Erdoğan is geen vriend van Palestina

De spanning tussen Israël en Turkije gaat terug tot de Israëlische onafhankelijkheid in 1948. Gezien het pro-Palestijnse sentiment onder de meeste Turken en de wens van Turkije om betrekkingen te onderhouden met staten en groepen die tegen het zionisme zijn, doet Turkije vaak uitspraken tegen Israël. De overheersende invloed van het Westen in de regio heeft echter consequent een nauw partnerschap tussen Israël en Turkije bevorderd, ondanks de retoriek van Turkije.

Na zich aanvankelijk te hebben verzet tegen het Verdelingsplan voor Palestina uit 1947 van de Verenigde Naties, werd Turkije in 1949 het eerste land met een moslimmeerderheid dat de Israëlische onafhankelijkheid erkende. Naarmate de Koude Oorlog zich ontvouwde, sloot Turkije zich aan bij het Westen en sloot zich aan bij de NAVO. In de nasleep van de Zesdaagse Oorlog van 1967 viel Turkije, ondanks de veroordeling van Israël, op als een van de weinige staten met een moslimmeerderheid die de diplomatieke banden niet verbraken. Terwijl veel landen in het Midden-Oosten de betrekkingen verbraken en Israëliërs de toegang ontzegden, bloeiden de Turks-Israëlische handel en het toerisme. Turkije hield deze betrekkingen echter vaak discreet om regionale en binnenlandse kritiek te vermijden.

Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie groeide de westerse invloed in het Midden-Oosten, waardoor de eens zo geheime relatie tussen Turkije en Israël onder de publieke aandacht kwam. In de jaren negentig nam de handel in wapens tussen de twee landen toe en voerden ze gezamenlijke militaire oefeningen uit.

Toen Erdoğans Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) in 2002 de verkiezingen won en Erdoğan het jaar daarop premier werd, leek het alsof de zaken zouden veranderen. Nu de AKP het al lang gevestigde secularisme van Turkije uitdaagt, geloofden sommigen dat een verschuiving naar een meer islamitische politiek zou resulteren in grotere oppositie tegen Israël.

Maar net zoals conservatieven in Amerika beweren het christendom hoog te houden en tegelijkertijd de principes ervan te verraden, zo veranderde ook Erdoğans claim om de islam in de politiek te brengen weinig. Aanvankelijk weigerde Erdoğan een ontmoeting met de Israëlische premier Ariel Sharon. Hij hekelde de reactie van Israël op de Tweede Intifada als staatsterrorisme en vergeleek het lot van de Palestijnen met de joden tijdens de Spaanse inquisitie. Maar ondanks deze retoriek gingen de handel in militair materieel en de gezamenlijke militaire oefeningen met Israël door. Gedurende de vijf jaar van de Tweede Intifada is de Turkse export naar Israël meer dan verdubbeld. Toen de Tweede Intifada eenmaal voorbij was, leidde Erdogan prompt een delegatie zakenlieden naar een ontmoeting met premier Sharon.

Terwijl Erdoğan de betrekkingen met Israël verbeterde, herstelde hij ook de banden met Syrië. Voormalige vijanden, Turkije en Syrië, ondertekenden in 2004 een vrijhandelsovereenkomst. Erdoğan hoopte dat een toenadering tot Israël Turkije zou kunnen positioneren als bemiddelaar tussen rivalen Israël en Syrië, waardoor Turkije een leider in het Midden-Oosten zou worden.

Deze hoop vervaagde toen Israël in 2006 Libanon binnenviel en Gaza in 2008 en 2009 belegerde. Opnieuw werden de gezellige betrekkingen met Israël opgeschort, vergezeld van harde retoriek. Maar wat Erdoğan het meest leek te beledigen was niet de dood en vernietiging, maar de schade aan het diplomatieke imago van Turkije. In de nasleep zei Erdoğan Dat “Israëls bombardement op Gaza getuigt van gebrek aan respect voor de Turkse Republiek. We waren van plan vredesbesprekingen tussen Syrië en Israël te plannen.” Desondanks bleef de handel tussen Turkije en Israël bloeien.

Als er enig jaar potentie voor verandering bood, dan was het 2010. In mei van dat jaar probeerde de Gaza Freedom Flotilla, bestaande uit zes civiele schepen die humanitaire hulp vervoerden, de Israëlische blokkade van Gaza te doorbreken. Voordat ze hun bestemming konden bereiken, bestormden leden van de Israëlische marine de schepen, waarbij tien mensen omkwamen. Acht van de slachtoffers hadden de Turkse nationaliteit en één was een Amerikaan van Turkse afkomst.

Erdoğan leek woedend. “Dit bloedige bloedbad door Israël op schepen die humanitaire hulp naar Gaza brachten, verdient elke vorm van vloek”, verklaarde hij. Hij benadrukte dat Israël “absoluut met alle mogelijke middelen gestraft moest worden.” Voor de eerste keer heeft Turkije zijn Israëlische ambassadeurs het land uitgezet, wat aanleiding gaf tot een wederkerige reactie van Israël.

Het leek erop dat Turkije zich zou kunnen aansluiten bij andere landen in het Midden-Oosten bij het isoleren van Israël. In het jaar na de vlootaanval groeide de Israëlische export naar Turkije echter met 50 procent. Naarmate de retoriek van Erdoğan escaleerde, groeide ook de handel. In 2013 hekelde Erdoğan het zionisme als een misdaad tegen de menselijkheid. Dat jaar markeerde het hoogtepunt van de bilaterale handel tot dan toe. Binnen een maand na zijn verklaring startten Israël en Turkije het proces van normalisering van de betrekkingen. Premier Benjamin Netanyahu verontschuldigde zich voor de moord door Israël op Turkse staatsburgers in de vloot. Van daaruit bleven de diplomatieke betrekkingen verbeteren.

