De avond vóór de Mars naar Washington in 1963 vroeg Martin Luther King Jr. zijn assistenten om advies over de toespraak die hij de volgende dag zou houden. ‘Gebruik niet de zinnetjes over ‘Ik heb een droom”, zei Wyatt Tee Walker tegen hem. “Het is banaal, het is cliché. Je hebt het al te vaak gebruikt.”
King had het refrein inderdaad al meerdere keren gebruikt. Het was slechts een week eerder te horen geweest in een toespraak tijdens een inzamelingsactie van de National Insurance Association in Chicago en een paar maanden daarvoor tijdens een grote bijeenkomst in Detroit. Zoals de meeste van zijn toespraken werden beide goed ontvangen. Maar geen van beide werd als bijzonder gedenkwaardig beschouwd.
Hoewel King tegen die tijd een nationale politieke figuur was, hadden relatief weinig mensen buiten de zwarte kerk en de burgerrechtenbeweging hem een volledige toespraak horen houden. Omdat alle drie de televisienetwerken live verslag uitbrengen van de Mars voor Banen en Vrijheid (het grootste evenement in zijn soort in de geschiedenis van het land), zou dit zijn kennismaking met het land zijn. Hij wilde een toespraak die bij de gelegenheid paste.
Zittend in de lobby van het Willard Hotel in Washington riep King zijn team op voor ideeën. Walker’s was een van de vele bijdragen. “Er kwamen gewoon suggesties binnen”, herinnert Clarence Jones zich, die het definitieve ontwerp schreef. “‘Ik denk dat je moet . . .’ ‘Waarom wij niet. . .’ ‘Martin, zoals ik al eerder zei. . .’” Na een paar uur bedankte King hen voor hun inbreng. ‘Ik ga nu naar boven, naar mijn kamer, om met mijn Heer te overleggen,’ zei hij. ‘Ik zie jullie allemaal morgen.’ Toen een van zijn adviseurs later die avond naar zijn kamer ging, had hij drie of vier keer enkele woorden doorgestreept. King ging rond 4 uur slapen
Een paar uur later liep de organisator van de mars, Bayard Rustin, met enkele van zijn assistenten de Mall binnen en trof het veiligheidspersoneel en journalisten aan die groter waren dan de demonstranten. Die ochtend kondigde een televisiejournalist in DC aan: ‘Er lijken niet veel mensen te komen opdagen. Het ziet er niet naar uit dat het veel zal zijn.” De beweging had hoge verwachtingen van een grote opkomst en had oorspronkelijk een doel van 100.000 gesteld. Alleen al op basis van de reserveringen voor touringcars en treinen gingen ze ervan uit dat ze op zijn minst in de buurt van dat cijfer zouden moeten komen. Maar toen de werkelijke ochtend aanbrak, hielp dat weinig om hun zenuwen te kalmeren.
Verslaggevers vielen Rustin lastig over de gevolgen voor zowel het evenement als de beweging als de menigte kleiner bleek te zijn dan verwacht. Rustin, altijd theatraal, haalde een rond zakhorloge uit zijn broek en wat papier uit zijn jasje. Hij bekeek eerst het papier en vervolgens het horloge, wendde zich tot de verslaggevers en zei: „Alles ligt precies op schema.” Het vel papier was blanco.
Naarmate de ochtend vorderde, nam de bezorgdheid van de organisatoren af toen de hoofdstad werd getransformeerd door demonstranten die vanuit het hele land binnenstroomden. De eerste officiële Freedom Train arriveerde om 8.02 uur vanuit Pittsburgh in Washington’s Union Station, meldt Charles Euchner Niemand draait me om: een volksgeschiedenis van de Mars op Washington van 1963. Al snel kwamen er elke vijf tot tien minuten treinen binnen. Op het hoogtepunt van de stroom kwamen in twintig minuten tienduizend mensen door het station, terwijl honderd bussen per uur door de Baltimore Harbor Tunnel reden. Tegen 10.00 uur was de omvang van de mars buiten twijfel.
‘We werden omringd door een bewegende zee van menselijkheid’, schreef John Lewis, een jonge burgerrechtenleider die die dag de menigte toesprak toen de menigte in beweging kwam. ‘Tienduizenden mensen stromen net Union Station uit en vullen Constitution Avenue van stoep tot stoep. Het was werkelijk geweldig, het meest ongelooflijke wat ik ooit in mijn leven had gezien. Ik herinner me dat ik dacht: daar gaat het Amerika.”
Zangers, waaronder Joan Baez, Bob Dylan, Josh White, Odetta en Peter, Paul en Mary hielden het publiek bezig. Demonstranten die hun eigen spandoeken meebrachten, maakten een grote verscheidenheid aan eisen en verklaringen. “Paarden hebben hun eigen televisieshows. Honden hebben hun eigen televisieprogramma’s. Waarom kunnen negers geen eigen shows hebben? lees er een. ‘Geen Amerikaans deeg om Jim Crow te helpen groeien’, kondigde een ander aan. Nog een ander las: “Ons lichaam in beweging, ons leven op het spel, wij eisen vrijheid van geest.”
