Toen in 1971 de oorlog uitbrak in Zuid-Azië, uitten president Nixon en zijn nationale veiligheidsadviseur, Henry Kissinger, hun ongenoegen over de manier waarop de Indiase regering handelde. Terwijl hij op een dag met Kissinger de oorlog besprak, zei de president woedend: ‘De Indiërs hebben… wat ze echt nodig hebben is een–’
Kissinger stemde toe: “Het zijn zulke klootzakken.”
Maar de president was nog niet klaar met spreken. Hij voltooide zijn gedachte: “Wat ze echt nodig hebben is een massale hongersnood.”
President Nixon leek een hekel aan India te hebben. Hij zei ooit: “Ik weet niet waarom iemand zich in dat verdomde land zou voortplanten, maar dat doen ze wel.” Maar bij deze gelegenheid had hij een bijzondere reden om wrok jegens het land te koesteren: India steunde de nationalisten in Oost-Pakistan, die voor hun onafhankelijkheid vochten tegen West-Pakistan, een bondgenoot van de VS. Uiteindelijk zou de oorlog leiden tot de geboorte van een nieuwe soevereine staat, Bangladesh, een uitkomst die Nixon en Kissinger probeerden te voorkomen.
Het conflict had ook andere gevolgen. Terwijl onafhankelijke onderzoekers schatten dat in Oost-Pakistan tussen de 300.000 en 500.000 mensen zijn omgekomen, beweert Bangladesh officieel dat het leger van West-Pakistan en de lokale militie van Oost-Pakistan ongeveer drie miljoen mensen hebben gedood en 200.000 vrouwen hebben verkracht. Bovendien ontvluchtten ongeveer 10 miljoen vluchtelingen het conflict in Oost-Pakistan om naar India te gaan.
Ondanks het verlies aan mensenlevens zorgde Kissinger er gedurende het hele conflict voor dat de Verenigde Staten de leiding van West-Pakistan steunden in hun missie om het verzet met geweld te onderdrukken.
Bangladesh, een land met een moslimmeerderheid en vandaag de dag ruim 160 miljoen inwoners, werd in 1971 onafhankelijk. Daarvoor maakte het deel uit van Pakistan. Toen de Britten India in 1947 verlieten, vond Cyril John Radcliffe, een Britse advocaat, dat het het beste was om twee afgelegen stukken land toe te wijzen aan de toekomstige staat Pakistan. Als gevolg hiervan bleven Oost-Pakistan en West-Pakistan van elkaar gescheiden en leefden ze in een ruimtelijk verdeeld land dat een Indiase diplomaat ooit passend een ‘geografisch gedrocht’ noemde. Oost- en West-Pakistan waren eveneens langs etnische lijnen verdeeld, waarbij de vervolgde Bengaalse etnische groep de meerderheid van de bevolking van Oost-Pakistan vertegenwoordigde.
De bevolking van Oost-Pakistan, destijds ongeveer 75 miljoen, was groter dan die van West-Pakistan, die ongeveer 61 miljoen bedroeg. Maar tegen het einde van de jaren zeventig was het voor de bevolking van Oost-Pakistan duidelijk geworden dat de westelijke vleugel van het land niet bereid was haar een gelijk aandeel in het bestuur – of in iets anders – toe te staan.
De laatste druppel voor de nationalisten in Oost-Pakistan was de weigering van de West-Pakistaanse leiders om de uitslag van de verkiezingen van 1970 te aanvaarden. Bij de verkiezingen behaalde sjeik Mujib-ur-Rehman, leider van de Oost-Pakistaanse nationalistische Awami League (AL), de meerderheid. Zijn partij won op twee na alle zetels in Oost-Pakistan. De overwinning van de AL veranderde het machtsevenwicht, aangezien Oost-Pakistan vanwege zijn grotere bevolking al meer zetels toegewezen had gekregen. Rehman zou nu premier van het hele land kunnen zijn – of op zijn minst van een Oost-Pakistaanse wetgevende macht.
De leiders van West-Pakistan weigerden dit resultaat echter te aanvaarden. Dit, samen met de jaren van slechte behandeling door deze leiders, bracht velen in Oost-Pakistan ertoe op te roepen tot afscheiding. Geholpen door de regering en het leger van de Indiase premier Indira Gandhi scheidde Oost-Pakistan zich in 1971 af met de steun van een aanzwellende Bengaalse nationalistische beweging.
