Raquel Varela
Het was een beweging van kapiteins uit de middelste gelederen van het leger die noch generaals, noch gewone soldaten waren. Ze konden begrijpen dat het onmogelijk was de oorlog militair te winnen. Ze begonnen zich te organiseren ter verdediging van hun eigen bedrijfsbelangen, maar besloten later een staatsgreep te plegen om de koloniale oorlog te beëindigen. Ze presenteerden ook een vaag democratiseringsprogramma.
Bij hun samenzwering waren ongeveer tweehonderd officieren betrokken. Ze kwamen overeen de staatsgreep van 25 april 1974 te plegen. Deze officieren kwamen voornamelijk uit Guinee-Bissau, waar het leger zwaar verslagen was en de bevrijdingsbeweging zich al onafhankelijk had verklaard, maar zonder erkenning door de Portugese staat. Er was ook betrokkenheid van officieren uit Angola en Mozambique.
Ze organiseerden zichzelf om een zeer succesvolle staatsgreep te plegen. Het regime wist niet wat er ging gebeuren, en de spionnen van de Amerikaanse ambassade ook niet. Het kwam als een grote verrassing voor mensen over de hele wereld. De MFA nam de controle over de belangrijkste militaire, communicatie- en transportsectoren over en vertelde mensen hun huizen niet te verlaten.
Veel mensen negeerden deze instructies echter en gingen de straat op of gingen naar hun werkplek. Plotseling waren er duizenden mensen op straat die de soldaten omhelsden, terwijl kinderen op hun tanks speelden. Iedereen glimlachte en vierde feest.
Het regime had vakbonden en politieke partijen verboden. De Communistische Partij was georganiseerd als een ondergrondse partij met ongeveer drieduizend leden. Er waren andere linkse groepen, voornamelijk maoïsten, maar ook enkele trotskistische organisaties en andere geïnspireerd door de guerrillastrijders van Latijns-Amerika. Samen hadden deze groepen nog zo’n drieduizend kaderleden, voornamelijk afkomstig van de universiteiten en de oppositie van jongeren tegen de koloniale oorlog.
Na Israël was Portugal het land waar het hoogste percentage van de bevolking ter wereld in het leger was opgenomen. De oorlog in Afrika was een sleutelfactor in de radicalisering van jongeren en de ontwikkeling van marxistische intellectuelen en leiderschapsteams in Portugal.
Bij gebrek aan legale partijen of vakbonden gingen de mensen zelf naar hun werkplekken: doktoren, verpleegsters, leraren, acteurs, fabrieksarbeiders. Ze begonnen hun eigen vertegenwoordigers uit volksvergaderingen te kiezen, met een mandaat dat kon worden ingetrokken als ze hun instructies niet uitvoerden. Zo ontstond een situatie van dubbele macht, een kenmerk van de meeste revoluties.
Binnen enkele dagen na de revolutie had je de vorming van arbeiderscommissies en buurtraden in de lege ruimte die was ontstaan door de afwezigheid van vakbonden en partijen. Al op 25 april begonnen arbeiders naar het hoofdkwartier van de staatscensuur en de politieke politie te gaan, deze gebouwen te bezetten en gevangenen vrij te laten.
Ze gingen ook naar de hoofdkantoren van de door de staat gesteunde vakbonden en bezetten deze. Ze gingen naar het gemeentelijk hoofdkwartier en begonnen voorlopige commissies te kiezen, terwijl ze daarbuiten ook buurtcommissies kozen. Het waren ongelooflijke, mooie dagen waarin we mensen beslissingen zagen nemen op een manier die ze nog nooit eerder in hun leven hadden gedaan.
Allereerst werd er een nationale reddingsjunta gevormd onder leiding van generaal António de Spínola, die probeerde de staat intact te houden. Maar Spínola wilde de politieke politie in de koloniën behouden en in de richting van een situatie van neokolonialisme evolueren. De middenofficieren van de MFA waren hier absoluut tegen, omdat ze de oorlog onmiddellijk wilden stoppen. Hierdoor ontstond er binnen de MFA een verdeeldheid tussen de pro-Spínola-fractie en hun tegenstanders, die de meerderheid vormden en wonnen.
De arbeidersraden, in Portugal bekend als commissies, riepen een groot aantal stakingen uit. Er waren twee miljoen mensen op straat op 1 mei, de eerste in achtenveertig jaar die gevierd kon worden. Ze kwamen met eisen voor een minimumloon, een achturige werkdag, rustdagen op zaterdag en zondag, extra loon voor nachtarbeid, enz. Deze eisen stonden een week na de revolutie al op de agenda op straat.
Mario Soares was de leider van de Socialistische Partij, die begin jaren zeventig in West-Duitsland werd opgericht. Het was een voorhoedepartij, net als de communisten, maar dan nog kleiner. De socialisten speelden geen belangrijke rol in het verzet tegen de dictatuur, in tegenstelling tot de Communistische Partij of de maoïsten. Maar Soares kreeg de steun van de Verenigde Staten en de West-Duitse sociaal-democraten, die grote sommen geld overmaakten om zijn partij te financieren.
Onmiddellijk ontstond er in Spanje, dat nog steeds door het Franco-regime werd geregeerd, een grote discussie over hoe men, door het openstellen van het regime, het zogenaamde besmettelijke effect van de Portugese Revolutie kon vermijden. In Griekenland viel de dictatuur van de kolonels in juli 1974 en vierden de eerste legale kranten de Anjerrevolutie. De Amerikaanse president Gerald Ford sprak over het gevaar van een Rode Middellandse Zee, omdat er destijds ook grote communistische partijen in Frankrijk en Italië waren.
In deze context keerden Soares en de communistische leider Álvaro Cunhal terug uit ballingschap, en werden zij uitgenodigd om de eerste voorlopige regering te vormen. Tot deze regering behoorde ook de rechtse partij, die zichzelf vanwege de impact van de revolutie de Sociaal-Democratische Partij noemde.
Ze wilden Cunhal en zijn partij in de regering brengen om de arbeidersbeweging onder controle te krijgen. Daarmee doorbraken ze het taboe uit de Koude Oorlog op communistische deelname aan de regering, in de hoop dat de coalitie de sociale beweging zou kunnen controleren, maar dat gebeurde niet.
Bron: jacobin.com
