Vorige maand publiceerde Cass Sunstein, professor in de rechten van Harvard en voormalig functionaris van de Obama-regering, een langdurige verdediging van het liberalisme in de krant New York Times, waarvan het grootste deel bestaat uit een genummerde lijst met details over de verschillende verplichtingen die volgens Sunstein tot de liberale traditie behoren. In ieder geval zijn enkele van zijn uitgangspunten tamelijk oncontroversieel. Sunstein begint met te constateren dat het liberalisme in een groot deel van de wereld van beide kanten wordt belegerd:
Aan de linkerkant houden sommige mensen vol dat het liberalisme uitgeput is, op sterven ligt en niet in staat is de problemen aan te pakken die voortkomen uit diepgewortelde ongelijkheid, de macht van het bedrijfsleven en de aantasting van het milieu. Aan de rechterkant denken sommige mensen dat het liberalisme verantwoordelijk is voor de ineenstorting van traditionele waarden, welig tierende criminaliteit, gebrek aan respect voor autoriteit en wijdverbreide immoraliteit.
Sunstein heeft in grote lijnen gelijk als hij zegt dat het antiliberalisme in opkomst is, maar als hij deelneemt aan een vintage hoefijzertheorie suggereert hij meer dan eens dat er een vage gelijkwaardigheid kan worden getrokken tussen de linker- en de rechterversie ervan.
Hier kan ik alleen maar de standaardantwoord geven dat degenen onder ons aan de linkerkant vooral zaken willen als meer democratie en universele publieke goederen, terwijl antiliberalen aan de rechterkant de neiging hebben om theocratie, gelegaliseerde rassendiscriminatie en minderheidsregering te willen. Links staat kritisch tegenover het liberalisme omdat het in verband wordt gebracht met weerstand tegen vooruitgang en het behoud van de hiërarchie, en omdat we denken dat het een onvolledig idee van menselijke vrijheid vertegenwoordigt. Veel antiliberalen aan de rechterkant willen ons meenemen naar een tijd vóór het algemeen kiesrecht en zien hiërarchie als natuurlijk en wenselijk. Het is duidelijk dat deze kritieken niet hetzelfde zijn en radicaal verschillend zijn wat betreft hun implicaties.
Het meest verbijsterende aan Sunsteins portret van het liberalisme is echter hoe ongelooflijk breed het is. De exacte betekenis van vrijwel elk politiek label zal altijd enigszins fluïde en betwistbaar zijn, en mensen die van mening verschillen in hun verplichtingen kunnen er desalniettemin aan worden toegekend.
Wat het betekent om een bepaalde politieke identiteit te behouden, is ook zeer contextspecifiek en onderhevig aan variatie in tijd en plaats. Ondanks al deze kanttekeningen werpt Sunsteins definitie van liberalisme echter een zo breed net uit dat je je kunt afvragen of wat hij beschrijft daadwerkelijk een samenhangend politiek project is.
Volgens de vierendertig stellingen van Sunstein gelooft de liberaal in economische herverdeling, maar kan hij deze ook afwijzen (16). Hetzelfde geldt voor de bestuurlijke staat, waarover liberalen krachtig kunnen en zullen debatteren over ‘klimaatverandering, immigratie, het minimumloon, vrijhandel’, en over de vraag of regelgeving zoals die welke veiligheidsgordels verplicht stelt een brug te ver is (17). Filosofisch gesproken zouden liberalen klassieke exponenten van hun tradities kunnen volgen, zoals John Locke of Adam Smith, en neoklassieke exponenten zoals Friedrich Hayek en Milton Friedman, voor wie eigendomsrechten centraal staan, of linkse liberalen zoals John Rawls, wiens beroemde verhandeling Een theorie van rechtvaardigheid hield de mogelijkheid van collectief eigendom van de productiemiddelen open (21). Een liberaal kan Ronald Reagan aanbidden of hem haten, en hetzelfde geldt als het om Franklin Roosevelt gaat.
Ter verdediging van deze breedheid haalt Sunstein Rawls’ notie aan van een ‘politiek liberalisme’ dat de hoofdletter-waarheid verwerpt en in plaats daarvan consensus vindt tussen mensen met uiteenlopende standpunten. Hij zegt dat hij een liberalisme heeft ‘bedoeld om tegemoet te komen aan mensen met heel verschillende opvattingen over fundamentele zaken [that] kan gemakkelijk worden ondersteund door mensen aan de linkerkant, rechts en in het midden” (19). Het is geenszins duidelijk hoe dit principe van toepassing is op veel van de tegenstrijdige polariteiten in het liberale denken die hij elders betrekt (het is duidelijk onmogelijk om bijvoorbeeld Hayeks visie op de staat te verzoenen met die van Rawls, of die van Reagan met die van FDR).
Er zijn ook tal van voorbeelden waarin de vraag gerechtvaardigd is of het bestaande liberalisme enkele van de nobele ambities waar Sunstein zich op beroept, waarmaakt. Mensenrechten, die hij aan het begin van zijn lijst als kernverplichting noemt, lijken niet bovenaan de agenda te staan onder hoge functionarissen van de Democratische Partij, die momenteel de pleidooien van talloze mensenrechtenorganisaties over de verschrikkingen in Gaza negeren. In de praktijk verwerpt het huidige liberalisme min of meer economische herverdeling, behalve in de vorm van belastingkredieten en inkomensafhankelijke voordelen die het macro-distributieve beeld nauwelijks veranderen, als ze dat überhaupt al doen.
