Toen ik in 2009 voor het eerst in het VK aankwam, vroeg een bankbediende me wat ik van Londen en het VK in het algemeen vond. Ik kan me duidelijk herinneren dat ik antwoordde met “chaotisch”, waarop de bankbediende mijn uitspraak corrigeerde en erom lachte met: “Het kan niet zo chaotisch zijn als Italië!”
Vijftien jaar later wacht ik op wéér een overvolle, vertraagde en werkelijk chaotische trein — het toonbeeld van hoe Britse diensten tegenwoordig verlopen. Ironisch genoeg zijn treinen op het vasteland van Europa, op plekken die berucht zijn om hun inefficiëntie en kosten, niet zo ongeorganiseerd. Begrijp me niet verkeerd, ik suggereer niet dat Zuid-Europa plotseling al zijn problemen van onderfinanciering en inefficiëntie heeft opgelost. Ik hint eerder op hoe de nationale mythe van Britse superioriteit ten opzichte van andere Europese landen met betrekking tot maatschappelijke efficiëntie ernstig losstaat van de realiteit.
Het idee dat Groot-Brittannië goed georganiseerd is, was een van de redenen waarom ik hierheen ben verhuisd. Het werd aangeprezen als een kernelement van de meritocratische machine die Groot-Brittannië in de jaren 2000 aantrekkelijk maakte voor goedkope, hooggekwalificeerde arbeidskrachten van het vasteland van Europa. Dit superioriteitsgevoel heerste ook tijdens COVID, toen de publieke opinie in Groot-Brittannië aanvankelijk zeer kritisch was over het beheer van de pandemie in het ‘luie Zuiden’. Op een gegeven moment suggereerde de beroemde arts Christian Jessen zelfs dat het Italiaanse volk de pandemie zou kunnen gebruiken als excuus voor een ‘lange siësta’.
De neergang van het Verenigd Koninkrijk in chaos en desorganisatie in de afgelopen vijftien jaar is zelfs zichtbaar voor commentatoren uit de hogere en middenklasse die in Londen wonen, die zich nu aanmelden voor een particuliere verzekering om de lange wachttijden van de National Health Service (NHS) te vermijden. Deze wanorde is duidelijk zichtbaar in verschillende openbare diensten, van de NHS tot openbaar water, van onveilige gevelbekleding tot de energiecrisis. Het land voorziet eenvoudigweg niet in de behoeften van de meerderheid van de bevolking.
Dat was zeker duidelijk voor een Oost-Europese postdoc die met mij aan een project werkte. Nadat hij de hindernissen van het Britse visumsysteem had overwonnen, verliet hij het land na een jaar, geschokt door de toestand van de treinen, de gezondheidszorg en de openbare diensten in het algemeen. Ondanks mijn pogingen om hem te overtuigen om te blijven, vond hij het leven aanzienlijk beter in Praag.
Hoe zijn we hier gekomen? Was dit niet het land dat na de Brexit-stemming in 2016 “de wil van het volk” moest dienen? Toen ik na een jaar in de Verenigde Staten naar Groot-Brittannië terugkeerde, vond ik de dienstverlening nog slechter dan ik me herinnerde, allemaal bedekt met een geruststellende en verstikkende stilte. Het gebrek aan verontwaardiging sluit aan bij de stereotiepe visie op Brits-zijn – een cultuur die niet klaagt, althans niet hardop. Deze zelfgenoegzaamheid is nu duidelijk verankerd en voedt de toenemende ongelijkheid en een politiek systeem dat de illusie wekt dat ‘de wil van het volk’ centraal staat in de reguliere politieke taal.
In zijn meest fundamentele vorm kan populisme worden opgevat als een gevolg van de spanning die voortkomt uit de overtuiging dat het volk centraal moet staan in de politiek en de perceptie dat dit momenteel niet het geval is. Het vasthouden aan een populistische houding betekent ook geloven dat er een tegenstelling bestaat tussen het volk en de elites – degenen met economische, politieke en mediamacht.
