In Europa wordt het centrum geconfronteerd met een versterkt extreemrechts, dat het zelf heeft helpen creëren

Heeft het politieke midden de extreemrechtse beweging tegengehouden, of zijn de fascisten in opkomst?

Volgens Groot-Brittannië Econoom magazine, een wekelijks dagboek van de mening van het establishment, het “politieke centrum is gedeukt, maar het houdt nog steeds stand”. Toch verloren partijen van het centrum van de grootste landen van het continent van extreemrechts. In Duitsland kwam de centrumlinkse Sociaaldemocratische Partij, die de regeringscoalitie op federaal niveau leidt, op de derde plaats terecht, achter zowel de rechtse christendemocraten als de extreemrechtse Alternative für Deutschland. In Frankrijk kreeg de centristische coalitie van president Emmanuel Macron minder dan de helft van de stemmen van Marine Le Pens extreemrechtse Rassemblement National.

In tegenstelling tot de EconoomVolgens de onderzoekers bevestigen de resultaten dat de algemene koers van de Europese politiek duidelijk naar rechts is opgeschoven.

Om te beginnen is het politieke ‘centrum’ de laatste jaren steeds rechtser, autoritairder, racistischer en anti-arbeiders geworden.

Toen Macron in 2017 werd verkozen, werd hij gepresenteerd als een liberale staatsman die het land zou moderniseren en de opmars van Le Pens fascisten zou stoppen. In de zeven jaar sindsdien heeft de Franse president per decreet geregeerd, de oproerpolitie losgelaten op stakende arbeiders en demonstranten, en demonstraties uit solidariteit met Palestina verboden. Ondanks dat hij een seculiere liberaal is, heeft Macron geflirt met conservatieve katholieke identiteitspolitiek, door in 2018 op een bisschoppenconferentie te zeggen dat stakende arbeiders werden gemotiveerd door een antichristelijk “nihilisme”.

Macron heeft het “islamo-linksisme” veroordeeld, gedreigd milieuorganisaties te verbieden waarvan hij beweert dat ze “geweld tegen eigendommen” steunen, het voor Franse burgers illegaal gemaakt om video’s van de politie op sociale media te plaatsen en de bankrekeningen van pro-Palestijnse liefdadigheidsinstellingen bevroren. Uiteindelijk deed hij, ondanks jaren van protest en stakingen, in april 2023 wat eerdere centrumlinkse en centrumrechtse regeringen niet hadden gekund en verhoogde de pensioenleeftijd van 62 naar 64.

Ondanks dit alles, of misschien wel juist daardoor, is Le Pen steeds populairder geworden.

Toen er drie jaar geleden in Duitsland een coalitieregering van de Sociaaldemocratische Partij, de Groenen en de Vrije Democratische Partij werd gevormd, was er hoop dat het land hierdoor een progressievere richting op zou gaan. Maar nu de coalitie aan de macht is, heeft ze het Duitse leger uitgebreid, het aantal vluchtelingendeportaties verhoogd en de Duitse regering gepositioneerd als de meest hardliner ter wereld voor Israël. Geconfronteerd met een kosten-van-levensonderhoudscrisis, heeft de Duitse regering serieuze maatregelen om armoede te bestrijden uitgesloten. Geen wonder dat de sociaaldemocraten door de kiezers werden gestraft.

Opvallend is ook de neergang van de Duitse Groenen, die negen zetels verloren en waarvan het Europese blok kleiner werd.

De centrumrechtse christendemocraten deden het goed bij de Europese verkiezingen, maar ze hebben zich ontdaan van wat er nog over was van het zachte conservatisme van voormalig leider Angela Merkel en omarmen steeds meer extreemrechts klinkende anti-migrantenretoriek. Zoals in veel landen is het centrumrechts in Duitsland geradicaliseerd in het tijdperk van Trump. De laatste uiting hiervan is de leider van de Bayerische Social Union, de meer rechtse coalitiepartner van de christendemocraten, die aangeeft dat hij openstaat voor samenwerking met de Alternative für Deutschland in de toekomst.

In heel Europa heeft het centrum de zaken verder naar rechts gedreven. In februari werd op een bijeenkomst van ministers van economie het nieuwe migratie- en asielpact aangenomen, waarmee de EU-landen meer mogelijkheden krijgen om vluchtelingen en asielzoekers, waaronder kinderen, te deporteren.

