Lenin in zijn eigen woorden: vijf sleutelteksten

Vladimir Lenin, leider van de Russische Revolutie van 1917, is een van de bekendste en meest verguisde figuren uit de geschiedenis. De reguliere cultuur belastert hem als een despoot.

Maar hoeveel van de mensen die hem hekelen en zijn nalatenschap belachelijk maken, hebben zijn werken gelezen? Vijf teksten helpen de mythen te doorbreken en benadrukken waar hij werkelijk voor stond: een bevrijde samenleving, zoals hij schreef De staat en de revolutie“van de kapitalistische slavernij, van de onnoemelijke verschrikkingen, wreedheid, absurditeiten en schande van de kapitalistische uitbuiting”.

Wat moet er gedaan worden? (1901)

In de laatste jaren van de negentiende eeuw, toen Lenin zijn dertigste verjaardag naderde, brak de hel los in Rusland. Duizenden studenten die in 1899 deelnamen aan een nationale studentenstaking werden afschuwelijk behandeld door de politie en de regering, maar brute repressie kon niet voorkomen dat de beweging keer op keer oplaaide. In 1901 namen tienduizenden arbeiders in heel Rusland deel aan protesten en rellen, en verdreven verschillende keren de politie uit de demonstraties. Lenin was onder de indruk.

Tegen deze achtergrond kwamen de tekortkomingen van de revolutionaire beweging duidelijk naar voren. Bijeenkomsten werden regelmatig kapotgeslagen door de politie en netwerken vernietigd door arrestaties. Meerdere politieke stromingen streefden naar suprematie zonder een echte manier om hun ideeën te bespreken. In zijn eigen woorden leed Lenin “pijnlijk en acuut onder het besef dat wij als amateurs handelden”. Dus hij ging aan het werk.

Zijn belangrijkste werk van deze tijd, het haastig geschreven Wat moet er gedaan worden?, was een oproep aan revolutionairen om tot het moment door te dringen. Ze hadden robuuste methoden voor ondergrondse communicatie nodig, en netwerken die arrestaties konden weerstaan. Ze hadden een massale arbeiderspartij nodig die de revolutionaire beweging kon leiden.

Lenin pleitte tegen degenen die probeerden de arbeidersbeweging te beperken tot directe problemen – fabrieksomstandigheden, staatsrepressie en politiegeweld – en vocht voor een marxistische partij die optrad als ‘de tribune van het volk… in staat om te reageren op elke uiting van tirannie en onderdrukking, waar deze zich ook voordoet”.

Imperialisme, het hoogste stadium van het kapitalisme (1916-1917)

Op de vraag wat de arbeidersklasse een imperialistische oorlog zou moeten bieden, gaf de internationale socialistische beweging het antwoord: “niet één man, niet één cent”. Maar toen Duitsland in augustus 1914 de oorlog aan Rusland verklaarde, kondigde de Duitse Sociaal-Democratische Partij, de leidende partij van het Europese socialisme, aan dat haar parlementariërs zouden stemmen om de oorlog te financieren.

De ommekeer was zo schokkend dat Lenin aanvankelijk dacht dat het bedrog was. Toen het duidelijk werd dat de socialistische beweging haar principes – en de arbeidersklasse van het continent – ​​had verraden, reageerde hij energiek, organiseerde hij anti-oorlogsconferenties, hielp hij bij pogingen om de verbroedering tussen Duitse en Russische soldaten aan te moedigen, en ontwikkelde hij een theoretische analyse van de oorlog.

In dit pamflet maakt hij sterk gebruik van het werk van andere theoretici om aan te tonen dat de Eerste Wereldoorlog “imperialistisch was (dat wil zeggen een annexationistische, roofzuchtige plunderoorlog) van de kant van beide partijen; het was een oorlog voor de verdeling van de wereld”.

Lenin legde het imperialisme uit als niet simpelweg een beleid dat regeringen aannemen. In plaats daarvan is het een fase van het kapitalisme, waarin de wereld volledig is opgedeeld en bezet door de koloniale machten. Aan hun roofzuchtige verlangens om nieuwe gebieden te verwerven kan dus alleen worden voldaan ten koste van andere machten. Op winst beluste heersende klassen hebben hulpbronnen en nieuwe markten nodig, wat een soort conflict onvermijdelijk maakt en een situatie creëert die vroeg of laat overgaat in openlijke oorlogvoering.

