Vlak na de tsunami van 2004 genoot ik van een lunch met vrienden in het vluchtelingenkamp Jabiliya in de noordelijke Gazastrook. In die tijd was het kamp dichtbevolkt en diep verarmd, vaak vatbaar voor opflakkeringen van opwinding die soms gewelddadig konden worden. Na de lunch onderbraken een megafoon en een rinkelende bel van buiten ons gesprek. Mijn oren spitsten zich, alert op elk potentieel gevaar, maar mijn gastheer nam snel zijn ontspannen houding weer aan. Ik vroeg naar de commotie. ‘O, ze zamelen geld in voor de slachtoffers van de grote golf,’ vertelde hij me. “Het gebeurt overal.”
Ik was – naïef – verbaasd. Hier waren mensen die bijna niets organiseerden namens degenen die nog minder hadden. Jaren later hoorde ik over een soortgelijk geschenk, ingezameld door de Choctaw Nation, net na de Trail of Tears, voor degenen die in Ierland met hongersnood worden geconfronteerd. De daad wordt gevierd in het lied van de Ierse zanger en activist Damien Dempsey. ‘Choctaw Nation’, zingt hij, ‘ik sta bij je in het krijt. Chocktaw Nation, ik wil je gewoon bedanken.
Solidariteit als schuld is een fundamenteel raamwerk voor activisten Leah Hunt-Hendrix en Astra Taylor in hun boek Solidariteit: het verleden, het heden en de toekomst van een wereldveranderend idee. Een van de eerste voorbeelden van dit idee is opgetekend in een oud hindoegedicht waarin staat dat ‘geboren worden een schuld is’. De eerste schriftelijke vermelding van solidariteit komt voor in het wetboek van keizer Justinianus, waarin een ingehouden schuld wordt vastgelegd in vaste stof als een collectief gehouden. Dit betekent bijvoorbeeld dat als een groep boeren samenkomt en één de huur niet kan betalen vanwege ziekte of een slechte oogst, de anderen de schuld betalen.
De wettelijke code van Justinianus, uit het begin van de 500e eeuw na Christus, had ook een grote invloed op de Franse jurisprudentie. Louis Bourgeois ontwikkelde de eerste alomvattende solidariteitstheorie door te stellen dat ieder van ons ‘geboren is als schuldenaar van de mensheid’. Dit idee van solidariteit als een sociale schuld legt een bijzondere verantwoordelijkheid bij de rijken om de ongelijkheid aan te pakken en op te treden voor het algemeen welzijn.
Het idee van onze schuld aan de medemens is het begin van een ingrijpende reis door de annalen van solidariteit. De auteurs zijn allebei veteranen van de Occupy-beweging, en de lessen uit die ervaring zijn overal voelbaar. Hunt-Hendrix en Taylor laten zien dat brede platforms echte kracht winnen door de actieve deelname van grote aantallen mensen. Ze benadrukken ook dat bewegingen zonder visie en strategie eerder zullen stagneren dan dat ze vooruitgang zullen boeken. Het opbouwen van een beweging, zo benadrukken zij, is een collectief proces dat geworteld is in een seculiere heiligheid die de inherente waarde van ieder mens erkent.
Filosofisch leunt het boek sterk op Émile Durkheim, de eerste socioloog, die uitgebreid schreef over het concept van solidariteit. Durkheims geschriften lieten een aanzienlijke intellectuele erfenis na en beïnvloedden de Franse juridische en sociale systemen, wat zijn toewijding aan de opbouw van sociale cohesie weerspiegelde.
Hoewel hij schreef in een tijd waarin de impact van de industriële revolutie en de uitbuiting van arbeid door kapitaal zich nog steeds manifesteerden, lijken zijn argumenten tegen sociale vervreemding vooruitziend in de huidige consumptiemaatschappij, met haar ethos van ongebreideld individualisme. ‘Niets’, betoogde Durkheim terwijl hij de opkomst van de moderne staat overziende, ‘blijft slechts de vloeibare massa van individuen.’ De tegenmogelijkheid, die voortkomt uit solidariteit, is wat Hunt-Hendrix en Taylor voorstellen als ‘vriendschap, liefde en gemeenschap’.
