Publiek-private partnerschappen schaden de transitie naar schone energie

Het elektriciteitsnet bestaat uit drie componenten: opwekking, transmissie en distributie. Opwekking verwijst naar de elektriciteitscentrales, offshore windturbines en andere activa die stroom opwekken. Transmissielijnen transporteren deze elektriciteit op hoge spanningen naar vraagcentra. Het distributiesysteem brengt deze elektriciteit naar huizen, bedrijven en openbare instellingen.

In Amerika dateert de regelgevende architectuur die het elektriciteitsnet bestuurt grofweg van het begin van de eeuw, toen de in Groot-Brittannië geboren Amerikaanse zakenmagnaat Samuel Insull distributiebedrijven mobiliseerde om de oprichting van afgebakende nutsbedrijvengebieden en bijbehorende staatsregulerende instanties te ondersteunen, die meestal de vorm aannamen van door de staat aangestelde bureaucraten die als taak hadden om uitspraken te doen over de winsten en het gedrag van nutsbedrijven. Insull gokte slim en correct dat het gemakkelijk zou zijn om deze regulerende instanties te strikken om de belangen van particuliere bedrijven te dienen.

Stel dat u een nutsbedrijf bent met veel regionale politieke invloed en technische expertise. Als de enige controle op uw macht een benoemd bestuur is, dat beslissingen neemt op basis van informatie die alleen uw bedrijf bezit of begrijpt, is de kans groot dat dit bestuur in uw voordeel zal beslissen. Bovendien is er een intens draaideureffect tussen de industrie en de toezichthouders; een onderzoek uit 2023 wees uit dat ongeveer de helft van alle commissarissen voor openbare diensten doorgaat met werken voor de bedrijven die zij beweren te reguleren. De snelle verspreiding van dit model getuigt van de enthousiaste buy-in van kapitaal: van 1907 tot 1913 verspreidden de commissies voor openbare nutsvoorzieningen zich naar twee derde van alle Amerikaanse staten.

In Amerika, zoals in veel landen over de hele wereld, waren elektriciteitsbedrijven vaak “verticaal geïntegreerde” nutsbedrijven, wat betekent dat dezelfde nutsbedrijven meerdere componenten van het net beheerden. Maar van de jaren 70 tot de jaren 2000, in de Verenigde Staten en daarbuiten, overspoelde een golf van deregulering de elektriciteitsnetten van de wereld, die voorheen verticaal geïntegreerde nutsbedrijven afbrak om particuliere stroomopwekkers toegang te geven tot nutsklanten.

Tegelijkertijd begon de ontwikkeling van hernieuwbare energie op gang te komen. Dezelfde beleidsmaatregelen die de groei van hernieuwbare energie aanmoedigden — de toelating van particuliere bedrijven tot het net om “concurrentie” te bevorderen, het gebruik van belastingkredieten om de inzet van hernieuwbare energie te stimuleren vanaf 1992 — werden allemaal georganiseerd ten behoeve van particuliere bedrijven in hernieuwbare energie om een ​​kapitalistisch marktmodel te versterken. Dit zou een enorme zegen blijken te zijn voor particuliere investeerders, maar slecht voor de verschuiving naar een hernieuwbare economie.

Zuid-Afrika is een voorbeeld van hoe publiek-private partnerschappen in energie het publiek verantwoordelijk kunnen stellen voor financiële risico’s, terwijl winst wordt geprivatiseerd. In 1994 nam het African National Congress (ANC) van Nelson Mandela de macht over na het einde van de apartheid. Een van hun directe prioriteiten was de uitbreiding van elektriciteit naar de zwarte Zuid-Afrikaanse gemeenschappen. Eskom, het openbare elektriciteitsbedrijf, was tot dat moment grotendeels gerund ten behoeve van de zakelijke belangen van de blanke elite. De inspanning van het ANC was grotendeels succesvol en het elektrificatiepercentage steeg van 36 procent in 1994 tot 85 procent in 2021.

De opkomende regering werd echter belemmerd in haar vermogen om grote projecten te financieren, wat haar kwetsbaar maakte voor de roofzucht van internationale financiële instellingen zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank, die historisch gezien armere landen het geld hebben gegeven dat nodig was voor grote ontwikkelingen ten koste van bezuinigingen, bezuinigingen en andere vormen van bezuinigingen die de gemiddelde burger pijn deden terwijl ze de macht van bedrijven versterkten. Toen het ANC in 1994 de politieke macht greep, was de partij niet in staat om de controle over de centrale bank van het land te verkrijgen en raakten ze verstrikt in vrijhandelsverdragen die hun herverdelingsagenda beknotten.

Dit betekende dat buitenlands kapitaal goed gepositioneerd was om de voorwaarden voor de ontwikkeling van het land te dicteren, en het ANC begon in 2001 met het corporatiseren van Eskom. Deze wending zou Zuid-Afrika uiteindelijk op een rampzalig pad brengen. Een gebrek aan investeringen in Eskom garandeerde dat rolling blackouts tegen het einde van het decennium de norm zouden worden.

De oplossing van de overheid voor dit probleem zijn publiek-private partnerschappen, te beginnen in 2011 met het Renewable Energy Independent Power Producer Procurement Program (REIPPPP) en nu in de vorm van het Just Energy Transition Partnership (JETP), die beide dure openbare inkoopovereenkomsten voor particuliere ontwikkelaars veiligstellen, terwijl ze opzettelijk mogelijke concurrentie van publieke sectoropwekking die goedkoper stroom zou kunnen leveren, beperken. Dit is een klassiek draaiboek onder het neoliberalisme: veroorzaak een crisis voor de publieke sector om het vertrouwen te ondermijnen, en los vervolgens een kunstmatig gecreëerd probleem op via de particuliere markt, wat resulteert in hogere winsten voor particuliere bedrijven ten koste van betrouwbaarheid en betaalbaarheid voor het land als geheel.