Washington zag dit conflict als een belangrijke gebeurtenis. Kissinger noemde het “misschien wel de meest complexe kwestie van Nixons eerste termijn. Kissinger was goed op de hoogte van de wreedheden die zijn bondgenoten in West-Pakistan begaan. Op 6 april 1971 telegrafeerde het Amerikaanse consulaat in Dacca zelfs een telegram naar Washington, waarin de diplomatieke staf “een sterke afwijkende mening” uitte over het Amerikaanse beleid in Pakistan en het land beschuldigde van het plegen van een genocide in Oost-Pakistan. Het telegram uitte zijn ongenoegen over de weigering van Washington om ‘gruweldaden aan de kaak te stellen’. Kissinger was zich daarom volledig bewust van het geweld waarvoor hij steun bepleitte.
Tijdens het conflict voorzagen de Verenigde Staten Pakistan van wapens via Jordanië en Iran. Kissinger en Nixon steunden dit beleid, ondanks dat ze in juridische documenten van zowel het ministerie van Buitenlandse Zaken als het Pentagon waren gewaarschuwd dat dergelijke acties illegaal waren. Washington heeft het Pakistaanse leger niet eens gevraagd om tijdens het conflict geen Amerikaanse wapens te gebruiken.
Kissinger was wanhopig op zoek naar West-Pakistan als overwinnaar. Op 10 december besloot hij de Amerikaanse marine te sturen. Kissinger gaf een presidentieel bevel aan de voorzitter van de Joint Chiefs of Staff, waarin hij het bevel gaf het Amerikaanse vliegdekschip Enterprise te verplaatsen van Vietnam, waar het destijds gestationeerd was, naar de Golf van Bengalen. De Enterprise zou vergezeld worden door negen oorlogsschepen en 2.000 mariniers.
Dit bevel werd gegeven zonder enig overleg met de minister van Defensie of de Nationale Veiligheidsraad. De taskforce kreeg niet eens een formele missie toegewezen. De manoeuvre in de Golf van Bengalen was pure aanstellerij; Kissinger hoopte dit te gebruiken als een manier om Moskou een bericht te sturen. Hij wilde ook dat de Chinese regering zou denken dat de aanwezigheid van de vloot betekende dat de Verenigde Staten de Chinese strijdkrachten zouden verdedigen voor het geval ze zouden besluiten de oorlog in te gaan om West-Pakistan te beschermen. Volgens een historicus wilde Kissinger ‘precies de onzekerheidsmarge creëren die nodig is om een besluit van New Delhi en Moskou af te dwingen’.
De burgerbevolking van Oost-Pakistan en haar aanhangers in India konden niet anders dan de aanwezigheid van deze vloot zien als een poging van de Verenigde Staten om de uitkomst van de oorlog ten gunste van West-Pakistan te beïnvloeden. Als reactie hierop voerde India een bombardementscampagne uit gericht op alle West-Pakistaanse schepen in Oost-Pakistaanse havens om ervoor te zorgen dat het West-Pakistaanse leger niet naar de Amerikaanse vloot voor de kust kon evacueren.
Ondanks dit grote verlies voor West-Pakistan moedigde de taskforce van Kissinger de Pakistaanse leiders aan in hun besluit om de onafhankelijkheidsbeweging in Oost-Pakistan te onderdrukken. De Pakistaanse president Yahya Khan liet zijn collega’s zelfs doorschemeren dat het Amerikaanse leger zou ingrijpen. Kissinger had er eerder bij hem op aangedrongen een staakt-het-vuren in Oost-Pakistan niet te aanvaarden, wat op zijn minst enkele slachtoffers zou hebben voorkomen. Khan beschouwde dit, samen met de aanwezigheid van de Enterprise in de Golf van Bengalen, als tekenen van een aanstaande Amerikaanse interventie en verlengde de oorlog met een paar dagen.
Kissinger en Nixon probeerden ook het conflict te beïnvloeden door India te bedreigen. Op 12 december 1971, toen Kissinger en Nixon het zich ontwikkelende conflict bespraken, zei de president dat India ‘hard en hard’ moest worden getroffen. De Indianen moesten ‘bang’ zijn, zei Kissinger. Ergens midden in deze discussie noemde Kissinger Indira Gandhi ‘die bitch’.
Voortbouwend op deze opvattingen over India gaf president Nixon Kissinger de opdracht de Indianen te bedreigen met de mogelijkheid dat de Amerikaanse hulp zou worden stopgezet als ze een oorlog met Pakistan zouden beginnen. Destijds gaven de Verenigde Staten India jaarlijks ongeveer 220 miljoen dollar, samen met 220 miljoen dollar aan leningen en 65 miljoen dollar aan voedselhulp. Kissinger bracht dit bericht over op een Situation Room-bijeenkomst. “De president heeft het gezegd,” zei Kissinger, “in feite vertelt hij het mij elke dag.”