In de nasleep van de Brexit zijn de reguliere partijen in Groot-Brittannië resoluut opgeschoven in de richting van populisme. Tijdens de Brexit, en vooral onder Boris Johnson, hanteerden de Tories een duidelijk rechts-populistisch script. Ondertussen werd Labour onder Jeremy Corbyn een goed voorbeeld van Chantal Mouffes concept van links populisme. Om de zaken nog verder te verwarren: Kier Starmer heeft de afgelopen jaren geflirt met nationaal populisme, terwijl de nieuwe partij van Nigel Farage (Reform UK), doordrenkt met een populistische radicaal-rechtse retoriek, in de peilingen stijgt. Als gevolg daarvan begint het populisme de kloof tussen links en rechts in de Britse politiek te overschaduwen. Maar hoewel de Britse politiek nog nooit zo doordrenkt is geweest van populistische retoriek, heeft zij ook nog nooit zo los gestaan van de belangen van het volk.
Bij HG Wells Land van de Blindeneen bergbeklimmer genaamd Nunez stuit op een afgelegen vallei in de Andes, waar alle inwoners al generaties lang blind zijn. Op dezelfde manier zijn de politieke klassen in het post-Brexit Groot-Brittannië gewoon niet in staat om de Britse staat te vergelijken met wat er elders gebeurt en zich verschillende manieren voor te stellen om de publieke belangen te dienen.
Wells vraagt de lezer om ‘zich een land voor te stellen dat eeuwenlang omringd is door een ondoordringbare muur. Wie van zijn inwoners zou in staat zijn zo’n beperkte natie te beschrijven? Wat zou het referentiepunt kunnen zijn; hoe kun je meten wat wordt waargenomen; bovendien, wat zou er waargenomen kunnen worden?” In de nasleep van de Brexit zijn de babbelende klassen van Groot-Brittannië eveneens politiek blind.
Ze kunnen bijvoorbeeld niet zien en daarom ook niet bespreken hoe continentale landen salarisindexering gebruiken om de inflatie aan te pakken en daarmee de stijging van de kosten van levensonderhoud te beperken. Als gevolg van dit insulaire karakter is de horizon van het mogelijke afgevlakt. Terwijl de continentale populisten Europese coalities creëren ter voorbereiding op de komende verkiezingen voor het Europees Parlement, blijft het politieke debat hier onherstelbaar beperkt binnen verstikkende nationale grenzen.
Een populistisch land zijn dat niet in dienst staat van de bevolking is ongetwijfeld ook het product van een First Past the Post (FPTP) meerderheidssysteem. Anders dan in andere Europese landen, waar partijen vechten om 10 procent van de stemmen te krijgen om de coalitiepolitiek aanzienlijk te beïnvloeden, wordt de opkomst van anti-establishmentbewegingen in het VK onderdrukt door de lokroep van stabiliteit die de FPTP biedt.
Welke hoop blijft er over voor een progressieve beweging in Groot-Brittannië, vooral te midden van de voortdurende zuivering van progressieve kandidaten binnen Labour? Hun enige overgebleven kans lijkt een paar zetels extra te winnen voor de Groenen – een vooruitzicht dat de gezondheid van de openbare diensten hoogstwaarschijnlijk niet zal verbeteren.
Deze ontwikkelingen zijn teleurstellend vergeleken met de seismische veranderingen elders in Europa: nieuwe partijen, dramatische herschikkingen, politieke fragmentatie en het einde van de christen-democratische en sociaal-democratische dominantie van de afgelopen halve eeuw.
Nu individualisering de standaardmodus is in een samenleving die wordt gekenmerkt door diepgewortelde klassenprivileges, en waar meritocratie een gemakkelijke legitimatie biedt voor de toenemende ongelijkheid, is het niet verrassend dat de verslechtering van de openbare diensten, treinen en gezondheidszorg niet heeft geleid tot de opkomst van oppositionele massapolitiek. Sterker nog, ‘het volk’ mobiliseert niet eens vormen van chaotisch publiek protest die politieke ontevredenheid zouden kunnen uiten, zoals je zou verwachten in Frankrijk.
Het is absurd om te beweren dat de waarschijnlijke Labour-regering na 4 juli op de een of andere manier een uiting is van “de wil van het volk”. Om Eugenio Montale te parafraseren: vraag het Britse volk niet wat ze willen; in de verdoving van de huidige status quo kunnen ze je alleen vertellen wat ze niet willen. Met een populistische erosie van links/rechts politieke onderscheidingen, de structurele beperkingen van FPTP en een steeds meer bekrompen en parochiale toon in het politieke debat, is het voor gewone Britten moeilijk om je dat zelfs maar te vertellen.
Bron: jacobin.com
