Assange heeft een overwinning behaald, maar de strijd is nog niet voorbij

Op maandag 20 mei 2024 kende het Britse Hooggerechtshof Julian Assange zijn eerste juridische overwinning in vier jaar toe. De rechtbank oordeelde dat de oprichter van WikiLeaks in beroep kon gaan tegen zijn uitlevering aan de Verenigde Staten op grond van het feit dat hem het recht op vrije meningsuiting zou worden ontzegd en dat hij gediscrimineerd zou kunnen worden als hij daar zou worden berecht. In het Britse systeem moet toestemming worden verleend om in beroep te gaan. Rechtbanken hebben eerder geweigerd Assange toestemming te geven om in beroep te gaan over belangrijke kwesties.

Assange zit nog steeds opgesloten in de beruchte Belmarsh-gevangenis. En hoewel hem het recht is verleend om in beroep te gaan op twee beperkte gronden, is het nog steeds mogelijk dat de rechtbank tegen hem oordeelt. Assange kan nog steeds worden uitgeleverd – en de persvrijheid staat op het spel.

Oorlogsmisdaden blootleggen

De Amerikaanse oorlog tegen WikiLeaks, zijn bronnen en zijn oprichter is een lange, smerige aangelegenheid. Het begon zijn huidige fase op 11 april 2019, toen de Britse politie Assange arresteerde. De Verenigde Staten ontvouwden vervolgens een reeks aanklachten tegen hem en vroegen om zijn uitlevering. Uiteindelijk zou Assange worden aangeklaagd voor zeventien aanklachten op grond van de Spionagewet en één aanklacht wegens samenzwering om de Computer Fraud and Abuse Act te overtreden. Alle aanklachten vloeien voort uit de ontvangst en publicatie door WikiLeaks van geheime documenten van klokkenluider Chelsea Manning.

De advocaten van Assange voerden aan dat de Verenigde Staten duidelijk probeerden Assange uit te leveren wegens een politiek misdrijf en dat zijn uitlevering volgens de Britse wet verboden was. In 2021 verwierp een Britse rechter deze argumenten. Niettemin blokkeerde de rechter de uitlevering van Assange aan de Verenigde Staten vanwege de gevangenisomstandigheden waarmee hij waarschijnlijk te maken zou krijgen. De Verenigde Staten, vertegenwoordigd door de Britse regering, gingen in beroep tegen deze beslissing. Ze boden ook diplomatieke garanties over de mogelijke gevangenisomstandigheden van Assange. Amnesty International noemde de garanties ‘inherent onbetrouwbaar’. Maar Britse rechtbanken accepteerden de garanties, vernietigden de uitspraak van de rechter en ontzegden Assange het recht om in beroep te gaan.

De advocaten van Assange probeerden vervolgens in beroep te gaan tegen de delen van de oorspronkelijke beslissing die voor hen nadelig waren. Zij presenteerden negen afzonderlijke grieven. De kern van de juridische argumenten van de verdediging was de bewering dat Assange een journalist was die informatie publiceerde over staatscriminaliteit. Dergelijke acties waren in het algemeen belang. Het vervolgen van een journalist voor zijn werk waarbij oorlogsmisdaden en machtsmisbruik aan de kaak worden gesteld, is een vorm van vergelding door de overheid die het recht op vrije meningsuiting schendt.

Het Hooggerechtshof verwierp de overweldigende meerderheid van deze gronden en oordeelde dat het merendeel van de aanklachten tegen Assange betrekking had op gewone misdaden die geen verband hielden met het recht op vrije meningsuiting. Vanwege het beperkte aantal aanklachten dat volgens het Hooggerechtshof betrekking had op het recht op vrije meningsuiting, oordeelde het Hooggerechtshof dat er geen aanzienlijk publiek belang was bij de publicaties die de vervolgingen van Assange verbieden. Het vervolgen van Assange wegens het aan het licht brengen van oorlogsmisdaden was daarom geen schending van Assange’s recht op vrije meningsuiting op grond van artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat volgens de rechtbank vergelijkbaar was met het Amerikaanse Eerste Amendement.

In een bijzonder verontrustend deel van de uitspraak oordeelde het Hooggerechtshof dat de advocaten van Assange geen aanvullend bewijs konden aandragen over het CIA-complot om de journalist te vermoorden – niet omdat zij een dergelijk complot ondenkbaar achtten, maar omdat het Hooggerechtshof van mening is dat Assange zou worden uitgeleverd aan de Verenigde Staten. Staten zou de CIA geen reden meer hebben om hem te vermoorden.

De beslissing was geen totale nederlaag voor Assange. De Verenigde Staten hebben geen garantie gegeven dat zij niet de doodstraf zullen eisen. Hoewel Assange niet werd beschuldigd van een misdrijf waarop de doodstraf stond, beweerden zijn advocaten dat dit wel het geval zou kunnen zijn. De rechtbank oordeelde dat deze zorgen overtuigend waren en gaf toestemming om op dit punt in beroep te gaan.