Een bijkomend probleem, dat verband houdt met veel van het bovenstaande, is dat veel van Sunteins stellingen op zo’n abstractieniveau bestaan dat het onduidelijk is wat ze precies betekenen. Degenen onder ons die geen openlijke autoritairen zijn, omarmen allemaal in grote lijnen concepten als pluralisme, tolerantie, burgerlijke openheid van geest en constitutionele beperkingen op machtsmisbruik door zowel individuen als de staat. Het actualiseren van deze zaken in beleid of praktijk is echter veel ingewikkelder en vereist een niveau van specificiteit dat onverenigbaar is met brede generalisatie.
Als er een samenhangende draad uit dit alles kan worden getrokken, zou het kunnen zijn dat liberale intellectuelen als Sunstein hun traditie meer associëren met een soort centristische instelling dan met een feitelijk politiek project dat in concrete uitgangspunten kan worden gedestilleerd. Dit is op zijn minst één verklaring voor de frequente liberale ineenstorting van links en rechts in een of andere monolithische anti-liberale tendens: links houdt soms massabijeenkomsten waarin mensen hun woede uiten over verschillende waargenomen onrechtvaardigheden en deze de schuld geven aan specifieke schuldigen – iets dat populistisch rechts beweert. Het is bekend dat dit ook gebeurt, zij het op heel verschillende manieren. Wanneer je visie op politiek in de eerste plaats een affectieve visie is, en gebaseerd is op de afwijzing van de ideologie, wordt het een stuk eenvoudiger om de twee samen te voegen.
Het verklaart ook enigszins waarom Sunsteins portret van het liberalisme zo ongelooflijk breed is. Geconfronteerd met toenemende kritiek van links en rechts in de afgelopen tien jaar, hebben sommige liberale intellectuelen zich teruggetrokken in abstractie en zijn als gevolg daarvan geëindigd met een nutteloos nulsombegrip van hun eigen traditie. Zoals Samuel Moyn afgelopen zomer in een essay betoogde:
In boeken als Patrick Deneens bestseller ‘Why Liberalism Failed’ werd er positief of negatief gestemd over het liberalisme van de hele moderne tijd, dat de heer Deneen eeuwen terugvoerde. In verwoede zelfverdediging reageerden de liberalen met een beroep op abstracties: ‘vrijheid’, ‘democratie’ en ‘waarheid’, waarbij het enige alternatief tirannie is, terwijl ze de aandacht afleidden van hun eigen fouten en van wat er nodig zou zijn om deze te corrigeren. Beide partijen hebben niet onderkend dat het liberalisme, net als alle tradities, geen kwestie is van ‘take it or leave it’. Juist het feit dat de liberalen het tijdens de Koude Oorlog zo radicaal hebben getransformeerd, betekent dat het opnieuw kan worden getransformeerd; Liberalen kunnen de beloften van hun filosofie alleen nieuw leven inblazen door opnieuw vast te houden aan de eerdere impulsen ervan.
In feite is dit precies wat degenen onder ons van socialistisch links proberen te doen. Als elementen van de liberale traditie zowel in het negentiende-eeuwse kolonialisme als in de beste delen van de Franse Revolutie terug te vinden zijn, is er eenvoudigweg geen reden om dit als iets uniforms te beschouwen. Als het liberalisme cruciale bijdragen heeft geleverd aan het egalitaire denken En medeplichtig zijn geweest aan imperialistisch geweld en oorlog, waarom zouden we dan niet simpelweg het eerste nemen en het laatste verwerpen? En als er duidelijke conflicten of tegenstrijdigheden bestaan tussen verschillende delen van de liberale traditie, is er geen reden om niet simpelweg een standpunt in te nemen en te verdedigen.
Democratische socialisten beschouwen bepaalde delen van het liberalisme als noodzakelijk maar ook als onvoldoende. Naar mijn mening zijn ze de moderne incarnatie ervan ook meer gaan associëren met reflexief conservatisme en respect voor de elites dan met gelijkheid of vooruitgang. Zoals Irving Howe het bijna zeventig jaar geleden uitdrukte, nadat hij de “duidelijke en substantiële voordelen” van het liberalisme had erkend, waaronder[ing] ons terecht sceptisch tegenover de buitensporige claims en het fanatisme waarmee ideologieën gepaard gaan”:
Het liberalisme domineert, maar zonder vertrouwen of veiligheid; het weet dat zijn overwinningen in eigen land verbonden zijn met rampen in het buitenland; en voor het elan dat het niet kan oproepen, vervangt het een mengsel van zelfgenoegzaamheid en angst. Het zorgt voor een sfeer van onscherpte op het gebied van ideeën, omdat het er belang bij heeft tijdelijke samenloop als diepe harmonieën te zien. In een tijdperk dat aan ongelooflijke catastrofes lijdt, drijft het de spot met theorieën over een sociale apocalyps – alsof die überhaupt bestaan. meer er was bewijs nodig; in een tijdperk dat geteisterd wordt door oorlog, revolutie en contrarevolutie ontdekt het de deugden van ‘gematigdheid’. . . Het liberalisme als ideologie, als ‘de spookachtige lucht’, is in dit land nog nooit zo sterk geweest; Maar kan er net zoveel gezegd worden over de honger naar vrijheid?
Bron: jacobin.com
