Kort voor zijn moord in 1987 gaf de president van Burkina Faso, Thomas Sankara, een waarschuwing. Rijke landen, zei hij, gebruikten behendig schulden om de ontwikkelingslanden onder controle te krijgen. Sankara drong aan op een verenigd front tegen de Afrikaanse crediteuren – de enige manier om terug te vechten tegen de ‘technische moordenaars’ van particuliere crediteuren en multilaterale kredietverstrekkers die geld hadden uitgedeeld aan gewetenloze leiders en vervolgens scherpe bezuinigingen en opofferingen eisten om terugbetaling te garanderen, allemaal onder het mom van om armere landen te helpen. “Schulden zijn een vakkundig beheerde herovering van Afrika, bedoeld om de groei en ontwikkeling ervan te onderwerpen aan buitenlandse regels”, vertelde Sankara aan de verzamelde afgevaardigden van de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid.
Eerder deze maand rondde het Internationale Monetaire Fonds (IMF), ook onder het mom van het helpen van armere landen, een herziening af van zijn deal met Burkina Faso. ‘De autoriteiten boeken vooruitgang in hun begrotingsconsolidatie-inspanningen’, kondigde het IMF aan, met een goedkeurende knipoog naar ‘het creëren van begrotingsruimte voor prioritaire uitgaven.’ Met andere woorden: de financiële kolonisatie van de wereld is weer op de rails.
Sankara is al lang dood, maar het systeem waartegen hij bijna veertig jaar geleden tekeerging, is alleen maar dominanter geworden. In een VN-rapport over Handel en Ontwikkeling (UNCTAD) eerder dit jaar schatte de organisatie de totale schuldenlast van de ontwikkelingslanden op 29 biljoen dollar, een bedrag dat waarschijnlijk niet snel zal dalen nu landen met hoge financieringskosten te maken krijgen en klimaatrisico’s dreigen. .
Een deel van het probleem is de torenhoge rente, die de financieringskosten verhoogt voor landen die momenteel schulden verkopen. In een quixotische poging om de inflatie te beteugelen hebben de centrale banken van de ontwikkelde landen, van de Federal Reserve tot de Bank of England, ervoor gekozen om deze rentetarieven hoog te houden en – voorlopig tenminste – daar vast te houden, waardoor landen die investeerders willen aantrekken gedwongen worden om vergelijkbare hoge rendementen.
En die leenkosten komen naar voren in de gegevens. Een combinatie van rentetarieven en stijgende schuldenlasten heeft volgens de UNCTAD de jaarlijkse rentebetalingen naar maar liefst 847 miljard dollar geduwd – een directe overdracht van rijkdom van de staatskas naar (meestal) particuliere investeerders. Dat is het dubbele van wat het tien jaar geleden was. Uit gegevens van de VN blijkt dat vijftien landen meer uitgeven aan rentebetalingen dan aan onderwijs. Ondertussen geven 46 mensen meer uit aan rente dan aan gezondheidszorg.
Gelukkig bestaat er een fail-safe als landen in de schuldencrisis terechtkomen. Helaas is dat het IMF.
Hoewel het IMF vaak zijn geschiedenis bagatelliseert van het eisen van grote bezuinigingen die de armen opofferen voor het welzijn van de markt (uit het eigen interne onderzoek van het IMF blijkt zelfs dat een dergelijk ‘structureel aanpassings’-beleid contraproductief is), is er nooit echt een einde gekomen aan deze praktijk. In een vorig jaar gepubliceerde Oxfam-analyse ontdekte de belangenbehartigings- en onderzoeksgroep dat het IMF voor elke dollar die regeringen aanmoedigde om aan openbare diensten te besteden, hen vertelde zes keer zoveel te bezuinigen door middel van bezuinigingsmaatregelen. Eind vorig jaar berekende Oxfam ook de totale kosten: meer dan de helft van de armste landen ter wereld zal over een periode van vijf jaar in totaal 229 miljard dollar moeten bezuinigen.