Deze privatisering van winst heeft gevolgen voor de publieke steun voor hernieuwbare energiebronnen. In Frankrijk stonden communisten en socialisten na de Tweede Wereldoorlog op het hoogtepunt van hun politieke macht en de Vierde Republiek nam het elektriciteitsnet over en runde het als een enkel publiek bedrijf. Électricité de France (EDF) levert nog steeds het grootste deel van de elektriciteit van het land en is ook eigenaar van het grootste deel van het distributiesysteem via het bedrijf Enedis.

In de jaren 90 bereikte de druk om te dereguleren die over de hele wereld raasde ook Frankrijk, wat nog erger werd door het lidmaatschap van het land van de Europese Unie. Op haar grondgebied was de voorkeursmethode van de EU om hernieuwbare energiebronnen online te brengen in de jaren 90 en 2000 de instelling van een beleid van “feed-in-tarieven”. Deze tarieven behouden de algehele marktstructuur van de elektriciteitsmarkt, maar creëren zekerheid voor privaat kapitaal door klanten en prijzen voor hernieuwbare projecten te garanderen – wat betekent dat particuliere ontwikkelaars in feite een gegarandeerde winst ontvangen via overheidsingrijpen, ten koste van bestaande openbare energie-instellingen.

Deze nieuwere entiteiten, die in het kielzog van de door de EU opgelegde deregulering van elektriciteit komen, zijn grotendeels onafhankelijk van het Franse staatsbedrijf, wat betekent dat de zeer vakbondsleden van de publieke sector geen directe reden hebben om hun groei te ondersteunen. De sectoren die zich vóór de liberalisering ontwikkelden — waterkracht, gas en kernenergie — ontwikkelden zich binnen een kader dat sterke werknemersbescherming bood en vakbonden veel macht gaf. Daarentegen is de ontwikkeling van particuliere hernieuwbare energie een relatief precaire sector met lage vakbondslidmaatschapspercentages.

Dit betekent dat particuliere kapitalisten de enigen zijn met een structureel belang bij de groei van hernieuwbare energie, waardoor de steun voor hernieuwbare energiebronnen afhankelijk wordt van de winstgevendheid van die hernieuwbare energiebronnen – een winstgevendheid die noodzakelijkerwijs haaks staat op de belangen van de belastingbetalers.

In 2021 en 2022 zorgde de oorlog in Oekraïne ervoor dat de gasprijzen in de hele Europese Unie de pan uit rezen. Volgens de regels van de EU-groothandelsmarkt krijgen alle producenten een prijs op basis van de marginale kosten, wat betekent dat de duurste energie in de opwekkingsmix de prijs voor de hele markt bepaalt. Dat had rampzalige gevolgen voor gemiddelde elektriciteitsconsumenten: in 2022 gaf 27 procent van de respondenten van een enquête van de Nationale Energiebemiddelaar in Frankrijk aan dat ze moeite hadden om hun elektriciteitsrekening te betalen. Je kunt je nauwelijks een duidelijker beeld wensen van de uiteenlopende belangen tussen deze respondenten en de particuliere ontwikkelaars van hernieuwbare energie, die er met windfall profits vandoor gingen.

Soortgelijke prijsschokken vonden in deze tijd plaats in het VK. Melanie Brusseler van Common Wealth merkt op hoe dit had kunnen worden voorkomen:

Uit onze analyse van maart 2023 bleek dat het beprijzen van elektriciteit anders dan gas tegen gemiddelde kosten binnen een kader van publiek eigendom – met gebruikmaking van prijsflexibiliteit die niet haalbaar is onder marktcoördinatie – de gemiddelde groothandelsprijzen voor elektriciteit in 2022 met bijna 40 procent had kunnen verlagen, wat neerkomt op bijna 26 miljard dollar of 930 dollar per huishouden.

Dit wijst op een ander probleem met het private model: het onvermogen om te plannen. Als het marktmodel voor elektriciteit als onaantastbaar wordt beschouwd, wordt het onmogelijk om prijzen en ontwikkeling te plannen op basis van de verwachte behoefte, met gevolgen voor elke belastingbetaler.

De fossiele brandstofindustrie is een van de rijkste en machtigste sectoren op de planeet — en om deze omver te werpen is het nodig om een ​​enorme basis van politieke steun te organiseren. Beleid dat een brede basis in staat stelt om te profiteren van hernieuwbare energie moet een cruciale prioriteit zijn voor organisatoren en beleidsmakers.

Nieuwe politieke kiezersgroepen voor openbare hernieuwbare energie kunnen worden opgebouwd door zorgvuldig beleid en organisatie. In New York was dit een van de expliciete doelen van de Build Public Renewables Act, die bepalingen bevat om zowel goedkope hernieuwbare energie te leveren aan gewone New Yorkers als nieuwe hernieuwbare opwekkingsactiva te bouwen met gouden standaard arbeidsbescherming. Ondertussen laat Thomas Marois zien hoe publieke financiën momenteel onderbenut worden in hun potentieel voor grootschalige industriële ontwikkeling, wat mogelijk een pad voorwaarts laat zien dat de valkuil van privaat kapitaal vermijdt.

De wurggreep van de fossiele brandstofindustrie op zowel politiek als financieel kapitaal kan worden doorbroken, maar niet zonder een veel sterkere publieke sector op te bouwen. Organisatoren moeten voorzichtig zijn om publiek-private partnerschappen te voorkomen die een vergiftigde pil blijken te zijn.