Denk aan dat griezelige kampvuurverhaal waarmee John Carpenter’s begint De mist? Het is een ouderwets verhaal over een vergaan schip dat opzettelijk aan de zee is opgeofferd, terwijl de bemanning allemaal naar de kust terugkeert als wraakzuchtige geesten die op de nakomelingen van de schuldige burgers in de havenstad azen. Nou, dat lijkt een inspiratie voor de plot van De verdoemden, een rustig intense horrorfilm geregisseerd door Thordur Palsson. Het bevat zelfs de nachtelijke mist die naar binnen rolt, waardoor de wraakzuchtige geesten met zich mee lijken te komen.
Een internationaal geproduceerde koelmachine, ingesteld en opgenomen in IJsland, De verdoemden gaat over een jonge weduwe genaamd Eva (Odessa Young), die van haar overleden echtgenoot Magnus een afgelegen vissersdorpje in de Noordpool heeft geërfd. “We zouden hier niet moeten zijn” is de eerste regel in de film, uitgesproken in voice-over, en we moeten het met haar eens zijn als we nadenken over de sombere isolatie van het sneeuwlandschap.
Het vissen gaat de hele winter slecht, en zij en haar mannen zijn bezig met het eten van de vis die ze als aas hadden bewaard. Op dat onzekere moment zijn ze getuige van een schip dat zinkt op de grillige rotsen die ze ‘de Tanden’ noemen aan het uiteinde van de baai. Er is discussie over de vraag of ze moeten proberen de overlevenden te redden, waarbij stuurman Ragnar (Rory McCann) een fel pleidooi houdt om de passagiers en bemanning aan hun lot over te laten in plaats van het laatste voedsel te delen, zodat ze allemaal samen verhongeren. Maar het is Eva’s beslissing – zij is eigenaar van de boot en heeft de mannen in dienst – en ze besluit dat ze de levens van haar mannen niet zal riskeren om de levens van vreemden te redden.
Die noodlottige keuze lijkt hun ondergang te betekenen, die ze nog verergeren door de volgende nacht met hun boot de wateren te doorzoeken nadat het schip is gezonken, op zoek naar vaten met voorraden die hen zouden kunnen overbruggen. Tot hun schrik zijn er nog steeds overlevenden die zich vastklampen aan de rotsen van de Teeth en in een vreemde taal om hulp schreeuwen. Terwijl Ragnar de bemanning beveelt hun boot terug naar de kust te draaien, duiken wanhopige overlevenden het water in en zwemmen naar de boot, vechtend om aan boord te komen. Uit angst dat ze zullen kapseizen, vechten Eva, Ragnar en de bemanning tegen de overlevenden, die voor hun ogen verdrinken.
Ironisch genoeg keert hun geluk na deze aangrijpende gebeurtenis eindelijk en hebben ze een overvloedige visdag, met de belofte dat er ‘nog veel meer zal zijn waar dat vandaan komt’. Het blijkt dus dat ze zichzelf in feite hadden kunnen onderhouden En de overlevenden ook, maar iedereen is zo opgelucht dat niemand daar zelfs maar bij stilstaat. “Laten we het vieren”, zegt Eva, en tijdens het lampverlichte feest met zang en dans wordt duidelijk dat deze mensen allemaal zullen moeten betalen.
Eva en de anderen beginnen te lijden aan nachtmerries en visioenen van een ondode overlevende, nog steeds druipnat en uit op wraak. Volgens Helga (Siobhan Finneran), de bijgelovige huishoudster van middelbare leeftijd, worden ze achtervolgd door een vriendeen Scandinavische wraak die wordt gemotiveerd door haat en die de geest van mensen kan infiltreren om duistere hallucinaties en angstaanjagende dromen te creëren en hen naar koortsachtige staten van moord en zelfvernietiging te drijven.
Ze hadden de aangespoelde lichamen moeten beveiligen, zegt Helga, ze met touw vastgebonden en spijkers door hun voeten geslagen, om te voorkomen dat een van hen weer zou opstaan. Eenmaal los kan een draugr alleen door vuur worden vernietigd, zegt Helga. Als ze de doodskisten op de ijskoude kust controleren, ontdekken ze dat een van de lichamen ontbreekt.