Twintig miljoen mensen kwamen om in de Eerste Wereldoorlog. De ramp en het bloedvergieten dat het veroorzaakte, brachten miljoenen ertoe zich ertegen te verzetten. Toen de arbeiders tijdens de Russische Revolutie van 1917 de macht overnamen, was een van hun eerste daden het land uit die oorlog terugtrekken. De bolsjewistische partij van Lenin was een van de weinige socialistische partijen die zich vanaf de eerste dag tegen deze verdorven onderneming verzetten.

De staat en de revolutie (1917)

De Commune van Parijs uit 1871 had Karl Marx ervan overtuigd dat de “kant-en-klare staatsmachinerie” niet door de arbeidersklasse “bediend” kon worden, maar vervangen moest worden. Toch was de evaluatie van Marx begraven door gematigde socialisten die zichzelf marxisten noemden, maar op weg waren naar een steeds grotere aanpassing aan het kapitalisme.

Lenin citeerde uitvoerig Marx om deze uitgangspunten van zijn denken te herstellen en daarmee het idee nieuw leven in te blazen dat de arbeidersklasse ‘gewapend en georganiseerd moet zijn als de heersende klasse’. Dat wil zeggen dat arbeiders hun macht moeten centraliseren in een alternatieve nationale instelling om zichzelf te verdedigen tegen reactie en om middelen te verdelen.

Dit zou niet een andere instelling kunnen zijn die de minderheidsregering waarborgt, maar die de heerschappij van de meerderheid garandeert. Hij legde uit dat dit een tijdelijke regeling zou zijn, die alleen nodig was in de periode waarin elke contrarevolutie definitief verslagen kon worden.

Het pamflet ging over anarchisten die de noodzaak van dit interim-orgaan verwierpen. Aan de andere kant verwierp Lenin de gematigde socialisten die de kapitalistische staat zagen als een instelling die ‘boven’ de samenleving staat en die kan worden gebogen naar de wil van degene die op dat moment de meeste sociale invloed heeft.

De structuren van de staat, zijn ‘speciale lichamen van gewapende mannen, gevangenissen, enz.’ kunnen niet worden overgenomen door de arbeidersbeweging, omdat ze een integraal onderdeel zijn van het behoud van het kapitalisme.

Deze inzichten maken het tot een van de belangrijkste werken van het marxistische denken. Maar zijn kracht ligt niet alleen hierin, maar ook in de manier waarop het een programma uitstippelt dat binnenkort ten uitvoer zal worden gelegd na de overwinning van de Russische Revolutie: de ontmanteling van de Russische instituties van de heersende klasse en hun vervanging door instellingen van arbeidersmacht.

Links communisme (1920)

De barbaarsheid van de Eerste Wereldoorlog opende de ogen van de wereld voor de donkerste tendensen van het kapitalisme en vervulde miljoenen met afgrijzen en woede. Als reactie hierop verspreidden muiterijen, opstanden en algemene stakingen zich over de hele wereld, en toen de Russische Revolutie van 1917 haar overwinning uitriep, waren miljoenen mensen vastbesloten het voorbeeld van de Russen te volgen.

Links communisme was een interventie in de internationale debatten die destijds woedden. Lenin begon met het vaststellen van de positie van de Russische Revolutie in relatie tot de socialistische wereldbeweging, waarbij hij erkende dat wanneer het socialisme elders werd gewonnen, “Rusland niet langer het model zal zijn en opnieuw een achterlijk land zal worden”. (De meeste socialisten hadden gedacht dat het socialisme op de eerste plaats zou komen in de economisch meer geavanceerde regio’s – Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk – en zich vervolgens zou verspreiden naar de ‘achtergebleven’ economieën. Rusland had iedereen overrompeld door de eerste socialistische revolutie te organiseren.)

In de volgende hoofdstukken werden de belangrijkste en meest relevante lessen uitgewerkt.

