Emmanuel Macron heeft de overwinning aan extreemrechts gegeven

In deze campagne probeerde Le Pens topkandidaat Jordan Bardella herhaaldelijk de RN niet af te schilderen als een verstorende kracht, maar als leider van een breed rechts kamp, ​​zelfs een kracht voor “nationale eenheid”. De gladde 28-jarige beloofde dat hij “Frankrijk weer op de been kon krijgen”: maar een RN-regering zou, zo hield hij vol, een sterkere verdediger zijn van de positie van Frankrijk in de EU en de NAVO; ze zou aandringen op meer Europees geld, maar geen echte doorbraak nastreven. Het beleid van zijn partij zou niet “hoge uitgaven” zijn, maar zou migranten targeten die de Franse staat gebruiken als een “uitkeringskantoor”, en zou Franse burgers voorrang geven voor banen. Ze zou sociale onrechtvaardigheid aanpakken via een “minister voor fraudebestrijding”.

Als Le Pen ooit beweerde noch links noch rechts te zijn, nam deze campagne veel botweg rechtse standpunten in, zelfs over begrotingskwesties, en keerde terug naar de meer Reaganistische noties van haar vader. In een driehoekig tv-debat hamerde Bardella op de zittende premier Gabriel Attal voor een regering die “de grootste staatsschuld in de EU” had in absolute termen — een thema dat Le Pen in februari oppakte in een column voor het zakendagblad De echo’s. Bardella’s aanbod aan werkende en middenklasse kiezers was een reeks belastingverlagingen, bijvoorbeeld op BTW op brandstof voor automobilisten (ambitieuze plannen om mensen onder de dertig van de inkomstenbelasting te halen werden uitgesteld). Maar er was ook een boodschap aan het bedrijfsleven in Frankrijk: je hoeft niet bang te zijn. Zelfs de voorgestelde verandering van de RN in pensioenen maakt niet alleen Macrons verhoging van de pensioenleeftijd ongedaan, maar verhardt ook het principe van persoonlijke bijdragen.

Macrons heerschappij heeft Le Pen de overwinning op een presenteerblaadje gegeven, en niet alleen door de ogenschijnlijke tactische fout om vervroegde verkiezingen uit te schrijven. Jarenlang hebben we een president gezien die arrogant de rol van de voorzienige kracht op zich nam die de Fransen zou leren hoe ze vieze medicijnen moesten accepteren (later pensioenen, hogere belastingen op consumptie in naam van de groene transitie en lagere koopkracht). Zelfs electorale tegenslagen zoals het verlies van zijn meerderheid in 2022 lieten geen verandering in zijn programma toe, en dit heeft Le Pen geholpen zich voor te doen als de kampioen van genegeerde “gewone mensen” over klassenverschillen heen, vooral buiten de grote steden. Meer nog, Macrons poging om de centristische ruimte van de Franse politiek te verenigen tegen beide “extremen” heeft elk idee van een “republikeins front” tegen Le Pen sterk ondermijnd. Wanneer het ook gericht is tegen “extreem links”, schildert het onwaarschijnlijk elke consequente oppositie af als onwettig.

In zijn offensief tegen links heeft Macrons eigen regering een obsessie met veiligheid, identiteit en de dreiging van het islamitische Frankrijk opgevoerd, waardoor Le Pens favoriete praatpunten het middelpunt van het nationale debat zijn geworden. Er is een sterke convergentie rond de taal van culturele en beschavingsbedreiging – het spook van islamitisch “separatisme” – zelfs waar Le Pen openlijker racistische ideeën als “grote vervangingstheorie” heeft ingetoomd. Deze berichten worden niet alleen verspreid op Bardella’s TikTok of de rechtse kanalen CNews en BFM, maar ook door regeringsministers die zeggen dat de veiligheid van het Franse volk wordt bedreigd door een ernstig “islamo-links” complot dat naar verluidt is bedacht door Jean-Luc Mélenchon en France Insoumise. In het gaullistische kamp noemt het persbericht van Les Républicains voorafgaand aan de tweede ronde, waarin het falen om te blokkeren tegen Le Pen wordt gerechtvaardigd, de belangrijkste linkse partij “een bedreiging voor onze beschaving”.

Maar we moeten ook een ander belangrijk probleem onder ogen zien: als Macron zo impopulair is, hoe komt het dan dat extreemrechts profiteert en niet links? En als Le Pen vaak wint dankzij massale onthouding, waarom hielp de enorme stijging van de opkomst deze keer dan niet? De gematigde stijging van de linkse score (van 25,7 naar 28 procent) sinds de eerste ronde van de verkiezingen van 2022 is beter dan een verdeeld links een paar maanden geleden had kunnen vrezen, maar valt in het niet bij de parallelle stijging van de RN (van 18,7 naar 33).

Een deel van het antwoord ligt blijkbaar in de nederlaag van recente sociale bewegingen en het cynisme dat daardoor verspreid werd over het vooruitzicht om Macrons hervorming van de Franse sociale zekerheid en arbeidswetgeving terug te draaien. Als de beweging tegen pensioenhervormingen van vorig jaar indrukwekkend was, toonde de werkelijke samenstelling ervan (voortdurende stakingen in de zwaarst getroffen sectoren, plus sociaal bredere demonstraties) niet concreet aan dat de georganiseerde arbeid kan winnen. Zoals Ugo Palheta heeft aangegeven, profiteerde Le Pen zowel van Macrons antisociale maatregel als van de nederlaag van het verzet.

