De afgelopen tien jaar, en vooral sinds 2016, is er een wijdverbreide tendens geweest om zowel de binnenlandse als de internationale politiek op een buitengewoon simplistische manier te bekijken. De internationale politiek wordt algemeen gezien als een strijd tussen autoritarisme en democratie, en de binnenlandse tegenhanger ervan als een strijd tussen liberale centristen en illiberale ‘populisten’, die zich op hun beurt aansluiten bij en gesteund worden door autoritaire staten als Rusland. Sinds de Russische invasie van Oekraïne twee jaar geleden is deze neiging om de politiek te zien in termen van goede en slechte mensen nog duidelijker geworden.
Een van de gevolgen van dit binaire denken is het gelijkstellen van een hele reeks heterogene figuren, bewegingen en partijen over de hele wereld, waarvan werd aangenomen dat ze volgden wat vaak een ‘populistisch draaiboek’ wordt genoemd. In het geval van het Britse referendum over het verlaten van de EU in 2016 werd dit inflatoire gebruik van het concept populisme zelfs uitgebreid tot een beslissing. Tegenstanders van de Brexit, zowel in Groot-Brittannië als daarbuiten, identificeerden het met extreemrechts – en in de Verenigde Staten werd het gezien als een soort Britse equivalent van Donald Trump, die slechts een paar maanden later tot president van de VS werd gekozen.
De Brexit was in werkelijkheid echter een veel complexer fenomeen met een open einde. Er werden allerlei verschillende argumenten aangevoerd om de EU te verlaten, van verschillende soorten politieke actoren. In het bijzonder waren er zowel linkse als rechtse argumenten voor het verlaten van de EU (hoewel dit vaak wordt vergeten of verworpen), en argumenten die moeilijk in links/rechts termen te classificeren zijn, zoals die rond democratie en soevereiniteit. Bij het referendum in juni 2016 werd de kiezers niet gevraagd een keuze te maken tussen partijen met manifesten waarin beleidsstandpunten werden uiteengezet, maar werd hen eerder gevraagd de simpele vraag te beantwoorden of ze de EU moesten verlaten of blijven. Door de Brexit gelijk te stellen aan extreemrechts wordt niet alleen verdoezeld wat er feitelijk in 2016 is gebeurd, maar ook het traject van de Britse samenleving sindsdien.
Het onderzoek dat we nu hebben naar de reden waarom 17,4 miljoen mensen voor een vertrek uit de EU hebben gestemd, onthult een uiterst complex beeld – hoewel dit veel commentatoren en analisten, zowel in Groot-Brittannië als elders, er niet van heeft weerhouden simplistische en misleidende oordelen te vellen over de oorzaken of betekenis van deze crisis. Brexit. In het bijzonder wordt de betekenis van de Brexit vaak eenvoudigweg gereduceerd tot de retoriek van individuele politici als Nigel Farage, of samengevoegd met simplistische kiezerscategorieën zoals ‘de blanke arbeidersklasse’, die naar verluidt de Leave-stemming zou hebben aangestuurd.
Een blik op de houding ten opzichte van de EU onder niet-blanke Britten – een derde, dat wil zeggen ongeveer een miljoen mensen, van wie gestemd heeft om te vertrekken – compliceert dit beeld. Voor sommigen van hen was het stemmen voor de Brexit niet zozeer een uiting van racisme, maar eerder het tegenovergestelde: een afwijzing van de EU als blok dat velen van hen als racistisch beschouwden. Sommigen zagen de bewegingsvrijheid vooral als een vorm van discriminatie ten gunste van de Europeanen. Iedereen uit Bulgarije had bijvoorbeeld het recht om zich in Groot-Brittannië te vestigen, terwijl veel niet-blanke Britse burgers niet in staat waren hun eigen familieleden mee te nemen. van huis om bij hen te komen wonen.
Twee derde van de niet-blanke Britten die op 23 juni 2016 naar voren kwamen, stemde voor blijven – een groter percentage dan de bevolking als geheel. Maar het is duidelijk dat zij zich nog minder met de EU en het idee van Europa identificeerden dan de blanke Britten. Daar zijn meerdere redenen voor: de manier waarop historisch gezien ‘Europees’ ‘wit’ betekende; het gevoel dat continentaal Europa (vooral Midden- en Oost-Europa) vijandiger stond tegenover niet-blanke mensen dan Groot-Brittannië; en de perceptie dat de EU weinig had gedaan – zeker veel minder dan Groot-Brittannië – om hen te beschermen tegen rassendiscriminatie.
Meer recentelijk is veel aandacht uitgegaan naar de wanhopige maatregelen van de conservatieve regering om ‘de boten tegen te houden’ – dat wil zeggen te voorkomen dat asielzoekers Groot-Brittannië bereiken – wat verleidelijk is om te zien als een bevestiging dat Brexit een extreemrechts project was. langs. Maar zulke extreme maatregelen tegen asielzoekers maken eerder deel uit van een Europese trend dan van een specifiek Britse trend. Hierin is er weinig verschil tussen de benadering van zogenaamde ‘populisten’ en die van centristen. Het plan van de Britse regering om asielzoekers naar Rwanda te sturen, werd bijvoorbeeld gepionierd door de sociaaldemocratische regering in Denemarken.
