Deze zomer leek het erop dat het Franse milieuactivistencollectief Earth Uprisings verboden zou worden – maar het heeft nu de aanval van de regering van president Emmanuel Macron overleefd. Op 9 november vaardigde de hoogste administratieve rechtbank van Frankrijk een officieel decreet uit om de beweging, die campagnes heeft geleid tegen grote infrastructuur- en landontwikkelingsprojecten en meer dan honderdduizend aangesloten leden en leden heeft, te verbieden.
“Er is erkend dat de zeer originele beweging Earth Uprisings het recht heeft om haar activiteiten voort te zetten”, zegt Antoine Lyon-Caen, een advocaat die het collectief vertegenwoordigt, dat de steun heeft gekregen van vooraanstaande schrijvers en activisten uit Frankrijk en het buitenland. Laura Monnier, juridisch expert bij Greenpeace Frankrijk, zegt dat ze door deze uitkomst “opgelucht” is in een juridische strijd die de aandacht heeft getrokken van het bredere web van NGO’s in Frankrijk. Ze waarschuwt echter dat het maatschappelijk middenveld “waakzaam” moet blijven voor de bredere bedreigingen voor de vrijheid van vereniging en meningsuiting.
De zaak die voor de Raad van State werd behandeld – de Franse rechtbank die het laatste woord had bij het toezicht op de toepassing van de wet en staatsactiviteiten zoals decreten – berustte grotendeels op beschuldigingen dat de groep oproepen had gedaan tot geweld tegen mensen en eigendommen. Uiteindelijk oordeelden rechters dat een verbod niet “gepast, noodzakelijk en proportioneel” was, gezien de verklaringen van het collectief en de effecten van zijn activiteiten.
Dit besluit betekent een tegenslag voor de harde Franse minister van Binnenlandse Zaken, Gérald Darmanin, die campagne voert om groepen die als extremistisch worden beschouwd in toom te houden. Groepen voor de rechten van minderheden zoals het Collectief tegen Islamofobie in Frankrijk, activistische media zoals het extreem-linkse Nantes Révoltée-netwerk, en een golf van neofascistische militante groepen zijn in het vizier terechtgekomen van Darmanins heethoofdige verdediging van de ‘republikeinse orde’.
Earth Uprisings kreeg in 2022 nationale bekendheid als leidende groep achter het verzet tegen de bouw van een groot waterreservoir nabij Sainte-Soline, een klein stadje in West-Frankrijk. Activisten voor plattelandsrechten en een hele reeks milieugroeperingen hebben het project bekritiseerd als een privatisering van de gemeenschappelijke waterbronnen ten gunste van de grote landbouwbedrijven. Een eerste protest in oktober 2022 en een herhaalde demonstratie in maart 2023 waren het toneel van dramatische botsingen met de oproerpolitie.
Nadat Darmanin deze protesten als ‘ecoterrorisme’ had gekarakteriseerd, kondigde hij in april de ‘ontbinding’ van de Aardopstanden aan, een administratief bevel dat het collectief met geweld zou hebben verboden zijn activisme voort te zetten en individuele leden zou hebben opengesteld voor mogelijk toezicht door inlichtingendiensten. Het decreet werd echter pas in juni door het kabinet goedgekeurd en in augustus op bevel van de Staatsraad opgeschort in afwachting van een definitief besluit. Op 27 oktober sprak de rapporteur van de Staatsraad, die de zaak voorzat, zich uit voor het verbod. Maar in een zeldzame ommekeer keerde de meerderheid van de magistraten ten gunste van het collectief.
Waarnemers zijn niettemin sceptisch dat dit een grote verschuiving ten gunste van de vrijheid van vereniging markeert.
“De Staatsraad heeft een restrictief standpunt over de omstandigheden waarin een groepering, en vooral een groepering die inventief is in haar activisme, mag werken”, zei Lyon-Caen over het besluit. “De Raad van State accepteert wat uiteindelijk een lage standaard is voor het ontbinden van een organisatie.”
De nederlaag van het ontbindingsbevel van Darmanin maakt deel uit van de strijd over de toepassing door de Franse staat van de controversiële wet op het ‘anti-separatisme’ uit 2021. Een van de kenmerkende stukken securitaire wetgeving die onder het presidentschap van Macron is aangenomen, de wet van 2021 – ‘die het respect voor de principes van de Republiek verdedigt’, zoals deze formeel bekend staat – vergroot het staatstoezicht op het maatschappelijk middenveld, waarbij organisaties nu gebonden zijn aan een ‘contract van republikeinse principes” om overheidssubsidies te ontvangen. Voortbouwend op de bestaande Franse wetgeving inzake politieke groeperingen en collectieven, werd de factor van “provocaties” voor geweld tegen eigendommen, en niet alleen tegen personen, toegevoegd als voorwaarde voor het verbieden van een groepering.