En vanaf dat moment is het een gevecht om te overleven, waarbij elke nacht angstaanjagender is dan de vorige, terwijl de bemanningsleden zich tegen elkaar keren en gek worden onder de druk van schuldige dromen en gruwelijke fantasieën.
Het is een behoorlijk enge film op een gotische, sfeervolle manier. De ernstige beperkingen die aan de film worden opgelegd, vormen zijn grootste kracht: het desolate, met ijs bedekte landschap en de omliggende bergen, de ruwe houten gebouwen, de boot, de zee, de groep vissers die steeds kleiner wordt naarmate het aantal slachtoffers toeneemt. De zwarte nachten die alleen door het licht van het vuur worden verlicht, zijn gevuld met schaduwen die gemakkelijk de vorm aannemen van de draugr die op het punt staat uit de donkere hoeken van kamers op te rijzen. De cinematografie van Eli Arenson haalt alle vreselijke kracht uit deze beelden.
En De verdoemden duurt slechts negenentachtig minuten. Een gezegende negenentachtig minuten in een wereld van films die routinematig tweeënhalf uur duren! Het is geweldig, het gevoel dat je door een mager verhaal wordt voortgestuwd, niet gehinderd door zinloze overdaad en opvulling.
Hoewel sommigen misschien vinden dat de grimmige elementen van de film voor herhaling zorgen, vond ik het enger: het dodelijke ritme van de dagen waarin de kolonisten hun vreselijke situatie op praktische manieren probeerden aan te pakken, gevolgd door dreigende nachten van gestaag toenemende terreur. Het enige minpunt van de film is naar mijn mening het einde, dat veel te gehaast is en onwaarschijnlijk lijkt.
Het ingetogen verhaal biedt voldoende tijd om de film te beschouwen als een vrij duidelijke allegorie voor de huidige toestand van de wereld. Terwijl de Haves bedreigde hulpbronnen oppotten en de Have-Nots harteloos opofferen aan de elementen die uit de hand lopen en catastrofes intensiveren, kunnen de meesten van ons vrij duidelijk zien dat wij de steeds wanhopiger overlevenden zijn in het water dat wordt teruggeslagen door de roeispanen van de Haves die erop uit zijn alles voor zichzelf te houden, ook al zou dit de ultieme vernietiging voor iedereen betekenen.
Het is een interessante ervaring om je te identificeren met de draugr, maar aan de andere kant is het helemaal niet ongebruikelijk dat horrorfilms de identificatie van het publiek splitsen. We worden vooral gedwongen om ons te identificeren met Eva als de hoofdrolspeler, maar haar harde vermogen om de levens van de ‘buitenlanders’ van zich af te schudden, maakt dit een steeds ongemakkelijker positie om in te nemen, terwijl de enge draugr het recht aan zijn kant heeft.
Die kolonisten moeten allemaal betalen, dat is alles.
Het is een van de voordelen van de voortdurende populariteit die horror handhaaft, vooral de afgelopen jaren bij productiebedrijven als Blumhouse en A24, dat vreemde en interessante experimenten in het genre zoals De verdoemden kan zonder al te veel risico worden gemaakt. Minimalistische horror, historische horror, horror die zich afspeelt in afgelegen en ongebruikelijke omgevingen: het genre vindt consequent zijn publiek. De heropleving van de gotische horror uit die tijd is een bijzondere sensatie van mij, met Robert Eggers (Nosferatu, de heks) die de leiding heeft en films zoals De verdoemden een goed voorbeeld van wat atmosferische angst kan worden bereikt op een bescheiden, uitgeklede schaal.
Als je ook fan bent van dit subgenre, raad ik je aan om snel te gaan kijken De verdoemden terwijl het in de bioscoop is. Je wilt dat de diepe schaduwen op het scherm overeenkomen met de diepe schaduwen overal om je heen, zodat je je op de juiste manier gestoord voelt over wat zich misschien aan de randen van je perifere zicht op de loer bevindt, of – de hemel verhoede – vlak achter je. Pro tip: ga op de achterste rij zitten!
Bron: jacobin.com
