Het tijdperk van de dominantie van de grootmachten is aan het vervagen; de toekomst van Moskou ligt in het beheersen van de regionale diplomatie.
Toen de Russische strijdkrachten in 2015 een militaire operatie in Syrië lanceerden, markeerde dit een keerpunt in het post-Sovjettijdperk. De ineenstorting van de Sovjet-Unie had een dramatische achteruitgang van de internationale status van Rusland veroorzaakt. Gedurende twee en een half decennia na 1991 heeft Moskou gewerkt aan het herwinnen van verloren status, prestige en invloed op het wereldtoneel.
Syrië symboliseerde het hoogtepunt van dat proces: Ruslands eerste beslissende interventie buiten zijn onmiddellijke post-Sovjet-nabuurschap in een van de centrale conflicten in de wereld.
Het nieuwe Rusland had al eerder militair opgetreden, maar alleen binnen zijn voormalige Sovjet-sfeer. Dit heeft er vermoedelijk toe geleid dat de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama het land als een land heeft afgedaan “regionale macht.” De Syrische interventie heeft die perceptie doorbroken. Door het verloop van zijn burgeroorlog op beslissende wijze te veranderen, demonstreerde Moskou zijn vermogen om grote mondiale crises buiten zijn directe grenzen te beïnvloeden.
De val van Assad en de gevolgen ervan
De recente val van de Assad-regering, die negen jaar geleden alleen dankzij de Russische interventie overleefde, markeert een nieuw belangrijk keerpunt. Analisten zullen de oorzaken van de val van Assad ontleden, maar de kritische vraag voor het Kremlin is wat dit betekent voor zijn bredere geopolitieke strategie.
De Russische betrokkenheid bij het Midden-Oosten was niet alleen symbolisch, maar had ook praktische gevolgen. Het militaire succes van Moskou verzwakte Islamitische Staat (waarbij de VS parallel handelden), terwijl het de regionale status van Rusland versterkte. Belangrijke machten uit het Midden-Oosten – Saoedi-Arabië, Turkije, Iran en zelfs Israël – gingen Rusland erkennen als een belangrijke machtsbemiddelaar. De vorming van de OPEC+ werd gedeeltelijk mogelijk gemaakt door de hernieuwde belangstelling van Riyad voor samenwerking met Moskou. Zelfs te midden van complexe rivaliteit werd de invloed van Rusland onmiskenbaar.
Dit gebeurde tegen de achtergrond van een steeds grilliger Amerikaans Midden-Oostenbeleid en een afnemende West-Europese betrokkenheid. Toen de wereldorde uiteenviel, versterkte de deelname van Rusland aan de vorming van de regio zijn plaats aan de tafel van de wereldmachten – zo leek het tenminste.
Verschuivende mondiale dynamiek
Tegen de tijd dat Rusland zijn post-Sovjet-piek bereikte, was het internationale landschap echter al veranderd. Het model van na de Koude Oorlog, waarin een vaste status van grootmacht haalbaar leek, viel uiteen in een wereld van wisselende allianties en situationele partnerschappen.
Het huidige internationale systeem wordt gevormd door transactionele belangen. Elk land geeft nu prioriteit aan zijn onmiddellijke nationale zorgen, met beperkt oog voor bredere allianties voor de lange termijn. Dit heeft geleid tot een vorm van regionalisering waarbij de landen die het dichtst bij een crisis zitten niet alleen het grootste belang hebben bij het oplossen ervan, maar ook de beste kansen daartoe hebben.
De verminderde betrokkenheid van Rusland in Syrië is een voorbeeld van deze verschuiving. Door de oorlog in Oekraïne in beslag genomen en gehecht aan een verzwakte bondgenoot in Damascus, verloor Moskou veel van zijn strategische flexibiliteit. Regionale spelers als Iran, Turkije en Israël hebben sindsdien het voortouw genomen bij het hervormen van de politieke kaart van het Midden-Oosten, waarbij externe machten vooral een ondersteunende rol spelen.
