Bijna een eeuw lang hebben velen van internationaal links de Zweedse sociaaldemocratie als voorbeeld genomen – in de hoop dat deze een democratisch middel bood om een volledig socialistische samenleving te verwezenlijken. Dit was een project dat was gebouwd op een massale arbeidersbeweging, sterke welvaartsgaranties en, in de jaren zeventig, zelfs op ideeën als het Meidner Plan, dat een geleidelijke socialisatie van de economie beloofde.
Toch is deze toekomst niet werkelijkheid geworden. In plaats daarvan heeft de sociaaldemocratie zich aangepast aan de neoliberale wereldorde en veel van haar eigen verworvenheden uit het verleden ontmanteld. Niet alleen heeft het land zijn vroegere ambities laten varen, maar aanzienlijke delen van de arbeidersklasse hebben zich tot de extreemrechtse Zweedse Democraten gewend. Het idee dat Zweden inherent ‘progressief’ is, ligt in het verleden.
In een nieuw Engelstalig boek De opkomst en ondergang van de Zweedse sociaaldemocratie, legt historicus Kjell Östberg uit hoe dit tot stand kwam. Zijn werk bevraagt geïdealiseerde opvattingen over goedaardig reformisme en benadrukt de sociale conflicten achter tientallen jaren van winst voor de arbeidersklasse – en de uiteindelijke erosie ervan. Hier presenteren wij een uittreksel uit het boek.
De Zweedse sociaaldemocratie neemt een bijzondere plaats in in de politieke geschiedenis van de twintigste eeuw. Het Zweedse model heeft lange tijd als succesvol model gestaan tussen de communistische planeconomie en het vrijemarktkapitalisme. Zweden heeft de afgelopen eeuw ruim vijfenzeventig jaar een sociaaldemocratische premier gehad. Zweden zou een paradijs zijn als er maar een beetje meer zon zou zijn, zou de burgerlijke Franse president George Pompidou hebben gezegd.
Maar bovenal zijn het socialisten van verschillende pluimage die zich tot Zweden hebben gewend als het land dat het verst is gegaan op het gebied van welvaart, gelijkheid, sociale consensus en gendergelijkheid. De nadruk lag op de Sociaal-Democratische Partij, wier sterke organisatie, dominante politieke positie, vermogen tot ideologische innovatie en niet in de laatste plaats haar vermogen om een programma voor een sterke verzorgingsstaat ten uitvoer te leggen de aandacht en vaak bewondering heeft getrokken. De ideoloog en minister van Financiën Ernst Wigforss, de sociaal ingenieurs Alva en Gunnar Myrdal, de vakbondseconoom Rudolf Meidner en de politicus Olof Palme symboliseerden allemaal, elk op hun eigen manier, een sociaaldemocratie die iets radicaler leek dan de andere. [. . .]
De partij is ongetwijfeld een van de machtigste politieke actoren van de twintigste eeuw, zowel internationaal als nationaal. Haar positie binnen de arbeidersklasse was honderd jaar lang hegemonisch. De sociaal-democratische vakbonden organiseerden 80 tot 90 procent van de arbeiders, van wie de overgrote meerderheid sociaal-democratisch stemde. Grote delen van de middenklasse steunden ook het beleid van de partij. De brede sociaaldemocratische beweging was buitengewoon goed georganiseerd. Het was, om te gebruiken [Antonio] Gramsci’s uitdrukking: een partij met een groot vermogen om zelf intellectuelen voort te brengen en op te leiden. De leiding werd voornamelijk gerekruteerd uit de arbeidersklasse en verwierf al snel uitgebreide ervaring in het leiden van strijd en bewegingen. [. . .]
