die ons hier aan het werk hebben gehouden, zonder te sluiten, zijn onze supervisors”, legde een medewerker uit in een video op sociale media. ‘Ze lieten ons niet vertrekken. Ze hebben met ons leven gegokt.”
Nog eens achthonderd arbeiders op een industrieterrein zaten vast in precaire omstandigheden, waarbij velen op de daken van pakhuizen moesten klimmen om aan gevaar te ontsnappen. Van daaruit belden sommigen hun families om afscheid te nemen in wat volgens hen hun laatste uren waren. Ze werden later gered. In andere dramatische beelden werd een bezorger van een supermarkt gered door een helikopter toen zijn vrachtwagen half onder water stond – waarbij veel media het bekende bedrijfslogo van Mercadona op foto’s vervaagden om reputatieschade voor het Spaanse bedrijf te voorkomen. Net als vele anderen besloot het zijn werknemers in het veld te houden, zelfs nadat het nationale meteorologische bureau van het land die ochtend rood alarm had afgegeven voor extreem weer.
In dit opzicht bieden de overstromingen in Valencia een tragisch voorbeeld van wat het betekent als gewetenloze bazen, wreed neoliberalisme en beleid van extreemrechtse ontkenningen samenkomen met een klimaatgerelateerde ramp. Zoals journalist Daniel Bernabé opmerkt: “Het stellen van winst boven het leven is niet toegestaan, maar het verklaart ook de principes die onze samenleving beheersen.”
Dit werd nog eens onderstreept door beelden in een uitbesteed openbaar verpleeghuis waarop ouderen wanhopig door het water waadden, met weinig of geen personeel zichtbaar. Zes bewoners stierven in het huis, dat één van de tweeëntwintig is dat wordt beheerd door de corrupte bouwmagneet Enrique Ortiz.
Maar daarnaast worden er vragen gesteld waarom er niet op tijd noodprotocollen zijn opgesteld. Met name de extreemrechtse regionale regering krijgt te maken met felle kritiek omdat zij er tot dinsdagavond 20.15 uur niet in is geslaagd een burgerbeschermingswaarschuwing naar de mobiele telefoons van bewoners te sturen – toen duizenden al vastzaten door het stijgende water. “Als de Valenciaanse regering het alarm – dat onvermijdelijk elke burger in het bezit van een mobiele telefoon bereikt – eerder had geactiveerd en gecommuniceerd, zouden er waarschijnlijk minder doden zijn gevallen”, benadrukt de linkse voormalige minister Alberto Garzón.
Premier Carlos Mazón, van de rechtse Partido Popular, wachtte ook tot 20.30 uur met het formeel inroepen van de hulp van de nationale Militaire Noodeenheid en verzette zich tegen het uitroepen van de noodtoestand, omdat dit zou hebben betekend dat de autoriteit in het land aan de centrale regering moest worden overgedragen. Madrid, onder leiding van de breed-linkse coalitie van Pedro Sánchez. Hij tweette dinsdagmiddag ook dat de ergste storm om 18.00 uur voorbij zou zijn
Gedeeltelijk weerspiegelde dit de bredere laissez-faire-aanpak van zijn regering ten aanzien van de klimaatverandering, met zijn coalitieregeringsakkoord met de extreemrechtse Vox in 2023, inclusief de eliminatie van de onlangs opgerichte Valenciaanse Noodreactie-eenheid. Zoals journalist Antonio Maestre woensdag schreef: een van de eerste uitvoerende acties van Mazón was het afschaffen van die eenheid “de boodschap overbrengen dat er niets aan de hand is, dat de klimaatcrisis ons niet zal treffen en dat er geen reden is om ons zorgen te maken over wat die paradigmaverschuiving betekent.” gevolgen heeft voor de levens van duizenden mensen.”
Vox trok zich deze zomer terug uit de regering van Mazón vanwege de existentiële dreiging die niet-begeleide migrantenkinderen zouden vormen voor de openbare orde in Spanje. Maar in de dagen voorafgaand aan de overstromingen had alt-right online minachting voor de herhaalde waarschuwingen van het meteorologisch bureau voor verwachte extreme regenval. Zelfs in de onmiddellijke nasleep gaven Vox-functionarissen een stem aan complottheorieën die in de sociale media circuleerden, waarin werd beweerd dat de huidige breed-linkse nationale regering honderden dammen heeft verwijderd die onder dictator Francisco Franco waren gebouwd.
De linkse minister van Arbeid van Sumar, Yolanda Díaz, heeft erop aangedrongen dat bedrijven die werknemers onder druk zetten om hun baan te behouden, zullen worden vervolgd. “Ik roep bedrijven op om de wet na te leven en de levens van werknemers te beschermen”, zei ze. “Wat er gebeurt is heel ernstig. Spaanse bedrijven weten dat de geldende wetgeving beschermingsmechanismen biedt [for workers in the case of natural disasters].”
Net als bij de pandemie was er een duidelijke klassendimensie aan de ongelijke risico’s die werknemers liepen – waarbij veel werknemers in de detailhandel en arbeiders niet de mogelijkheid kregen om vroegtijdig het werk te verlaten. “We hebben onze nek op het spel gezet om vier early bird-menu’s te verkopen”, vertelde een serveerster aan de Spaanse publieke omroep. “Ze lieten ons pas gaan toen we het mobiele telefoonalarm ontvingen, maar tegen die tijd was het al te laat.”
Garzón wijst ook op andere structurele elementen die hebben bijgedragen aan de chaos, zoals de massale bouwprojecten in uiterwaarden rond de periferie van Valencia. “Gedurende de decennia van speculatieve stedelijke ontwikkeling en de vastgoedzeepbel, dat wil zeggen sinds minstens de jaren zestig, heeft het stadsplanningsbeleid het advies achterwege gelaten van ecologen, geografen en andere professionals die kennis hebben van natuurlijke cycli en hun verstoringen”, schrijft hij. “Over het algemeen prevaleerden gemakkelijke economische winsten, de drang om toeristen aan te trekken en andere gemeenschappelijke tendensen boven het begrip van de risico’s die gepaard gaan met het niet accepteren van onze ondergeschikte positie ten opzichte van de natuur.”
Dit is een punt dat wordt herhaald door het milieuactivistencollectief Ecologistas en Acción. In een verklaring wordt betoogd dat “de klimaatcrisis ons dwingt om het ontwerp van de infrastructuur die decennia geleden is bedacht te heroverwegen en die niet is voorbereid op dit soort buitengewone gebeurtenissen, die steeds vaker zullen voorkomen en intenser zullen zijn.” Als het antwoord van rechts op dergelijke gebeurtenissen bestaat uit het blijven ontmantelen van staatscapaciteiten, het blijven ontkennen van de situatie en het tot zondebok maken van migranten, moeten progressieven in staat zijn een alternatieve horizon te projecteren die de sociale meerderheid een tastbaar gevoel van veiligheid en sociale bescherming biedt.
Sinds de Spaanse coalitieregering in 2020 aan de macht kwam, heeft zij soms geprobeerd deze richting op te gaan. Maar het afgelopen jaar leek haar hervormingsgezinde agenda steeds meer uitgeput door interne crises en een verzwakte parlementaire meerderheid. De overstromingen in Valencia wijzen op wat de alternatieve coalitie van geradicaliseerd rechts zou betekenen voor een land dat de komende jaren met enorme klimaatgerelateerde uitdagingen te maken krijgt: een omarming van rampennationalisme.
Bron: jacobin.com