Bovendien heeft de Brexit, wat de bedoelingen ook mogen zijn van degenen die er campagne voor hebben gevoerd en ervoor hebben gestemd, helemaal niet geleid tot een algemene daling van de immigratie, maar eerder tot een dramatische toename. Het is waar dat het aantal EU-burgers dat in Groot-Brittannië woont onder het beginsel van vrij verkeer is gedaald. Maar er is een enorme toename van de immigratie van buiten de EU – vooral uit voormalige Britse koloniën als India en Nigeria. Deze ontwikkelingen roepen de vraag op of Groot-Brittannië na de Brexit daadwerkelijk een meer multiculturele en multiraciale samenleving dan ooit tevoren in de EU en haar voorganger, de Europese Gemeenschappen, gedurende bijna vijftig jaar is geweest.
De identificatie van het besluit om de EU te verlaten met extreemrechts is een functie van twee verwante tendensen die wijdverspreid zijn in Europa, maar ook bestaan in de Verenigde Staten, vooral onder progressieven. Ten eerste de neiging om de EU te idealiseren als een kosmopolitisch, postnationaal project, wat dus onverenigbaar is met, en zelfs de antithese is van, extreemrechtse ideeën. Ten tweede een tendens om alle nationalismen als een geheel negatieve kracht in de internationale politiek af te wijzen, in plaats van onderscheid te maken tussen verschillende versies van dit fenomeen.
De EU is duidelijk een anti- of post-nationalistisch project – ondanks de argumenten van revisionistische historici als Alan Milward dat de Europese integratie in de beginfase ervan bedoeld was om de natiestaat na de Tweede Wereldoorlog te ‘redden’ in plaats van te overwinnen of verder te gaan. Het. Maar vooral sinds het einde van de Koude Oorlog zijn ‘pro-Europeanen’ – dat wil zeggen voorstanders van de Europese integratie in haar huidige vorm – verder gegaan in het idealiseren ervan als een kosmopolitisch project. Ulrich Beck en Jürgen Habermas behoorden tot degenen die in de jaren 2000 het idee van een ‘kosmopolitisch Europa’ theoretiseerden.
Als je je de EU op deze manier voorstelt, heb je de neiging Europa voor de wereld aan te zien. Er wordt gedacht dat wanneer iemand zegt: ‘Ik ben Europeaan’ en daarmee de nationale identiteit afwijst, hij of zij daarmee zegt dat hij een burger van de wereld is en niet van een bepaalde regio. Er wordt gedacht dat dit kan door het wegnemen van barrières voor het verkeer van kapitaal, goederen en mensen binnenin Europa – de essentie van de Europese integratie – de EU staat op de een of andere manier open voor de wereld. Het verlaten van de EU wordt daarom niet alleen gezien als een afwijzing van Europa, maar ook van de wereld daarbuiten, ondanks de retoriek van de conservatieve regering rond het idee van een ‘mondiaal Groot-Brittannië’.
De keerzijde van de idealisering van de EU is de ongedifferentieerde afwijzing van nationalisme als een ‘duistere, elementaire, onvoorspelbare kracht van de oorspronkelijke natuur, die de ordelijke rust van het beschaafde leven bedreigt’, zoals de Indiase politieke theoreticus Partha Chatterjee het heeft uitgedrukt. Het is een tendens die in heel Europa bestaat. In zijn laatste toespraak voor het Europees Parlement in 1995 verklaarde de Franse president François Mitterrand bijvoorbeeld eenvoudigweg: “Nationalisme is oorlog.” Maar het is niet verwonderlijk dat deze opvatting, gezien de rampzalige ervaringen met de natiestaat, vooral in Duitsland sterk aanwezig is.
Soms lijkt het zelfs alsof mensen nationalisme niet alleen associëren met extreem-rechts, maar dat ze ze feitelijk samenvoegen – of, om het anders te zeggen, dat ze denken dat wat extreem-rechts maakt tot wat het is, is dat het nationalistisch is. In Duitsland worden leden van Alternative für Deutschland bijvoorbeeld vaak Duitse nationalisten genoemd alsof dat het grootste probleem voor hen is, en niet zozeer hun extreemrechtse ideeën – bijvoorbeeld hun benadering van vragen rond identiteit, immigratie en de islam. .
In plaats van het eenvoudigweg te verwerpen, is een betere manier om over nationalisme na te denken het onderscheid maken tussen verschillende versies ervan. In het bijzonder kunnen we onderscheid maken tussen een etnisch/cultureel nationalisme aan de ene kant en een burgerlijk nationalisme aan de andere kant – een conceptueel onderscheid dat teruggaat op het boek van Hans Kohn Het idee van nationalisme: een onderzoek naar zijn oorsprong en achtergrondvoor het eerst gepubliceerd in 1944. Zoals ik in mijn boek betoog Eurowitheidkunnen we dit onderscheid ook toepassen op de EU als een regionalistisch project, dat we kunnen beschouwen als analoog aan het nationalisme, maar dan op een grotere, continentale schaal.
Als we op deze meer gedifferentieerde manier nadenken over zowel verschillende soorten nationalisme als verschillende soorten regionalisme, kunnen we zien dat extreemrechts zowel een natiestaat als het Verenigd Koninkrijk als een regionaal integratieproject als de EU kan beïnvloeden. Het verlaten van de EU is op zichzelf geen extreemrechtse daad; er is ook een linkse visie denkbaar voor een Groot-Brittannië na de Brexit. Omgekeerd betekent het feit dat de EU een postnationalistisch project is, niet dat zij zelf niet door extreemrechts kan worden overgenomen. Nu extreemrechts in heel Europa opkomt en centrumrechts dit steeds meer nabootst, vooral als het gaat om kwesties rond identiteit, immigratie en de islam, lijkt dat precies de richting te zijn waarin de EU zich beweegt.
Bron: jacobin.com