Het ‘separatisme’ is lange tijd een hondenfluit geweest om te verwijzen naar pogingen van de staat om organisaties die van islamisme worden beschuldigd onder controle te krijgen, maar ‘separatisme’ wordt steeds vaker tegen radicale politieke organisaties geuit als een middel om de grenzen van acceptabel activisme en verenigingsleven af te bakenen. In de geschiedenis van de Vijfde Republiek, opgericht in 1958, heeft geen enkele Franse regering zoveel groeperingen of verenigingen verboden als die van Macron. Volgens MediadeelVolgens de cijfers zijn er drieëndertig groepen verboden sinds Macron in 2017 aan de macht kwam, een trend die zich vooral richtte op organisaties die beschuldigd werden van islamitische sympathieën, maar die zich nu ook heeft uitgebreid tot extreemlinkse en extreemrechtse groepen.
“Wat betreft de vrijheden is deze beslissing nog steeds relatief restrictief”, zei Lyon-Caen Jacobijn, betreurend dat deze Staatsraad de uitgebreide criteria die zijn vastgelegd in de anti-separatismewet van Darmanin uit 2021 onaangetast heeft gelaten. Critici hoopten op een krachtige veroordeling van de schendingen van die wet – en op strengere richtlijnen voor de bescherming van de vrijheid van meningsuiting en vereniging tegen Darmanins campagne om het maatschappelijk middenveld te ondermijnen.
“[The idea of] Het ‘uitlokken’ van eigendomsschendingen is een uiterst wankele maatstaf”, zegt Monnier. “Dat vereist het waden in het moeras van de uitspraken en de vrijheid van meningsuiting van een organisatie.”
In een reeks afzonderlijke besluiten, eveneens op de rol, bekrachtigde de Staatsraad de bevelen van de minister van Binnenlandse Zaken om de in Lyon gevestigde antifascistische organisatie GALE, een extreemrechtse groepering in Angers genaamd L’Alvarium, en de Coördinatie tegen Racisme en Islamofobie te verbieden. , dat in 2021 werd ontbonden.
“De Franse samenleving is momenteel verdeeld, en ik denk dat er veel magistraten zijn die de acties van de minister van Binnenlandse Zaken niet volledig willen belemmeren”, zegt Lyon-Caen, die ook GALE vertegenwoordigde. “De Staatsraad is zeer voorzichtig – meer dan in het verleden.”
Tussen de druk van het Franse maatschappelijk middenveld dat in rep en roer was over Darmanins gebruik van ontbinding en een onbezonnen ministerie van Binnenlandse Zaken, heeft de Staatsraad ervoor gekozen om een minimale breuk toe te passen – een breuk die de bredere verkrapping van het maatschappelijk middenveld onaangetast laat. Maar de juridische en politieke spanningen die aan deze hele zaak ten grondslag liggen, zullen de komende jaren alleen maar groter worden. Nu de klimaatcrisis zich verdiept, willen activisten en voorstanders van burgerlijke vrijheden stevigere bescherming zien – namelijk voor oproepen of acties die gericht zijn op eigendommen.
“Alles hangt af van de kwestie van evenredigheid en de aard van inbreuken op eigendom”, zegt Monnier van Greenpeace Frankrijk. “Zelfs met de omvang van de noodsituatie die voor ons ligt, zal de evenredigheid van de schendingen van eigendommen de hoeksteen blijven van de vraag of ze illegaal zijn of niet.”
Darmanins poging om de strijd aan te gaan met Earth Uprisings ging overduidelijk over het jockeyen om hard over te komen tegen radicalen. Het maakt ook deel uit van een poging om de grenzen van aanvaardbaar activisme af te bakenen. In het aanvankelijke decreet van juni waarin de organisatie werd verboden, werd bijvoorbeeld melding gemaakt van de vermeende nabijheid van denkers als Andreas Malm, auteur van het populaire traktaat Hoe een pijpleiding op te blazen.
“Geweld tegen eigendommen verdient niet dezelfde bescherming als geweld tegen mensen”, aldus Lyon-Caen, die het betreurt dat veel rechters geen “dynamisch begrip” van de wet hebben.
“In Frankrijk heerst er een voelbare schichtigheid in de rechtbanken,” vertelde Monnier Jacobijn. “Ik denk dat de volgende stappen met betrekking tot de kwestie van schendingen van eigendom ons naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zullen leiden, dat een besluit zou kunnen nemen om Frankrijk te herinneren aan zijn verplichtingen op het gebied van de bescherming van de vrijheid van meningsuiting.”
Uiteindelijk worden de grenzen van aanvaardbaar activisme het meest ondermijnd door de passiviteit van de staat zelf op het gebied van het klimaatprobleem. De oproep aan gewone mensen om – zoals Earth Uprisings het stelt – de materiële en technologische basis van milieuonrechtvaardigheid te ‘ontwapenen’ heeft duidelijk een lange toekomst voor zich. “Earth Uprisings geeft ons een idee van de legaliteit van morgen”, zegt Lyon-Caen. “De klimaatcrisis vereist dat we niet vasthouden aan statische ideeën over wat legaal en wat illegaal is.”
Bron: jacobin.com