Rustin had de sprekers die dag beperkt tot slechts vijf minuten per stuk en dreigde met een boef aan te komen en ze van het podium te sleuren als hun tijd om was. Maar ze liepen allemaal te ver, en gezien de hitte – 87 graden rond het middaguur – en de vochtigheid begon de stemming te tanen.
King was de laatste spreker. Tegen de tijd dat hij het podium bereikte, waren velen in de menigte al vertrokken. “Ik vertel de studenten vandaag de dag: ‘Er waren toen geen Jumbotrons’”, vertelde Rachelle Horowitz, die als jonge activiste het vervoer naar de mars had georganiseerd. “Het enige wat mensen konden zien was een stipje en ze luisterden ernaar.”
Niet iedereen die achterbleef, kon hem goed horen, maar degenen die wel konden blijven staan, waren verrukt. “Ga terug naar Mississippi, ga terug naar Alabama, ga terug naar South Carolina, ga terug naar Georgia, ga terug naar Louisiana, ga terug naar de sloppenwijken en getto’s van onze noordelijke steden, wetende dat deze situatie op de een of andere manier kan en zal worden veranderd. ‘ zei King alsof hij aan het afronden was. “Laten we ons niet wentelen in de vallei van de wanhoop, zeg ik vandaag tegen jullie, mijn vrienden.”
Vervolgens pakte hij het podium en legde zijn voorbereide tekst aan zijn linkerkant. “Toen hij uit zijn tekst voorlas, stond hij als een docent”, vertelde Jones me. “Maar vanaf het moment dat hij die tekst opzij zette, nam hij de houding aan van een baptistenprediker.” Jones wendde zich tot de persoon die naast hem stond en zei: “Die mensen weten het niet, maar ze staan op het punt om naar de kerk te gaan.”
Een klein beetje applaus vulde een stilte die zwangerer was dan de meeste anderen.
“Dus ook al worden we geconfronteerd met de moeilijkheden van vandaag en morgen, ik heb nog steeds een droom.”
‘Ach, shit,’ zei Wyatt Walker, die in de Mall was. ‘Hij gebruikt de droom.’
Martin Luther King hield vele toespraken (alleen al in 1963 minstens 350). Er zijn veel toespraken gehouden over burgerrechten, en ook tijdens de March on Washington. Dus wat maakte deze specifieke toespraak historisch? En wat maakt het geweldig? Waarom herinneren we het ons? Hoe herinneren we het? Wat is het dat we ons graag herinneren? En wat hebben we ervoor gekozen om te vergeten?
Toen King in 1968 in Memphis werd vermoord, was hij niet bijzonder populair, en de toespraak had niet de legendarische status verworven die deze vandaag de dag heeft. Zowel hij als de toespraak hadden de weg kunnen gaan van veel grote leiders en toespraken en, in de woorden van de Uruguayaanse schrijver Eduardo Galeano, ‘geamputeerd’ uit de geschiedenis.
Paradoxaal genoeg is het ‘droom’-segment weliswaar het meest memorabele element, maar nooit opgenomen in King’s voorbereide tekst. Zou de toespraak op dezelfde manier zijn herinnerd, of zelfs helemaal niet, als King niet die spontane wending had genomen?
Het was niet het enige meeslepende refrein in de toespraak. Aan het begin vertelt hij over het feit dat de Verenigde Staten hun beloften aan Afro-Amerikanen niet nakomen: ‘In zekere zin zijn we naar de hoofdstad van ons land gekomen om een cheque te innen. . . een promesse. . . voor leven, vrijheid en het nastreven van geluk”, geschreven door de opstellers van de Grondwet en de Onafhankelijkheidsverklaring.
Hij betoogt verder dat het land met een onjuiste cheque heeft betaald en feitelijk zijn belofte niet is nagekomen. “Wij weigeren te geloven dat er onvoldoende geld aanwezig is in de grote kluizen van kansen van dit land”, zegt hij. “Dus zijn we gekomen om deze cheque te innen – een cheque die ons op verzoek de rijkdommen van vrijheid en de veiligheid van gerechtigheid zal geven.”
Dan, helemaal aan het einde, schakelt hij over naar een riff die is ontleend aan het negentiende-eeuwse patriottische lied ‘My Country ‘Tis of Thee’, in het bijzonder de laatste regel van het eerste couplet: ‘Let freedom ring.’ Beginnend met het meer liberale noorden, neemt hij het publiek mee op een suggestieve rondreis door de Verenigde Staten, waarbij hij oproept tot vrijheid om te klinken vanaf ‘de wonderbaarlijke heuveltoppen van New Hampshire. . . naar de gewelfde hellingen van Californië.” Ten slotte neemt hij een donkere bocht naar het zuiden, inclusief ‘elke heuvel en molshoop in Mississippi’, een staat die hij eerder heeft beschreven als ‘zinderend van de hitte van onrecht’.