Ten eerste was er de centrale rol die de revolutionaire partij speelde in het succes van het socialisme. De bolsjewistische partij, zonder welke succes in Rusland onmogelijk was, werd niet geboren maar gecreëerd, merkte Lenin op. De arbeid van duizenden arbeiders en activisten had dit instituut geleidelijk opgebouwd dankzij de vele uitdagingen en kansen. De veerkracht van de partij zorgde ervoor dat honderdduizenden mensen de revolutionaire beweging konden binnenstromen en hun energie konden bundelen in de krachtigste beweging die mogelijk was.

In latere hoofdstukken pleitte hij tegen het idee dat de primaire rol van revolutionairen het lanceren van opstanden was. De ‘linkse communisten’, zoals ze werden genoemd, waren tegen deelname aan massale arbeidersorganisaties. Ze schuwden parlementsverkiezingen, verlieten de vakbonden en verzetten zich alle compromissen.

Deze aanpak dreigde de meest radicale militanten te isoleren van juist die groepen arbeiders die zij moesten beïnvloeden en voor de revolutionaire politiek moesten winnen als er in andere landen bolsjewistische partijen moesten worden opgebouwd.

“Het zou moeilijk zijn om een ​​grotere onbekwaamheid of grotere schade aan de revolutie voor te stellen dan dat”, schreef Lenin.

Lenins laatste testament (1923)

In mei 1922 kreeg Lenin een slopende beroerte. Hij herstelde en begon weer in het openbaar te schrijven en te spreken, maar er kwamen nog meer gezondheidsproblemen. Lenin was stervende.

In zijn laatste jaren concentreerde hij zich op de moeilijkheden waarmee de jonge Sovjetstaat werd geconfronteerd. Hij werkte de hele nacht door, waarbij hij zichzelf verder uitputte, vastbesloten om het Russische socialisme levend te houden terwijl het land werd geblokkeerd en gegrepen door een burgeroorlog, terwijl de arbeidersklasse zichzelf uitputte en er een nieuwe laag van bureaucraten binnen de staat ontstond.

Hij schreef een reeks brieven die bedoeld waren voor brede verspreiding in de pers en die op verschillende komende congressen zouden worden gerapporteerd, maar die werden voor iedereen achtergehouden. Wat we nu kennen als de Lenins laatste testament werd pas in 1956 gepubliceerd.

In dit en in andere werken hekelde hij de ‘betreurenswaardige’ en ‘ellendige’ toestand van het Sovjetapparaat. Hij bedacht verschillende maatregelen om de bureaucratisering van de instellingen tegen te gaan.

Hij begon het specifieke gevaar te begrijpen dat uitgaat van een ernstig verzwakte arbeidersklasse, een gebureaucratiseerde samenleving en een secretaris-generaal van de partij met “onbeperkt gezag geconcentreerd in zijn handen”. In een naschrift bij de notitie “Brief aan het Congres” maakte Lenin zijn standpunt duidelijker door de verwijdering van Jozef Stalin uit die post te eisen.

Zijn woorden waren vooruitziend. Na de dood van Lenin in 1924 bleef de Sovjetmaatschappij uiteenvallen en leidde Stalin een gemene contrarevolutie die de revolutie van haar verworvenheden beroofde. Alle leiders van de revolutie van 1917 werden geëxecuteerd, gevangengezet of vielen in de rij.

Toch konden de voorstellen van Lenin het fundamentele probleem niet oplossen: het internationale isolement van Rusland was vrijwel totaal.

Uiteindelijk was Lenins lot verbonden met de revolutie die hij leidde. Zijn triomfen waren zijn triomfen, zijn catastrofes waren zijn nederlagen. Het is niet meer dan terecht dat dit het geval is: hij was de leidende figuur ervan en wijdde zijn leven aan de zaak ervan.

Maar het is grotesk dat de misdaden van de contrarevolutie die de Sovjetstaat beroofde van alles waar Lenin en de arbeidersbeweging voor hadden gevochten – en geleid door de man die hij tot zijn laatste adem had proberen te onttronen – nu worden geassocieerd met zijn naam.