Hoewel geworteld in een democratische socialistische traditie, weerspiegelt hun roep die van het gemeenschapsanarchisme van John P. Clark, waarin hij pleit voor een “onmogelijke gemeenschap. . . op het snijvlak van universaliteit en specificiteit. . . zich eindeloos uitwerken.” Het is binnen deze voortdurende evolutie dat we betekenis vinden in onze relaties met elkaar en met onze omgeving. Voor Hunt-Hendrix en Taylor moeten daden van solidariteit worden versterkt door een solidaristische visie om de mogelijkheid van betekenisvolle verandering te bewerkstelligen, een proces dat zij ‘transformatieve solidariteit’ noemen.
Het transformerende potentieel van solidariteit staat in schril contrast met de beperkte en gesloten solidariteit van de hedendaagse rechtse politiek. Om deze mogelijkheden te benutten moeten individuen en collectieven, zoals vakbonden, echter boven hun eigen beperkte belangen uitstijgen en campagnes voeren met universele impact. Durkheim betoogde dat ‘mechanische’ solidariteit functioneerde in kleine, homogene gemeenschappen, terwijl ‘organische’ solidariteit, die zich vormde in grotere, complexere samenlevingen, haalbaar werd toen economische en culturele verschillen werden samengevoegd om de cohesie te bevorderen. Hunt-Hendrix en Taylor citeren Audre Lorde, die betoogde dat “we elkaar onze verschillen moeten toestaan en tegelijkertijd onze gelijkheid moeten erkennen.”
Hunt-Hendrix en Taylor erkennen de potentie van identiteitspolitiek bij het aanwakkeren van lokale campagnes. Om echter van collectieve actie naar massapolitiek te gaan, pleiten de auteurs voor een verenigend principe dat gericht is op economische rechtvaardigheid. Deze focus op de vrijwel universele ervaring van economische uitbuiting maakt het mogelijk dat bewegingen zich kunnen ontwikkelen door ‘aan te roepen in plaats van aan te roepen’, waardoor een gedeeld gevoel van ‘ons’ wordt gecultiveerd.
Om dit inclusieve ‘ons’ op te bouwen, halen Hunt-Hendrix en Taylor het model van Saul Alinsky aan van ‘geen permanente vrienden, geen permanente vijanden’. Ze bieden een hypothetische case study waarbij een katholieke gemeente samenwerkt met een feministische groepering aan een campagne voor een leefbaar loon, ondanks dat ze aan weerszijden van het abortusdebat staan. Het boek biedt talloze casestudies van hoe dergelijke transformatieve allianties in de praktijk effectief kunnen functioneren.
Een opmerkelijk voorbeeld vond plaats in de Poolse winter van 1970, toen arbeiders in steden langs de Baltische kust zich begonnen te organiseren voor rechten. Op aandringen van de Sovjet-Unie kwam het Poolse leger tussenbeide om de arbeidersstakingen te onderdrukken, wat resulteerde in de “Zwarte Donderdag”-bloedbaden. Geschokt door de brutaliteit begonnen groepen intellectuelen, vakbondsleden, kunstenaars en leiders van de katholieke kerk zich te organiseren. Uiteindelijk legde deze organisatie de basis voor de onafhankelijke Poolse vakbondsbeweging Solidarność (of Solidariteit). Solidariteit ontstond gedeeltelijk uit de repressie van 1970, maar er waren tientallen jaren van vastberadenheid en rommelige organisatie voor nodig om de Poolse Volksrepubliek uiteindelijk omver te werpen. Het succes van de beweging kwam niet van de ene op de andere dag tot stand, en er moesten veel complexe belangen worden behartigd – lessen die hedendaagse organisatoren zich zouden moeten herinneren.
In Zuccotti Park ontmoette Hunt-Hendrix een groep gelijkgestemde vrienden die aanzienlijke rijkdom hadden geërfd, die elk op zoek waren naar een manier om hun middelen te verdelen voor maximale impact ter ondersteuning van sociale bewegingen. Hunt-Hendrix is openhartig eerlijk over haar familiegeschiedenis en de manier waarop haar rijkdom werd verdiend door haar voorouders (spoiler: niet altijd met de hoogste normen van ethische integriteit). Haar gewetensonderzoek leidt tot krachtige kritiek op de manier waarop de rijken filantropie gebruiken – onder het mom van solidariteit en altruïsme – om hun sectorale en financiële belangen te bevorderen.
