Het introduceren van een nieuw woord in de Engelse taal is geen gemakkelijke taak. Een collega van mij beweert dat een medisch artikel waar hij jaren geleden co-auteur van was, de oorspronkelijke bron was voor de uitdrukking ‘vanilleseks’, die oorspronkelijk verwees naar seks die waarschijnlijk niet zal resulteren in veel calorieverminderende lichaamsbeweging.
Hoewel de definitie van vanille-seks enigszins vaag blijft, werd ‘rijkdom’ daarentegen duidelijk en grondig gedefinieerd in het artikel uit 2021 dat de opmaat vormde voor het boek van Sarah Kerr uit 2024: Rijkdom, armoede en blijvende ongelijkheid: laten we het over rijkdom hebben:
Ik stel een spil voor een nieuwe formulering van het probleem voor: rijkdom. Rijkdom is de toestand of toestand van welvaart in overvloed aan bezittingen of rijkdom, plus de daarmee gepaard gaande politieke macht en invloed, en de daaruit voortvloeiende risico’s voor het democratische proces. Deze articulatie gaat ervan uit dat het sociale (van het sociale beleid) bestaat uit rijkere en armere mensen. Het gaat ervan uit dat er zoiets bestaat als moreel en politiek onverantwoorde overtollige rijkdom en dat deze rijkdom uitmondt in sociaal schadelijke politieke invloed. Het gaat ervan uit dat het bestaan van overtollige rijkdom in omstandigheden van urgente onvervulde behoeften ondraaglijk is. Het veronderstelt een reeks beperkte capaciteiten (zoals media en politieke invloed) die doorgaans alleen toegankelijk zijn voor mensen met geld en invloed, en die, door hun werking, anderen schade kunnen berokkenen. Ten slotte, door theorieën over privilege en ras om te zetten, bestaat rijkdom wanneer deze dynamiek zichzelf in stand houdt en zichzelf onzichtbaar heeft gemaakt – een vorm van rijkdomprivilege, die het onwaarschijnlijk maakt dat de begunstigden van het systeem gemotiveerd zullen zijn om verandering door te voeren.
Over een paar jaar zou rijkdom, net als vanille-seks, algemeen gebruikt kunnen worden – maar dat zal afhangen van de vraag of anderen het woord beginnen over te nemen. Ik denk dat het misschien beter was geweest als het boek gewoon een titel had gehad De rijken: Rijkdom, armoede en blijvende ongelijkheid. Maar ik kan het mis hebben.
Er zijn natuurlijk veel boeken waarvan de titels inspelen op de uitdrukking ‘de rijken’. Ik heb er zelf een paar. Waar ik het meest van heb genoten, die van George Kirstein De rijken: zijn ze anders?werd voor het eerst gepubliceerd in 1968. Ik heb ervan genoten, zowel omdat veel van wat erin staat vandaag de dag nog steeds waar is, als omdat het laat zien dat de critici van de samenleving erin slaagden een hekel te hebben aan de hebzucht en dubbelhartigheid van de rijken in een tijd waarin hun rijkdommen zich op een historisch dieptepunt bevonden. Met ‘laag’ bedoel ik het laagste in de hele geregistreerde wereldgeschiedenis.
Een van de belangrijkste verschillen tussen de rijken van een halve eeuw geleden en nu is de schaamteloosheid waarmee de rijken nu opscheppen over hun smerige winst. Omgekeerd merkte Kirsteins boek op dat in de jaren zestig in de Verenigde Staten “de rijken er een hekel aan hadden apart gezet te worden van de rest van de samenleving; ze praten niet over hun rijkdom, ze ontkennen zelfs vaak dat ze die bezitten; ze zijn zich er terdege van bewust dat hun problemen en zorgen voor de overgrote meerderheid van hun medemensen lachwekkend zijn.”
Een van de prestaties van Sarah Kerr in Rijkdom, armoede en blijvende ongelijkheid (Rijkdom(kortweg) illustreert dat de rijken van vandaag minder zelfbewust zijn – minder bewust, sociaal onbewuster – dan hun equivalenten in de jaren zestig.
Het komt zelden voor dat een academisch boek zijn beloftes waarmaakt, maar dit boek doet dat grotendeels wel. Kerr definieert haar termen zo duidelijk en beknopt mogelijk en legt snel uit dat het boek “evenzeer normatief is (dingen wil veranderen) als sociologisch (geïnteresseerd in hoe en waarom dingen bestaan zoals ze bestaan) en dat het weinig zin heeft om te willen veranderen. maar dan alleen praten met mensen die al weten waar je het over hebt.”
