Sociale wanorde. Gevangenissen die zijn leeggemaakt van gewelddadige criminelen door bendes die hun gelederen willen herbouwen. Scholen, ziekenhuizen en apotheken waren het doelwit van plunderingen en werden vaak in brand gestoken. Lijken bleven rottend op straat liggen, uit angst hetzelfde lot te ondergaan bij pogingen om ze te verwijderen. De haven van de hoofdstad werd veroverd en geplunderd, terwijl er een hongersnood dreigde. Ondertussen voeren cruiseschepen aan de noordkust van Haïti nog steeds buitenlandse toeristen uit naar het beschermde (zonder gebrek aan ironie) ‘Columbus Cove Beach’.
Er is geen suikerlaagje over: de ineenstorting van de orde in Haïti en de activiteiten van bendes in de afgelopen maanden om van de situatie te profiteren zijn slecht.
Net als in het Midden-Oosten horen we het refrein dat Haïti ‘altijd zo is geweest’. Maar dat is niet zo. De geschiedenis van Haïti is zowel legendarisch als uitgedaagd. Redelijk opgeleide mensen plaatsen Haïti vaak naast de relatief bloeiende Dominicaanse Republiek (DR), het buurland waarmee Haïti een eiland deelt. De vergelijking duidt op een defect van eerstgenoemde ten opzichte van zijn welvarender buurman. (De subtekst is soms dat ras hun verschillende lotgevallen verklaart.) Toch blijkt uit een lange blik op Haïti dat de huidige armoede in vergelijking met de naburige DR allesbehalve constant is geweest; deze is pas in de afgelopen veertig jaar ontstaan.
Er is ongetwijfeld een grote kloof ontstaan tussen de economische prestaties van Haïti en die van de DR. Het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking was vorig jaar ruwweg 700 procent groter dan dat van Haïti. Maar als we teruggaan naar 1960, het jaar waarin kwaliteitsgegevens over het bbp van de twee landen beschikbaar kwamen, bedroeg het bbp per hoofd van de bevolking van Haïti (voor inflatie gecorrigeerd) $1.716, 25 procent meer dan dat van de DR, en toen $1.374.
Het BBP per hoofd van de bevolking van Haïti was in 1960 zelfs maar liefst 67 procent groter dan dat van het huidige rijke Zuid-Korea, en verre van het armste land van Amerika. Dit was geen eenmalige prestatie. De trend, die dateerde van vóór 1960, verschilde tot 1980 weinig; de DR rapporteerde toen cijfers per hoofd van de bevolking die 29 procent hoger waren dan die van Haïti, waardoor ze nog steeds in dezelfde marge zaten.
In plaats van dat Haïti “altijd” zo was, markeerde 1981 het begin van zijn snelle achteruitgang. De DR handhaafde en versnelde zelfs zijn gestage economische groei, die tot dan toe ongeveer op gelijke voet stond met buurland Haïti. In Haïti daarentegen daalde het cijfer dramatisch.
Waarom? Eén reden hiervoor was de olieschok van de jaren zeventig, waardoor de prijs van het zwarte goud in dat decennium vertienvoudigde. Omdat ze geld moesten recyclen uit de onverhoopte verkoop van bij hen gestorte olie, verstrekten de banken leningen aan iedereen. De dictator van Haïti, Jean-Claude (“Baby Doc”) Duvalier, stortte zich op leningen, terwijl hij te weinig van dit geld investeerde in de ontwikkeling van de Haïtiaanse economie.
Ondertussen maakten de Verenigde Staten in 1980 een einde aan de inflatie door de monetaire schok van voorzitter Paul Volcker van de Federal Reserve. Dit loste het Amerikaanse inflatieprobleem op, maar dreef de terugbetalingskosten van die leningen uit de jaren zeventig over de hele wereld, die moesten worden terugbetaald in de nu opgeblazen dollar, enorm op.
Duvalier deed vervolgens een reeks luie en rampzalige weddenschappen op de economie van Haïti. Hij ging met de hoed in de hand buitenlandse hulp inzamelen toen goedkoop buitenlands krediet verdampte, maar deze tranche aan contant geld deed weinig voor de economie van Haïti. Vervolgens verlaagde hij de belastingen op exportopbrengsten en nodigde hij buitenlandse bedrijven uit om Haïtiaanse goedkope arbeidskrachten in te zetten voor assemblagefabrieken. Het model oogstte lovende kritieken in de Verenigde Staten, maar het leverde Haïti niet veel voordeel op, aangezien bijna alle input uit het buitenland kwam, de belastinginkomsten uit de buitenlandse investeringen verwaarloosbaar waren en de lonen op een bestaansniveau werden gehouden.