Voor de ontwikkelingslanden is het resultaat van dit alles dat naarmate de schuldenlast toeneemt, zij gedwongen worden tot verscherpte bezuinigingen om investeerders terug te betalen. Wanneer de schuldenlast te hoog wordt, worden ze gedwongen een IMF-lening aan te gaan, wat hen op zijn beurt tot nog meer bezuinigingen dwingt om de investeerders opnieuw terug te betalen. Als er een dramatische economische crash volgt, kunnen de IMF-leningen doorrollen en kunnen de voorwaarden strenger worden naarmate het IMF een de facto verzekeringspolis en handhaver voor particuliere investeerders wordt.
Het IMF heeft niet gereageerd op een verzoek om commentaar op dit verhaal.
Een ander onderdeel dat de kwestie zo hardnekkig maakt, zijn diezelfde particuliere investeerders. Terwijl eerdere mondiale schuldenverlichtingsinspanningen bilaterale schulden (dat wil zeggen leningen van land tot land) konden afschrijven en een flink deel van de schulden van de armste landen kwijt konden raken, is de schuldencrisis van 2024 niet zo eenvoudig. Nu zijn de meeste schulden van ontwikkelingslanden in handen van particuliere crediteuren, die over het algemeen niet bereid zijn ook maar een cent meer op te offeren dan absoluut noodzakelijk is.
De VN schat dat 61 procent van de uitstaande schulden van de ontwikkelingslanden in particuliere handen is. Latijns-Amerika verkeert volgens deze maatstaf in de slechtste staat: 73 procent van de schulden in de regio is in handen van particuliere investeerders. Dat maakt onderhandelen over een betekenisvol, grootschalig einde aan de schuldenkater uitdagend en vrijwel onmogelijk.
Niets hiervan is in Latijns-Amerika zelf aan de aandacht ontsnapt. Vorige week gooiden demonstranten auto’s omver en gooiden molotovcocktails tijdens gewelddadige botsingen in de straten van Buenos Aires om te protesteren tegen de brutale bezuinigingsmaatregelen van president Javier Milei (Milei, die de honden noemde die hij naar libertaire economen vernoemde, verscheen vaak op campagnebijeenkomsten zwaaiend met een kettingzaag en belooft om de uitgaven te verlagen). De Argentijnse demonstranten hebben zich aangesloten bij een golf van anti-bezuinigingsbewegingen over de hele wereld, van Kenia tot Pakistan, nu de realiteit van de onbetaalbare schuldenlast steeds harder bijt.
Het is geen verrassing dat de weg die voor ons ligt bezaaid is met halve maatregelen. UNCTAD beveelt bijvoorbeeld alles aan, van ‘het systeem inclusiever maken’ (symbolisch en meestal betekenisloos) tot ‘het creëren van een effectief mechanisme voor schuldaflossing’. Elk aantal van dergelijke mechanismen in vrijwel elke combinatie zou helpen: het hervormen van het IMF en het afschaffen van het losgeslagen systeem van toeslagen, veranderingen in de aanpak van kredietbeoordelaars die de kosten van schulden verhogen, en het vereenvoudigen van de onderhandelingen voor landen in ernstige schuldenproblemen zouden allemaal ten goede komen aan de armste landen. landen. Maar het is nog steeds niet genoeg.
De oplossingen die de zaken op betekenisvolle wijze zouden veranderen – een grootschalige campagne voor kwijtschelding van schulden, herstelbetalingen voor eeuwenlange kolonisatie en een fundamentele herschrijving van de financiële architectuur en handelsregels van de wereld – lijken lachwekkend ver weg. Sommige activisten behouden echter een kleine mate van hoop.
Jason Braganza, uitvoerend directeur van het African Forum and Network on Debt and Development, zegt dat hij voorvoelt dat er een schuldenafrekening in het verschiet ligt die een soort vergevingscampagne zal vereisen.
“Ik heb het gevoel dat we niet ver verwijderd zijn van een moment van schuldkwijtschelding, maar dat dit van geval tot geval moet gebeuren”, zei hij in een interview met Jacobijn, eraan toevoegend dat de eisen van de klimaatverandering de situatie alleen maar erger zullen maken. “Als we de structurele, systemische uitdagingen niet oplossen, zullen we landen zien zeggen: we kunnen elkaar niet financieren, we kunnen geen transitie financieren. We hebben annulering nodig.”
Bron: jacobin.com