Maar waarom de ondertitel, Laten we over rijkdom praten? Het centrale argument van het boek is dat armoede niet langer een nuttig concept is; het heeft zijn nut overleefd. Ons probleem is nu niet de armen; het zijn de rijken. In plaats van naar beneden te kijken, moeten we naar boven kijken. We moeten ons concentreren op de geleefde ervaring van de rijken die schade aanrichten en luisteren naar wat zij te zeggen hebben over waarom ze dat doen. Als we ons echt zorgen maken over ongelijkheid en armoede, moeten we onze ogen stevig op de rijken richten – we moeten ons richten op de dragers van de ziekte, niet op de symptomen. Zoals de grafiek die ik hier heb gegeven laat zien, ontleend aan een onderzoek dat oorspronkelijk alleen in de grijze literatuur werd gerapporteerd, begrijpen sociologen nu dat ongelijkheid ertoe doet. Kerr’s bewering is dat de sociologen, en wij allemaal, niet genoeg aandacht hebben besteed aan de rijken.
Kerr opent met de verklaring van RH Tawney uit 1931 over het ‘probleem van de rijkdom’ – ‘wat nadenkende rijke mensen het probleem van armoede noemen, noemen nadenkende arme mensen met gelijke rechtvaardigheid het probleem van rijkdom.’ Tawney’s observatie benadrukt de sociale en economische machtsstructuren die bepalen hoe we over rijkdom denken, een concept dat terugkomt in oudere activistische academische uitspraken die nu voor de hand liggend lijken, maar in hun tijd revolutionair waren. Bijvoorbeeld de opmerking van Karl Marx uit 1852 over de gebeurtenissen van 9 november 1799: “Mannen maken hun eigen geschiedenis, maar ze maken die niet zoals ze willen; ze maken het niet onder zelfgekozen omstandigheden, maar onder omstandigheden die al bestaan, gegeven en overgedragen vanuit het verleden” – onderstreept hoe de structuren van rijkdom en macht worden geërfd van voorgaande generaties, waardoor individuele en collectieve actie wordt beperkt. Wat men ook van de oude Rijnlander denkt, zijn weglating uit Kerr’s tekst is opvallend, gezien de centrale plaats die Marx inneemt in discussies over de verdeling van rijkdom. De meeste commentatoren knikken minstens één keer in zijn richting. Toch is er slechts één korte verwijzing naar marxistische historici, gedateerd 1975, en één vermelding van een boek dat ingaat op Marx, gender en feminisme.
Na een achtbaanstart, Rijkdom nestelt zich in de meest compacte literatuuroverzichten. Kerr maakt ingrijpende beweringen over de noodzaak van een fundamentele verschuiving in de focus van de Britse sociologie, dus is het logisch dat ze de grondigheid van haar onderzoek wil aantonen. Maar slechts een paar toekomstige promovendi zullen de uitputtende lijst van bronnen nuttig vinden; alleen al op pagina vijftien worden zo’n negenendertig bronnen geciteerd. Dit is niet bedoeld als kritiek, maar slechts als observatie: de kleine lettertjes zijn in je gezicht, wat sommige lezers misschien geruststelt, maar anderen afschrikt. Op dezelfde manier, en in tegenstelling tot het gebrek aan Marx-citaten, bevat het literatuuroverzicht een flinke dosis Michel Foucault, waarbij negen van zijn werken overal worden geciteerd.
Hoewel transparantie over iemands aanpak, begrip en bronnen lovenswaardig kan zijn, zou veel van dit eerdere materiaal misschien beter geschikt zijn geweest als bijlage waar de meer nieuwsgierige lezers terecht konden als ze dat wilden. Sommigen zullen het waarschijnlijk op pagina tweeëntwintig opgeven, nadat ze door dichte alinea’s hebben gewaad met regels als: “Zonder het Tōhaku-beeld te willen overtheoretiseren, kunnen de bomen aan de linkerkant worden beschouwd als een visualisatie van Savage’s begrip van duur.” Deze kanttekeningen kunnen frustrerend zijn, omdat er veel van grote waarde in het boek staat. Een zorgvuldige redacteur had sommige secties kunnen herschikken of inkorten en had kunnen voorstellen de boeiende toon van het begin van het boek overal te behouden.
Taal is belangrijk, zoals Rijkdom legt het uitvoerig uit. Maar soms, vooral in de hoofdstukken over de geschiedenis van rijkdom- en armoedestudies, kon ik niet anders dan het gevoel hebben dat het beoogde publiek bijna uitsluitend academisch was. Tegen de tijd dat we echter bij deel twee aankomen, duiken we in het verhaal van de recente Britse politiek en de opkomst van denktanks die zijn ontworpen om schadelijke ideeën te verspreiden om dekking te bieden aan hun rijke meesters – een uitstekend en boeiend verslag. Maar ik vroeg me wel af: waarom vonden deze groepen zoveel succes in Groot-Brittannië, vergeleken met andere Europese landen?