Toen, uit angst voor een nieuwe varkensgriep, gaf het Amerikaanse Agentschap voor Internationale Ontwikkeling (USAID) in 1986 Duvalier de opdracht om de belangrijkste eiwitbron van Haïti te slachten: varkens. De Haïtiaanse varkens waren een kleine, hartige variant en waren perfect geschikt voor boerenproductie met een lage input. USAID probeerde ze te vervangen door een grote Amerikaanse variant die huisvestingsomstandigheden vereiste waar veel boeren jaloers op zouden kunnen zijn; deze nieuwe varkens stierven. Bij gebrek aan hun traditionele eiwitbron gingen wanhopige Haïtiaanse boeren bomen kappen om ze te verkopen voor houtskool, waardoor de nu tragisch bekende beelden van de ontbossing van Haïti ontstonden.
Er volgde politieke onrust toen de Haïtianen probeerden een einde te maken aan hun achtentwintig jaar oude dictatuur. De Verenigde Staten probeerden dit proces te begeleiden, soms met geweld, door een vetorecht te eisen over het beleid in Haïti.
In 1995 gaf de Amerikaanse president Bill Clinton Haïti de opdracht om zijn tarief op Amerikaanse rijst (gesubsidieerd en voornamelijk in Arkansas verbouwd) te verlagen van 50 procent naar 3 procent. De rijstproductie van Haïti stortte vervolgens in. Twintig jaar later verontschuldigde Clinton zich bij Haïti voor het bevorderen van dit rampzalige beleid.
Dit staatsgreep De Haïtiaanse landbouw leidde ertoe dat honderdduizenden boeren van het platteland naar Port-au-Prince trokken. Verarmd en wanhopig bouwden boeren in de hoofdstad huizen van sintelblokken. Toen de grote aardbeving in Haïti in 2010 toesloeg, werden deze huizen van sintelblokken verwoest. Officiële schattingen schatten het aantal sterfgevallen op ruim tweehonderdduizend en het aantal gewonden op driehonderdduizend, terwijl nog eens 1,3 miljoen ontheemden en wijdverspreide ziekten de gevolgen zijn van de ineenstorting van de infrastructuur, waarvan Haïti nog moet herstellen.
Het bovenstaande wil zeggen dat het inderdaad niet “altijd zo is geweest” in Haïti, dat ooit economisch wedijverde met de nu succesvolle DR. Toch zou het te gemakkelijk zijn om alle tegenslagen in Haïti van de afgelopen halve eeuw uitsluitend aan de Verenigde Staten te wijten; de Haïtiaanse elites hebben hun deel van de fouten gemaakt. En Haïti beschouwt enkele van zijn buurlanden met wantrouwen. Onlangs kwam een topbijeenkomst van Caribische leiders bijeen in Jamaica; Het leiderschap van de Caribische Gemeenschap (CARICOM), dat vijftien Caribische staten vertegenwoordigt, wordt nu door veel Haïtianen gezien als een instrument van grotere machten.
Het hielp niet dat achter de bijeenroepende gastheer op de meest recente CARICOM-bijeenkomst de premier van Jamaica, Andrew Holness, achter de Canadese, Franse en Braziliaanse vlaggen stond, een vreemde keuze gezien de staten die CARICOM vertegenwoordigt. Ondanks dat de bedoelingen van CARICOM “zuiver” zouden kunnen zijn, blijven er vermoedens bestaan. Buitenlandse interventies hebben altijd geleid tot rampen op de lange termijn, terwijl ze op zijn best ook op de korte termijn hulp boden.
Op 25 maart publiceerde James B. Foley, de Amerikaanse ambassadeur in Haïti van 2003 tot 2007, een opiniestuk in de Washington Post bewerend dat “het disfunctioneren van Haïti een permanente toestand is” en roept op tot nog een militaire interventie. Als er sprake is van een “permanente toestand” in Haïti, dan zijn het buitenlandse interventies geweest, en niet de wanhoop die momenteel in het land wordt ervaren.
Ondertussen werd een presidentieel collegium aangeboden op het CARICOM-conclaaf in Jamaica, maar zonder Haïtiaanse vertegenwoordiging op de bijeenkomst. In Haïti zou de Cour de Cassation – het hooggerechtshof van Haïti – de afgelopen decennia een voorlopige president hebben gestuurd. Die optie werd schijnbaar over het hoofd gezien, en daarmee ook het gevoel dat er beslissingen zullen worden genomen door Haïtianen in plaats van voor hen.
De Caribische landen, vooral de landen die lid zijn van het Gemenebest, zijn sterk onafhankelijk in hun buitenlands beleid ten opzichte van de Verenigde Staten, aangezien veel van hun politici belangrijke intellectuele figuren zijn. Hun standpunt over Haïti komt voort uit een zorgwekkende positie; zij erkennen een gedeelde geschiedenis van verzet tegen het imperialisme. Toch kan men vandaag de dag nog steeds de opmerking uit februari 1907 van Dantès Bellegarde, misschien wel de bekendste diplomaat van Haïti en een van de meest invloedrijke intellectuelen van de twintigste eeuw, niet negeren: “De VS is te dichtbij en God is te ver.”
Bron: jacobin.com