Hoewel geen van beide passages zo lang is als het gedeelte ‘Ik heb een droom’, zijn beide substantieel en suggestief. ‘Zelfs de manier waarop het altijd wordt genoemd, vertelt je alles wat je moet weten over wat mensen zich willen herinneren’, vertelde Jack O’Dell, een van King’s voormalige assistenten, me. “Niemand noemt het ooit de ‘bad check’-toespraak.”
De meesten die King en zijn werk kenden, zijn van mening dat hij minstens één toespraak heeft gehouden die evenveel of misschien wel meer historische aandacht verdiende dan de toespraak tijdens de Mars op Washington. ‘Ik denk dat zijn toespraak vier jaar later in de Riverside Church in New York, waarin hij de oorlog in Vietnam veroordeelde en sprak over de Verenigde Staten als de grootste leverancier van geweld ter wereld, veruit de beste toespraak van zijn leven was. termen van pure toon en inhoud”, betoogt Lewis.
Maar het betreuren van de afwezigheid van King’s andere grote toespraken, of andere delen van de toespraak in Washington, in het publieke bewustzijn zou neerkomen op het verwarren van het collectieve geheugen als iets anders dan selectief en contingent. Om King te eren als anti-oorlogskruisvaarder had Amerika in het reine moeten komen met zijn militaristische impulsen. Op dezelfde manier zou het in herinnering brengen van de toespraak van King in Washington door middel van de metafoor van “de slechte cheque” een betrokkenheid vereisen bij zowel de materiële erfenis van racisme als de materiële remedie tegen antiracisme – een uitdaging waar het land nog nauwelijks een begin mee heeft gemaakt.
Door zijn toespraak tijdens de March on Washington te vereren via de droomreeks, wordt echter een positieve (zij het metaforische) diagnose gehandhaafd voor een ogenschijnlijk chronische aandoening: Amerikaans racisme. Als zodanig is het een zeldzaamheid in vrijwel elke cultuur of natie – een optimistische redevoering over ras die de wanhopige omstandigheden erkent die het noodzakelijk maakten en tegelijkertijd hoop, patriottisme, humanisme en strijdbaarheid uitstraalt.
Deze sterke punten in de breedte van de aantrekkingskracht zijn ook de tekortkomingen in termen van diepgang. Het wordt niet in de laatste plaats zo breed gewaardeerd omdat de interpretaties van wat King zei zo sterk uiteenlopen. In 2010, op de zevenenveertigste verjaardag van de toespraak, hield mediapersoonlijkheid en Tea Party-favoriet Glenn Beck de ‘Restoring Honor’-bijeenkomst bij het Lincoln Memorial, waarbij hij een menigte van ongeveer negentigduizend mensen vertelde dat ‘de man die op die trap stond . . . gaf zijn leven voor ieders recht op een droom.” Bijna een jaar later opende de zwarte Republikeinse presidentskandidaat Herman Cain zijn toespraak voor de Southern Republikeinse Leiderschapsconferentie met de woorden ‘Ik heb een droom.’
Hun omarming van de toespraak, vooral wanneer ze elementen uit hun context gebruiken om positieve discriminatie en burgerrechtenwetgeving aan te vechten, heeft sommige zwarte intellectuelen en activisten op hun hoede gemaakt. “De toespraak wordt opzettelijk en diepgaand verkeerd begrepen”, vertelde Kings oude vriend Vincent Harding mij. “Mensen nemen de onderdelen die het minste onderzoek, de minste verandering en het minste werk vergen.”
In de toespraak beweert King: “1963 is geen einde, maar een begin.” In termen van massaal, populair, niet-raciaal activisme tegen Jim Crow zou dit het begin van het einde blijken te zijn – een cruciale, baanbrekende mijlpaal in het streven naar sociale rechtvaardigheid.
Tientallen jaren later is het duidelijk dat de burgerrechtenbeweging door het elimineren van juridische segregatie – geen racisme maar formele, gecodificeerde discriminatie – de laatste morele overwinning in Amerika heeft behaald waarover nog steeds consensus bestaat.
Hoewel de strijd om de segregatie te verslaan bitter en verdeeldheid zaaide, voert niemand vandaag de dag serieus campagne voor de terugkeer ervan of rouwt hij openlijk om de ondergang ervan. De aantrekkingskracht van de toespraak ligt in het feit dat het, ongeacht de interpretatie ervan, de meest welsprekende, poëtische, onbeschaamde en publieke verwoording van die overwinning blijft.
Bron: jacobin.com