Rijkdom komt zelden verder dan het kleine eiland Groot-Brittannië, wat in sommige opzichten nuttig is. Het geeft voldoening om beknopte biografieën van enkele van de meest afschuwelijke personages uit de hele recente Britse geschiedenis op één plek verzameld te hebben. Wat echter ontbreekt is een verklaring waarom deze mensen überhaupt serieus werden genomen. Hoewel hun wrede, asociale gedrag duidelijk wordt gemaakt, legt het boek niet helemaal uit wat hen zo maakte en wat hun ideeën sociaal aanvaardbaar maakte. Voor details over wie deze mensen zijn, zul je het boek zelf moeten lezen; het is de moeite waard vanwege de schitterende foto’s, diagrammen en portretten van de rijken, die op levendige wijze hun macht over en hun slecht verhulde minachting voor anderen weergeven. Dit boek biedt briljante inzichten in de huidige staat van Groot-Brittannië – een heel triest verhaal.
Rijkdom bevat enkele internationale vergelijkingen. Een van de grafieken in het boek toont curven uit 2018 Wereldongelijkheidsrapportdie vergelijkbare ongelijkheidstrends in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten weergeven als in Spanje, Japan, Frankrijk en Duitsland. Maar de manier waarop de rijken hun macht gebruiken – en machtig mogen zijn – verschilt van land tot land. Op sommige plaatsen, zoals in sommige delen van Groot-Brittannië, kunnen landeigenaren enorme rijkdommen controleren, maar andere hebben het recht op toegang tot en gebruik van hun land voor zaken als wandelen, waardoor landeigenaren moeten zorgen voor de veiligheid en het onderhoud. Het creëert een ander machtsevenwicht, ook al lijken de rijken in monetaire termen even rijk.
De publieke rijkdom is mogelijk gedaald in alle landen die deel uitmaken van de Wereldongelijkheidsrapport Kerr citeert, maar de overheidsuitgaven zijn over de hele linie gestegen – zij het minder in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Er had meer van deze internationale vergelijkingen kunnen worden gemaakt, in plaats van eenvoudigweg te suggereren dat het Britse verhaal ook elders wordt weerspiegeld. Interessant is dat het laatste World Inequality Report (2024) een scherpe en plotselinge daling laat zien van de topinkomens in Groot-Brittannië die voortkomen uit vermogensbezit, een trend die nergens anders te zien is. We weten nog niet waarom dit gebeurt – of hoe accuraat deze bevindingen zijn – maar hopelijk zal dit boek in een toekomstige tweede editie worden bijgewerkt om deze zeer recente verandering aan te pakken.
Het boek komt tot de conclusie en roept op tot het definiëren van extreme rijkdom als een sociaal probleem en het ontkrachten van de mythe dat ongelijkheid ooit goedaardig kan zijn. Sommige van de voorgestelde oplossingen, waaronder het reserveren van plekken op elite-universiteiten voor de ‘top één of twee leerlingen van elke school’, gaan er echter van uit dat dergelijke topstudenten op alle scholen voorkomen en dat het handhaven van een hiërarchie tussen universiteiten een goed idee is. Op dit punt, Rijkdom zelf kan wel wat ontkrachting gebruiken. Scholen bevatten geen inherente “top”-leerlingen – alleen leerlingen die door de heersende normen van die tijd verheven zijn.
Kerr’s Sociologische recensie artikel, waarmee deze recensie opende, besluit met een oproep tot de afwijzing van “armoede als de verwoording van ons sociale probleem alles kort en verder gaan.” De uitdrukking “tout court” betekent: zonder toevoeging, zonder kwalificatie – eenvoudig en volledig. Dit kan hard aanvoelen, als je bedenkt hoe hard Britse academici in de jaren tachtig hebben gevochten om het woord ‘armoede’ terug te winnen, nadat het feitelijk door de regering van Thatcher was verboden. Aan de andere kant zou haar regering de focus van dit boek op de rijken hebben verafschuwd – en het is een broodnodig overzicht van hun plunderingen.
Zoals het eerder genoemde boek van George Kirstein over de rijken uit 1968 duidelijk maakte, zijn de rijken anders dan wij omdat “zij genoeg geld.” Geen enkel individu heeft meer nodig dan wat de rijkste tiende van de mensen in 1968 in de Verenigde Staten had. Hoewel de Verenigde Staten nu een van de meest ongelijke landen in de rijke wereld zijn, was het in de jaren zestig veel rechtvaardiger in termen van inkomen en vermogen. (hoewel niet in termen van ras of geslacht). Ook Groot-Brittannië was toen veel gelijkwaardiger. Tegenwoordig is het qua inkomensverdeling het economisch meest ongelijke land van Europa en concurreert het af en toe met Bulgarije om de eerste plek.
Rijkdom is vooral op het juiste moment in het licht van deze verschuiving. Het werd geschreven toen Groot-Brittannië een radicale wending nam, waarbij de leidende politieke partij enkele van de meest extreme standpunten innam van welke partij dan ook in een welvarend of middeninkomensland ter wereld. Het boek laat effectief zien dat deze politieke sprong niet toevallig was, maar een direct gevolg van de verderfelijke invloed van een kleine groep extreem rijken en hun facilitators.
Bron: jacobin.com