Dit hangt samen met een diepere wending in de aannames van een deel van het electoraat, die slecht worden vastgelegd door ideeën als ‘economisch populisme’. Het verklaart de basis waarop, buiten specifieke beleidsmaatregelen, extreemrechts een soort tegenhegemonie heeft opgebouwd, die veel reeds gangbare postulaten accepteert. Opnieuw steunde een groot deel van de arbeidersklasse (51 procent van degenen die stemden, volgens de Ipsos-peiling van gisteravond) een kandidaat van Le Pen, maar ze deden dat samen met een toenemend aantal stabielere middenklassers en gepensioneerden, die voorheen sceptischer stonden tegenover de partij.

Zoals politicoloog Luc Rouban met recente peilinggegevens in zijn De echte overwinning van de RNde veronderstellingen van de kiezers van deze partij worden in feite minder sterk anti-systemisch, minder verschillend van andere partijen, en ze uiten een toenemend vertrouwen in met name het particuliere bedrijfsleven. Wat Bardella en Le Pen bepleiten is meritocratie en de markt, maar niet politiek “bevooroordeeld” tegen Franse staatsburgers en kleine producenten. Dit wordt gegoten in nationalistische en geracialiseerde termen: dat wil zeggen, dat minderheden en buitenstaanders vandaag de dag worden bevoordeeld door linkse politici en dat hun (ondergeschikte) plaats moet worden getoond. Maar het wordt voorgesteld als een strijd tegen oneerlijke concurrentie en elites die tegen de meerderheid werken. Dit is Bardella’s oproep aan huiseigenaren, zelfstandigen en kiezers uit de middenklasse die bang zijn voor neerwaartse sociale druk – niet alleen de “achterblijvers”.

Zowel Macrons uitroeping van de verkiezingen als de bezorgdheid van verschillende ministers om France Insoumise in de tweede ronde af te weren, suggereren dat dit kamp wel overweg kan met een RN-premier, of misschien een door de RN gesteunde regering onder leiding van “onafhankelijke” rechtse vleugel. Dit zijn op dit moment plausibele of zelfs waarschijnlijke uitkomsten. In 2012 behaalde Le Pen 43 procent in de eerste ronde, maar verloor de tweede ronde: zo’n nadrukkelijke alliantie door niet-RN-kiezers is tegenwoordig moeilijker te vinden.

Veel anekdotische rapporten suggereren dat groeiende delen van de Franse samenleving niet langer bang zijn voor een RN-regering. Maar misschien zou dit ook niet zo slecht zijn voor het kamp van de president, dat blijkbaar meer bezorgd lijkt om zijn vleugels te knippen. Sommigen denken zelfs dat het aan de macht brengen ervan het “populisme” en zijn loze beloften zou kunnen “ontmaskeren”. Maar dit is op zijn minst nonchalant over wat de RN betekent voor minderheden, hoe het de regering als platform kan gebruiken — en hoe de toch al onbeheersbare politievakbonden in Frankrijk gemobiliseerd zouden kunnen worden.

De voormalige Britse premier Margaret Thatcher zei ooit dat Tony Blair haar grootste politieke prestatie was. Zelfs als haar Tory-partij de macht had verloren, had ze die afgestaan ​​aan een Labour-leider die haar dogma’s van de vrije markt fundamenteel accepteerde. Zou Macron op dezelfde manier kunnen pochen dat zijn herinrichting van het Franse politieke veld het Rassemblement National heeft teruggebracht tot zijn omvang, het radicalisme heeft ingeperkt en het onderdeel heeft gemaakt van het ‘normale’ rechtse establishment? Misschien. De RN van vandaag pronkt toch zeker met zijn pro-business geloofsbrieven en heeft de plannen voor sociale uitgaven en oproepen tot een exit uit de euro ingetrokken.

Maar het verhaal van extreemrechtse gematigdheid dat zo dierbaar is voor bewonderaars van Giorgia Meloni — het domesticeren van het radicalisme door het een pad naar de institutionele mainstream te bieden — is overdreven toegeeflijk. Want het proces werkt ook andersom, vooral via de toenemende Franse en Europese politieke obsessie met de neergang van de beschaving. Zelfs in oppositie dwong de RN de vertrekkende regering om haar immigratiewet te verscherpen, voordat ze vervolgens de wetsvoorstellen van het kamp van Macron steunden. Macron-bondgenoten schilderden de zet ongelukkig af als een noodzakelijke concessie aan een steeds meer door immigratie geobsedeerde publieke opinie.

Een regering die wordt gedomineerd door het Rassemblement National, of eigenlijk geleid door Bardella, zal zeker niet lijdzaam een ​​ondergeschikte voorwaarde accepteren, maar zal zich verzetten tegen Macrons presidentschap, en zich verzetten tegen beperkingen op haar eigen gezag, in de lange campagne voor de presidentsverkiezingen van 2027. Ze kan gevechten aangaan over geboorterecht, politiebevoegdheden, ‘nationale voorkeur’ en het inhuren van mensen met een dubbele nationaliteit, ook in de verwachting dat verzet van toprechters of EU-autoriteiten haar momentum zal voeden.

Er moet nog veel beslist worden. De tweede ronde van de stemming op 7 juli kan Le Pen wel eens een absolute meerderheid ontzeggen, en haar aantal zou nog verder kunnen dalen als andere partijen zich tegen haar keren. Maar reken er niet op. Het zogenaamde centrum van Frankrijk sluit vrede met het vooruitzicht van een door Le Pen gedomineerde regering.