Eén ontvanger van deze kritiek is de Gates Foundation vanwege haar inspanningen om de intellectuele eigendomsrechten op COVID-19-vaccins te beperken. Een ander flagrant voorbeeld van filantropische macht is een mechanisme dat een Donor Advised Fund (DAF) wordt genoemd en dat de opslag van kapitaalgoederen buiten belastingen in ‘liefdadigheidsfondsen’ mogelijk maakt. DAF’s eisen van donoren dat ze jaarlijks minimale bedragen aan goede doelen doneren, maar vaak maken deze fondsen eenvoudigweg geld over van de ene DAF naar de andere. Zo verdiende Fidelity Charitable, een DAF, in 2021 94 miljoen dollar aan vergoedingen voor zijn diensten, maar tussen 2016 en 2021 stuurde het 1,5 miljard dollar naar andere DAF’s, waardoor donoren voor elke ‘gift’ aftrek van de inkomstenbelasting konden ontvangen. Als tegenwicht voor wat zij ziet als misbruik van filantropie, hielp Hunt-Hendrix bij de oprichting van Solidaire, een op beweging gebaseerde organisatie die zich inzet voor het bieden van financiële steun aan radicale doelen.
In de nasleep van Occupy organiseerde Taylor een ‘Rolling Jubilee’ van crowdfunding van schuldenaflossing, gericht op het ondersteunen van studenten aan het Corinthian College die waren opgelicht om enorme leningen aan te gaan. Het voornaamste doel was om het publieke bewustzijn te vergroten over de verlammende impact van schulden op het menselijk potentieel en om te pleiten voor systemische oplossingen. In 2015 had het Schuldencollectief een staking van de studentenschulden georganiseerd.
Ondanks talloze tegenslagen bouwde het collectief langzaamaan een beweging op die culmineerde in de historische aankondiging van Kamala Harris dat de regering-Biden 6 miljard dollar aan schulden voor een half miljoen mensen zou kwijtschelden. Hoewel het resultaat niet voldeed aan de aanvankelijke belofte en gebrekkig was, bood het niettemin enorme opluchting voor grote aantallen mensen. De overwinning heeft de actievoerders in staat gesteld zich te concentreren op de financiering van het hoger onderwijs als een recht, en niet op een markttransactie.
Het boek is stevig geworteld in een seculier perspectief. Het laatste deel van het boek is echter gewijd aan de verkenning van het heilige binnen een seculier raamwerk, dat het ‘seculiere heilige’ wordt genoemd. De auteurs zijn duidelijk bekend met religieuze tradities, die een groot deel van de mondiale ethische basis voor solidariteit bieden, maar ze willen alles vermijden wat ook maar in de buurt komt van theologie. Er is aanzienlijke ruimte voor toekomstige verkenning van solidariteit vanuit verschillende tradities als middel om sociale bewegingen te verbreden.
Het pleidooi van paus Franciscus voor “broederschap voor allen” bouwt voort op jarenlange katholieke sociale leer, waarin solidariteit een kernprincipe is. Op dezelfde manier is de oproep van de Koran voor “een gemeenschap onder jullie die oproept tot het goede, aandringt op wat goed is en verbiedt wat verkeerd is” een even krachtige oproep als die van rabbijn Arik Ascherman, die zijn lichaam ter verdediging op het spel zet. van Palestijnse olijfboeren, en merkte op dat “er niets zo fijn is als in elkaar geslagen worden” om de banden van solidariteit te smeden.
Het verhaal van het boek eindigt met Durkheim, wiens leven op tragische wijze werd afgebroken door een gebroken hart na de dood van zijn zoon in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. In zijn latere geschriften riep Durkheim op tot een focus op het heilige, geworteld in de intrinsieke waarde van ieder mens. mens. Hunt-Hendrix en Taylor beweren dat het seculiere heilige wordt gecultiveerd door collectieve actie. Door samen te komen, geven mensen betekenis aan de voortdurende strijd voor economische en ecologische rechtvaardigheid.
Met hoofdstukken gericht op de rechten van gehandicapten, het temmen van de leviathan van de verzorgingsstaat, en analyse van de anti-globaliseringsbeweging en door inheemsen geleide ecologische bewegingen, is het boek een hoogstandje van de geschiedenis van sociale bewegingen en de lessen van organiseren. De verkenning van de mogelijkheid en belofte van solidariteit is een essentieel tonicum voor de dagen waarin de wereld zich somber voelt en het lijkt alsof de zaken nooit beter zullen worden.
Bron: jacobin.com