Maar de veroveringen van de Zweedse arbeidersklasse houden ook verband met golven van radicalisering, terugkerende perioden van stakingen, toegenomen sociale strijd en de opkomst van nieuwe sociale bewegingen en de revitalisering van bestaande bewegingen. Vrijwel alle belangrijke democratische en sociale hervormingen kunnen in verband worden gebracht met dergelijke perioden van geïntensiveerde klassenstrijd. De democratische hervormingen na de Eerste Wereldoorlog waren een direct gevolg van de massale hongerdemonstraties op initiatief van werkende vrouwen, die zowel politiek als als arbeiders grotendeels ongeorganiseerd waren.
De sociale hervormingen die in de jaren dertig op gang kwamen, kwamen tot stand te midden van de dreiging van wijdverbreide stakingsbewegingen, een toename van de vakbondsorganisatie en de strijd van vrouwen voor het recht op werk en voor fundamentele sociale zekerheid. Het spectaculaire hoogtepunt van de op solidariteit gebaseerde verzorgingsstaat in de jaren zestig en zeventig viel samen met de opkomst van een reeks nieuwe sociale bewegingen met transformerende ambities, waarin de vrouwenbeweging een beslissende rol speelde, en met een sterke radicalisering van de traditionele arbeidersbeweging. beweging, die vooral tot uiting komt in een golf van spontane stakingen.
Zeker, de Sociaal-Democratische Partij heeft vaak een centrale rol gespeeld in deze processen. De partij koestert dromen van een samenleving die vrij is van onrecht en klassenonderdrukking; het is geen monolithische organisatie geweest. Tegenstrijdige opvattingen worden voortdurend tegenover elkaar gesteld. De partij en het Zweedse Vakbondsverbond (LO) hadden vaak verschillende opvattingen en belangen. Vrouwen hebben moeten vechten tegen vooroordelen en patriarchale structuren.
Binnen de sociaaldemocratie zijn er verschillende lagen en belangen die soms op gespannen voet met elkaar staan, maar ook onderhevig zijn aan druk van buitenaf. De Zweedse sociaaldemocratie werd vertegenwoordigd door bekwame leiders op alle niveaus, die veel van de eisen en dromen van de beweging in praktisch beleid hebben kunnen vertalen. Maar ze hebben tegelijkertijd beperkingen opgelegd, vooral door het kapitalisme niet uit te dagen en de gevestigde parameters van politieke interventie te respecteren.
Als gevolg hiervan kwam de partijleiding vaak op gespannen voet te staan met de dynamiek van sociale mobilisaties. Na de Eerste Wereldoorlog werden grote inspanningen gedaan om de arbeiders ervan te overtuigen de strijd op straat en op de pleinen op te geven, en hun inspanningen in plaats daarvan te concentreren op de parlementaire vergaderingen op lokaal en centraal niveau – met andere woorden, om de strijd voor een diepere strijd op te geven. democratie. In de jaren dertig intensiveerde de partij haar pogingen om de communisten en socialisten van verschillende tinten die een belangrijke rol hadden gespeeld bij de revitalisering van de sociale bewegingen te isoleren, om ervoor te zorgen dat hun inspanningen de toenadering tot de zakenwereld niet zouden belemmeren.
Toen de kracht van de radicalisering van de jaren zeventig het recht van het kapitalisme om te beslissen over de arbeidsomstandigheden ter discussie stelde en de vraag opwierp naar de macht van de arbeiders over hun banen, trok de partijleiding zich terug en koos ervoor om de eisen voor loontrekkenden te vervangen door de tandeloze Co-Determination Act. . Wilde stakingen werden bestreden en activisten van de sociale beweging werden in de gaten gehouden. Toen het verzet tegen de neoliberale wending tot wijdverbreide vakbondsprotesten leidde, ging de partijleiding tot het tegenoffensief.
Kortom, de Zweedse verzorgingsstaat is het resultaat van een klassenstrijd die tot stand werd gebracht door stromingen en bewegingen waarvan de basis zich uitstrekte tot ver buiten de grenzen van de Sociaal-Democratische Partij.
Bron: jacobin.com