Een andere belangrijke uiting van de verschuiving naar rechts is de opname van delen van extreemrechts in het centrum zelf. Dit is het meest opvallend bij de premier van Italië, Giorgia Meloni. Na de eerste schok van deze extreemrechtse figuur die een regering wint, is er een substantiële verzachting van haar door het politieke centrum.

Meloni is op haar beurt bereid geweest om te breken met andere delen van extreemrechts door de NAVO, militaire hulp aan Oekraïne en het project van Europese politieke en economische integratie luidkeels te steunen. Ze heeft haar eigen blok gevormd in het Europees Parlement, los van dat van extreemrechts in Frankrijk en vijandig tegenover de meer openlijk fascistische partijen zoals Alternative für Deutschland. Ondanks Meloni’s verachtelijke opvattingen over LGBTI-rechten, abortus en migratie, leidden haar pogingen om afstand te nemen tot een Voogd columnist die zelfs zo ver ging om te vragen: “Macron en Meloni lijken mijlenver van elkaar verwijderd, maar wat als ze hun krachten bundelden om Europa te redden?”

Soms wordt de differentiatie van extreemrechts in Europa in een positief daglicht gesteld: een teken dat delen van extreemrechts zich matigen. Maar huidige ontwikkelingen moeten met alarm worden behandeld, niet met zelfgenoegzaamheid.

Om te beginnen zijn de publieke wisselingen van leiders zoals Meloni een uiting van het feit dat extreemrechtse partijen in verschillende landen op het punt staan ​​een regering te vormen. Ten tweede is er meer overlapping dan algemeen wordt gedacht tussen het beleid van extreemrechts en het centrum in Europa. Tot slot wordt de ruimte geopend voor nog meer hardline extreemrechtse groeperingen om een ​​aanhang te verwerven, zoals Eric Zemmour in Frankrijk en de Lega in Italië. Het was vooral schokkend om te zien dat Alternative für Deutschland het zo goed doet, ondanks dat ze de laatste jaren steeds openlijker fascistischer zijn geworden.

Het centrum heeft een Europa gecreëerd van afschuwelijke ongelijkheden, ongebreideld racisme, gewelddadige politie en harde grenzen, geregeerd door een buitensporig rijke elite. Dit is de niet zo geheime sleutel tot de opkomst van extreemrechts.

Europese extreemrechtse partijen drijven mee met de rechtse stroming van de Europese politiek en positioneren zich tegen de stroom van Europese elites. Terwijl ze dat doen, wringt het centrum zich en past zich aan de electorale winst en het steeds extremere beleid van extreemrechts aan, en neemt alleen een hard standpunt tegen hen in op kwesties zoals steun voor de NAVO en de Europese Unie, die essentieel zijn voor de belangen van de Europese kapitalistische klasse.

Wat ontbreekt is een oplevende socialistische linkerzijde die het centrum kan bestrijden en het neppopulisme van extreemrechts kan ontmaskeren. Dit lijkt verder weg dan ooit. Buiten Frankrijk gingen de partijen van links in land na land achteruit. De dagen dat Podemos en Syriza, de bezetting van stadspleinen en algemene stakingen tegen de bezuinigingen de bedreiging voor het Europese centrum leken te zijn, zijn allang voorbij. Symbolisch in dit opzicht is Die Linke, de Duitse linkse partij, die uit elkaar is gevallen na jaren van samenwerking met centrumpartijen en een recente splitsing.

Frankrijk heeft in ieder geval een recentere geschiedenis van sociaal protest. De resultaten van de EU-verkiezingen leidden tot aanzienlijke demonstraties tegen Le Pen. Jean-Luc Mélenchon, leider van de linkse partij France Unbowed, vergrootte zijn stemmenaantal en heeft een electorale alliantie gevormd met de Socialistische Partij en de Groenen om zowel Macron als Le Pen uit te dagen bij de komende Franse verkiezingen. Maar er zijn veel vragen over het politieke opportunisme van een alliantie met partijen als de Socialisten, die een neoliberale centrumregering leidden die arbeiders aanviel en Le Pen in de eerste plaats hielp groeien, laat staan ​​de Groenen.

De sleutel tot het doorbreken van de rechtse tendens in de Europese politiek is een hernieuwde strijd van arbeiders, studenten en onderdrukten, niet alleen tegen extreemrechts, maar ook tegen het centristische politieke bestel dat het fascisme weer respectabel heeft gemaakt.