In 2016 werd een overeenkomst bereikt om de getroffen families te compenseren en de relaties te herstellen. In een schijnbare overwinning voor Palestina stelde de overeenkomst Turkije ook in staat humanitaire hulp en infrastructuurinvesteringen te verlenen in Gaza en de Westelijke Jordaanoever. Dit verbleekte echter in vergelijking met de miljarden aan bilaterale handel tussen Turkije en Israël. In 2016 stond Turkije op de negende plaats van de grootste exportbestemmingen van Israël.

De geschillen bleven bestaan. In 2018 pleitte de Turkse minister van Buitenlandse Zaken ervoor Israël voor het Internationaal Strafhof te dagen en riep Erdoğan op tot bijeenkomsten in Istanbul uit solidariteit met Palestina. Maar zoals oppositieleider Muharrem İnce opmerkte, veranderden deze bijeenkomsten niets: “Heeft u Israëlische goederen geboycot? Nee. Heeft u de overeenkomsten met Israël geschrapt? Nee.”

In de daaropvolgende jaren veroordeelde Turkije de Verenigde Staten voor het verplaatsen van hun ambassade naar Jeruzalem en Israël veroordeelde Turkije voor het binnenvallen van Noord-Syrië. Als een stel dat niet uit elkaar kan gaan, vochten de twee landen verbaal terwijl hun wederzijdse afhankelijkheid groeide. Turkije werd een bron van grondstoffen, zoals staal, dat een derde van de Israëlische import voor zijn rekening nam. Terwijl Erdoğan het zionisme veroordeelde, leverde Turkije sleutelmateriaal voor Israëlische wapens en nederzettingen.

Hoewel de formele militaire samenwerking in 2008 eindigde, bleef Turkije profiteren van de Israëlische militaire export. In 2020 begon de Turkse bondgenoot Azerbeidzjan militaire operaties om de regio Artsakh, waar de Armeense meerderheid heerst, etnisch te zuiveren. Terwijl Erdoğan Israël de schuld gaf van het destabiliseren van het Midden-Oosten, liet Turkije Israël zijn luchtruim gebruiken om wapens te leveren voor de slachting van Armeniërs.

In 2022 leek geheugenverlies de overhand te krijgen. Erdoğan leek zijn uitspraken uit het verleden, waarin hij het zionisme als een misdaad tegen de menselijkheid bestempelde en pleitte voor de berechting van Israël door het Internationaal Strafhof, te zijn vergeten. De leiders van Israël en Turkije ontmoetten elkaar in september 2022 voor het eerst in veertien jaar, wat een hervatting markeerde van de defensiesamenwerking, inclusief het delen van inlichtingen. De exacte redenen voor deze toenadering staan ​​ter discussie, maar een gemeenschappelijk belang bij de exploitatie van olie en gas in het oostelijke Middellandse Zeegebied zou een drijvende kracht kunnen zijn geweest. Voor Erdoğan lijkt het erop dat financiële belangen voorrang krijgen boven principes.

Het beleid van Erdoğan jegens Israël blijft ongewijzigd. Toen Hamas op 7 oktober een aanval leidde, was Erdoğans eerste reactie niet het waarschuwen van Israël om proportioneel te handelen, maar het proberen de Hamas-leiding uit Turkije te verdrijven. Toen er oppositie ontstond tegen de Israëlische belegering van Gaza, veroordeelde Erdoğan Israël opnieuw, noemde het een terroristische staat en riep op tot een onderzoek naar oorlogsmisdaden. Dit leidde tot het terugroepen van ambassadeurs door zowel Israël als Turkije.

Hoewel de aanhoudende crisis in Gaza de toenadering tot Israël heeft stopgezet, heeft zij de economische betrekkingen niet beëindigd. De handel gaat door, en deze keer lijkt het erop dat Erdoğan er persoonlijk van profiteert. Een recent onderzoek beschuldigt Erdoğans zoon, Ahmet Burak Erdoğan, van het bezitten van schepen die betrokken zijn bij de scheepvaart naar Israël. Anderen die dicht bij de AKP staan, zoals de zoon van voormalig premier Binali Yıldırım, profiteren ook van deze handel.

In tegenstelling tot wat de media beweren, is de relatie tussen Turkije en Israël echter niet noodzakelijkerwijs voorbij. “De banden tussen Turkije en Israël zijn aan flarden vanwege de toespraak van Erdogan”, luidt een kop uit France 24. “De oorlog in Gaza duwt de tumultueuze banden tussen Israël en Turkije in een diepvriezer”, luidt een andere kop van Al Jazeera.

Maar zoals de geschiedenis ons heeft geleerd, heeft Erdoğan geen interesse in het veranderen van de status quo. Terwijl de formele diplomatieke betrekkingen hun ups en downs kennen, blijft de handel tussen de landen groeien. In plaats van een fervent pleitbezorger voor Palestina te zijn, heeft Erdoğan bijgedragen aan de welvaart van Israël door de goederen te leveren die nodig zijn voor de voortzetting van de zionistische bezetting. Net als voorheen kan Turkije, wanneer het Israëlische bombardement op Gaza eindigt, de inspanningen hervatten om de betrekkingen te herstellen.