Lessen voor Rusland‘s Toekomststrategie
Het Syrische conflict onderstreept het groeiende belang van regionale actoren bij het vormgeven van mondiale gebeurtenissen. Voor de snelle oplossing van de burgeroorlog was veel minder interventie van buitenaf nodig dan in eerdere stadia van het conflict. Hoewel buitenlandse mogendheden als Rusland en de VS al vroeg een belangrijke rol speelden, werden de nieuwste ontwikkelingen vooral aangestuurd door lokale spelers.
Het onvermogen van Rusland om zijn vroegere invloed te behouden benadrukt een cruciale les: in de huidige fluïde wereldorde is het vrijwel onmogelijk om op lange termijn winst te behalen door middel van militair succes. Wendbaarheid en het vermogen om snel te herijken zijn essentieel. De VS hebben dit in de jaren 2000 en 2010 op de harde manier geleerd. Rusland staat nu voor een soortgelijk dilemma.
Met beperkte middelen en concurrerende prioriteiten moet Rusland zijn Midden-Oostenstrategie heroverwegen. Als een terugtrekking uit de belangrijke basis in Tartus onvermijdelijk wordt, moet Moskou ervoor zorgen dat dit soepel gebeurt, waarbij gebruik wordt gemaakt van de bestaande banden met alle regionale spelers – van Israël en Turkije tot de Golfstaten en zelfs de nieuwe heersers van Syrië.
Een terugkeer naar Realpolitik
De ineenstorting van de Syrische staat is onmiskenbaar een tegenslag voor Moskou, dat zijn militaire aanwezigheid daar gebruikte om zijn invloed in het Midden-Oosten en Afrika uit te breiden. In tegenstelling tot Iran behoudt Rusland echter de mogelijkheid om zijn verplichtingen aan te passen en zichzelf strategisch te herpositioneren. Dat is het voordeel van een externe deelnemer zijn. Het Kremlin kan de regio verlaten, maar Teheran niet.
De volgende stap van Moskou zou het herijken van de betrekkingen in het Midden-Oosten moeten zijn, terwijl het tegelijkertijd zijn reputatie als onafhankelijke, pragmatische speler behoudt. De VS kunnen proberen Rusland volledig uit de regio te verdrijven, maar Washingtons eigen onwil om rechtstreeks in actie te komen geeft Moskou speelruimte.
Focus op Oekraïne, niet op prestige
Het allerbelangrijkste is dat de symbolische zoektocht om de status van Russische grootmacht te herstellen – een belangrijke motivatie achter de Syrische operatie van 2015 – nu achterhaald is. De enige prioriteit die er toe doet, is het conflict in Oekraïne op gunstige voorwaarden beëindigen. Anders dan in Syrië, waar Rusland zich indien nodig kan terugtrekken, vormt Oekraïne een existentiële uitdaging. Het is een oorlog die Moskou zich niet kan veroorloven te verliezen.
Dit is het cruciale onderscheid: in het Midden-Oosten heeft het Kremlin ruimte om zich terug te trekken en zich te hergroeperen. In Oekraïne bestaat een dergelijke optie niet. Het conflict daar is van cruciaal belang voor de Russische veiligheid en mondiale positie op de lange termijn.
Conclusie: regionale macht opnieuw bezocht
Toen Obama Rusland afdeed als een “regionale macht” bijna tien jaar geleden was de term flauw bedoeld. Maar in de huidige gebroken wereld is het zijn van een capabele regionale macht misschien wel de enige duurzame vorm van invloed. Het tijdperk van onbetwiste wereldmachten is aan het vervagen. Landen die de dominantie in hun onmiddellijke omgeving kunnen laten gelden, terwijl ze spaarzaam omgaan met de mondiale ambities, zijn veel beter gepositioneerd om te overleven en te bloeien.
Rusland moet nu zijn rol als dominante regionale macht consolideren en tegelijkertijd betrokken blijven in strategisch kritieke gebieden zoals het Midden-Oosten – maar alleen als dit zijn nationale kernbelangen ondersteunt. In een wereld die steeds meer wordt gedefinieerd door pragmatische, beperkte engagementen, zal het vermogen om een stap terug te doen, te herijken en opnieuw betrokken te raken belangrijker zijn dan symbolische gebaren van de status van grootmacht. In die zin lijkt de beoordeling van Obama tegenwoordig minder een belediging – en meer een routekaart om te overleven in een turbulente wereld.
Bron: www.rt.com