Kissinger was van mening dat hij het recht had het leiderschap van West-Pakistan te steunen. Het lijkt erop dat hij de politieke aspiraties van de Verenigde Staten, in termen van hun betrekkingen met China en Rusland, belangrijker achtte dan de levens van miljoenen mensen in Oost-Pakistan – of misschien waar dan ook in Azië. President Nixon dacht blijkbaar dat hij begreep waar de nationalistische onrust over ging. ‘Ik weet het,’ zei hij, ‘het grotere spel is het Russische spel.’
Pakistan, zo benadrukte Kissinger, was het enige kanaal naar China. In juli 1970 had Kissinger via Pakistan zelfs in het geheim China bezocht. Op dat moment was er voor Kissinger weinig belangrijker dan het onderhouden van een kanaal naar China, en dat betekende het onderhouden van zijn relatie met de leiders van West-Pakistan.
Een andere rechtvaardiging die Kissinger had gegeven voor de steun aan West-Pakistan was de twijfelachtige aard van de oorlogsdoelstellingen van het Indiase leiderschap. Kissinger geloofde dat de werkelijke bedoelingen van Indira Gandhi in de oorlog gebaseerd waren op de rivaliteit van India met Pakistan. Hij was van mening dat India Pakistan in stukken wilde snijden en vervolgens West-Pakistan als onafhankelijke staat wilde vernietigen. Zijn standpunt was gebaseerd op informatie afkomstig van Amerikaanse inlichtingenfunctionarissen. Volgens de toenmalige directeur van de centrale inlichtingendienst wilde Gandhi niet alleen het leger en de luchtmacht van West-Pakistan ‘elimineren’, maar ook winst maken in Kasjmir. Er blijft discussie over de rol die de rivaliteit van India met Pakistan in het conflict speelt. Wat Gandhi’s andere bedoelingen ook waren, India hielp de nationalisten van Oost-Pakistan bij het bereiken van de onafhankelijkheid.
Kissingers standpunt over de bedoelingen van India had ook verdere implicaties. Het leidde tot aannames over de Sovjet-Unie, vooral na de ondertekening van het Sovjet-Indiase verdrag op 9 augustus 1971. Dit verdrag kwam vlak nadat publiekelijk was aangekondigd dat Kissinger China had bezocht en dat de president van plan was dat binnenkort te doen. De zich ontwikkelende relatie tussen de Sovjet-Unie en India overtuigde Kissinger ervan dat als India West-Pakistan ‘vernietigd’ wilde hebben, de Sovjet-Unie dat ook wilde. Kissinger geloofde zelfs dat de Sovjet-Unie een Indiase aanval op Pakistan mogelijk had gemaakt.
Jaren later schreef Kissinger in zijn memoires dat het “doel” van de Sovjet-Unie na de verzoening tussen de VS en China was om aan de wereld te laten zien dat zowel de Verenigde Staten als China nutteloos waren als bondgenoten. Als de Verenigde Staten daarom passief zouden blijven bij een Indiase aanval op Pakistan, geloofde Kissinger dat Moskou het ‘verkeerde signaal’ zou hebben gekregen.
Kissinger en Nixon keken uiteindelijk niet naar het conflict in termen van de aspiraties van de bevolking van Zuid-Azië. In plaats daarvan zagen ze dat het over Rusland en China ging – en over henzelf. Bovendien slaagden Nixon en Kissinger er niet in het militaire optreden in Oost-Pakistan te voorkomen, ondanks dat ze een grote invloed hadden op de leiders van West-Pakistan. En de twee mannen hadden werkelijk de macht om de leiders van West-Pakistan te beïnvloeden. Toen ze generaal Yahya Khan, te midden van de onrust, hadden gevraagd om luitenant-generaal Tikka Khan, een West-Pakistaanse militair, uit het bestuur van Oost-Pakistan te ontdoen, deed Yahya Khan dat onmiddellijk. Kissinger en Nixon overtuigden Khan er ook van om Mujib-ur-Rehman, de toekomstige president van Bangladesh, niet te executeren toen er een oorlogsproces tegen hem werd gehouden. Kissingers berekeningen over het conflict kunnen niet worden afgedaan als onschuldige observaties. Zijn berekeningen droegen bij aan de gewelddadige onderdrukking van Oost-Pakistan.
Kissinger schreef in een van zijn vele memoires: ‘[A]Mijn hele leven heb ik nagedacht over het opbouwen van vrede.” Zijn daden tijdens de oorlog van 1971 in Zuid-Azië laten echter iets anders zien.
Bron: jacobin.com
