De radicaal-joodse traditie: revolutionairen, verzetsstrijders en vuurbranden
Door Donny Gluckstein en Janey Stone
Interventies, 2024. 385 pagina’s
Terwijl Israël Gaza verwoest, woedt er een ideologische strijd over wie legitieme aanspraak kan maken op de Joodse identiteit en historische ervaring. Dit uitstekende nieuwe werk van Donny Gluckstein en Janey Stone – onbeschaamde marxisten, joden en antizionisten – kon nauwelijks actueler zijn.
Het zionisme prijst wat Gluckstein en Stone de ‘lachrymose’ (betraande) interpretatie van de Joodse geschiedenis noemen, volgens welke Joden zich gedwee onderwierpen aan eeuwen van onderdrukking, om vervolgens verlossing te vinden door de oprichting van Israël als een Joodse etnostaat. Gluckstein en Stone leggen daarentegen de radicaal-joodse traditie bloot, die het antisemitisme bestreed met socialistische politiek en internationale solidariteit van de arbeidersklasse, die zowel joden als niet-joden omvatte.
De verspreiding van het kapitalisme over Europa bracht een revolutie teweeg in sociale structuren en politieke instellingen. Geconfronteerd met een steeds meer zelfbewuste arbeidersklasse, gingen de kapitalistische klasse en haar aanhangers vertrouwen op nationalisme en racisme om alternatieve politieke identiteiten te smeden die hun heerschappij niet bedreigden.
Dit omvatte onder meer het gebruik van antisemitisme om delen van de arbeidersklasse tegen elkaar op te zetten, vooral in Oost- en Midden-Europa. Gluckstein en Stone laten zien hoe antisemitisme niet aangeboren was onder niet-joodse arbeiders, maar bewust werd afgekondigd door de heersende klassen in een strategie van verdeel en heers. Het resultaat was pogroms, systematische discriminatie en uiteindelijk de Holocaust.
Antisemitisme lokte drie belangrijke reacties uit van de Europese Joodse gemeenschap. Ten eerste legde het liberale assimilationisme de nadruk op politieke respectabiliteit en aanpassing aan lokaal dominante nationale culturen. Ten tweede betoogde het zionisme – het joodse nationalisme – dat het antisemitisme binnen Europa niet verslagen kon worden, en dat joden hun eigen natiestaat nodig hadden om hun belangen te beschermen. Deze reacties waren populair onder de minderheid van joden uit de midden- en hogere klasse.
Maar de meerderheid van de Europese joden waren arbeiders. Ze werden geconfronteerd met zowel de economische uitbuiting die hun klasse gemeen had als met het racisme dat specifiek tegen de Joden was gericht. Alleen de socialistische beweging beloofde de enige onderliggende oorzaak van deze dubbele onderdrukking uit te roeien: het kapitalisme. Als gevolg hiervan speelden joden een onevenredig belangrijke rol in de ontwikkeling van de socialistische beweging, zowel als leiders als onder de achterban.
Joodse socialisten kwamen vaak in botsing met conservatieve religieuze leiders, Joden uit de middenklasse die hunkerden naar respectabiliteit, en Joodse fabriekseigenaren die graag hun geloofsgenoten uitbuitten – of af en toe weigerden Joodse arbeiders in dienst te nemen omdat ze te rebels waren! Deze conflicten vernietigden de illusie van een unitaire Joodse gemeenschap.
Terwijl ze hun verarming en politieke repressie trotseerden, toonden de joden uit de arbeidersklasse keer op keer hun strijdlust. Stone en Gluckstein traceren deze verhalen over verzet van de getto’s van Oost-Europa tot de sloppenwijken en sweatshops van New York en het Londense East End. De klassenstrijd omvatte consumentenboycots, huurstakingen en vooral vakbondsvorming en stakingen. Joodse arbeiders waren vooral pioniers van de klassenstrijd in het Russische rijk, waar zij vaak een groot deel van de stedelijke arbeidersklasse vormden.
Socialisten organiseerden ook verzet tegen antisemitisme. Gewapende milities verdedigden gemeenschappen tegen pogroms in Oost-Europa, terwijl massamobilisaties de Britse Unie van Fascisten in het Londen van de jaren dertig terugdreven. Zelfs als ze niet succesvol waren, ontwikkelden dergelijke acties het politieke bewustzijn en het zelfrespect onder de deelnemers. Een bijzonder ontroerend hoofdstuk beschrijft het heldhaftige verzet van gewapende opstanden in getto’s tegen de nazi’s.
Gluckstein en Stone schuwen de politieke debatten die in de loop van de strijd ontstaan niet. Sommige stromingen combineerden aspecten van het socialisme met Joods nationalisme, wat resulteerde in het zogenaamde arbeidszionisme. Deze tegenstrijdige benadering had er onvermijdelijk toe geleid dat het zionistische chauvinisme het won van het socialistische internationalisme. Labour-zionisten speelden uiteindelijk een sleutelrol bij de oprichting van Israël en de onteigening van Palestijnse arbeiders en boeren.
Er waren ook socialisten die betoogden dat joden afzonderlijke politieke partijen en vakbonden moesten vormen, exclusief niet-joden, om hun specifieke raciale onderdrukking tegen te gaan. Dit was een voorafschaduwing van wat we vandaag de dag ‘identiteitspolitiek’ en ‘autonoom organiseren’ zouden noemen. Maar de meest succesvolle aanpak was die van de bolsjewistische partij, waarin veel joden een leidende rol speelden. Ze stonden erop dat alle arbeiders zich zouden verenigen in revolutionaire organisaties, zodat ze effectiever samen konden strijden tegen zowel racisme als kapitalisme. Onder bolsjewistische leiding was de Russische Revolutie een hoogtepunt in de strijd tegen het antisemitisme, waarbij rechtsgelijkheid werd gewaarborgd en pogroms eindelijk werden onderdrukt in het land van de tsaren.
Uiteindelijk deelde de joodse radicale traditie het lot van de bredere Europese revolutionaire socialistische beweging, die verpletterende nederlagen leed onder het nazisme en het stalinisme. Het zionisme kwam na de Tweede Wereldoorlog naar voren als de dominante politieke kracht onder de joden.
Maar, zoals Gluckstein en Stone betogen, hebben die eerdere generaties rebellen een cruciale politieke erfenis nagelaten aan de socialisten van vandaag:
“Dit is geen sectiegeschiedenis; het behoort niet alleen toe aan joden of joodse socialisten, maar aan alle mensen die terugvechten tegen de verschrikkingen van het kapitalisme, die zich bezighouden met de strijd om de wereld te transformeren. Het is… een gids om ons te verenigen om weerstand te bieden aan de dreiging van vernietiging die vandaag is teruggekeerd.’
Bron: redflag.org.au