Bovendien verklaarde een van de aanklagers in de zaak, Gordon Kromberg, dat de Verenigde Staten zouden kunnen beweren dat Assange als buitenlander geen rechten op het Eerste Amendement had. Het Britse Hooggerechtshof oordeelde dat als de Amerikaanse regering in dit argument zou slagen, Assange te maken zou krijgen met discriminatie vanwege zijn nationaliteit en zijn recht op vrije meningsuiting zou worden ontnomen, wat in strijd is met artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Als gevolg hiervan zou Assange ook in beroep kunnen gaan.

Het Hooggerechtshof gaf de Verenigde Staten een mogelijkheid om het beroep te vermijden. Als de Verenigde Staten de verzekering zouden geven dat zij niet de doodstraf tegen Assange zouden eisen, dat Assange niet te maken zou krijgen met discriminatie vanwege zijn nationaliteit en dat Assange zich kon beroepen op het Eerste Amendement, zou Assange zijn recht om in beroep te gaan verliezen. Het Hooggerechtshof nam de onheilspellende en hoogst ongebruikelijke stap om naar de Verenigde Staten te telegraferen wat ze moesten zeggen om Assange uit te leveren.

Tijdens eerdere fasen van de uitleveringsprocedure van Assange hielden Britse rechtbanken vol dat Amerikaanse garanties op het eerste gezicht moesten worden aanvaard en dat de verdediging deze niet kon aanvechten. Deze keer kondigde het Britse Hooggerechtshof aan dat het zowel een schriftelijke betwisting van de garanties zou accepteren als een hoorzitting zou houden over de vraag of deze voldoende waren.

De Verenigde Staten wachtten tot de deadline van 16 april om hun garanties in te dienen. De eerste verzekering was een standaardgarantie voor de doodstraf, een routinematige diplomatieke kwestie aangezien het grootste deel van de wereld het geloof van de Verenigde Staten in de doodstraf niet deelt. De tweede verzekering luidde:

ASSANGE zal niet worden benadeeld vanwege zijn nationaliteit met betrekking tot de verdedigingen die hij tijdens het proces en bij de veroordeling kan proberen aan te voeren. In het bijzonder zal ASSANGE, indien uitgeleverd, de mogelijkheid hebben om tijdens het proces (inclusief eventuele hoorzittingen over de veroordeling) de rechten en beschermingen die worden geboden onder het Eerste Amendement van de Grondwet van de Verenigde Staten aan de orde te stellen en erop te vertrouwen. Een beslissing over de toepasselijkheid van het Eerste Amendement valt uitsluitend onder de bevoegdheid van de Amerikaanse rechtbanken.

Eerste wijzigingsrechten

Bij de hoorzitting van 20 mei heerste er een gevoel van pessimisme bij het team van Assange. Gezien de sombere beoordeling door de rechter van de rechten van Assange, was ik er zeker van dat dit waarschijnlijk het einde van de weg zou betekenen voor de zaak van Assange in het Britse rechtssysteem. Iedereen met wie ik sprak en die de zaak op de voet had gevolgd, hetzij als journalisten, activisten of mensenrechtenverdedigers, was ook van mening dat de vooruitzichten voor Assange somber waren.

Aan het begin van de hoorzitting kondigde de verdediging van Assange aan dat ze de Amerikaanse garantie over de doodstraf volledig aanvaardden, maar de resterende garantie was onvoldoende. Het Hooggerechtshof had om de verzekering gevraagd dat Assange zich op het Eerste Amendement kon beroepen. De Verenigde Staten zeiden in plaats daarvan dat Assange zou kunnen “proberen te vertrouwen” op het Eerste Amendement. De verdediging merkte ook op dat diplomatieke garanties bij uitlevering doorgaans beloften omvatten om iets niet te doen, zoals het weigeren van de doodstraf of het eisen van borgtocht. In hun verzekering hebben de Verenigde Staten geen belofte gedaan dat het ministerie van Justitie niet zou beweren dat Assange op grond van zijn nationaliteit geen recht op het Eerste Amendement had. Zoals de verdediging tegen de rechters zei: “De heer Kromberg heeft de bezorgdheid veroorzaakt en niets gedaan om deze weg te nemen.”

Zich baserend op de deskundige mening van Paul Grimm, een voormalige Amerikaanse federale rechter, voerden de advocaten van Assange aan dat zelfs als aanklagers niet beweerden dat Assange vanwege zijn nationaliteit geen recht op het Eerste Amendement had, een rechtbank onafhankelijk deze uitspraak zou kunnen doen. Ze vertrouwden ook op Grimm om te betogen dat het Eerste Amendement meer beschermt dan alleen publiceren, het beschermt ook de nieuwsgaring. Dit leek bedoeld om de eerdere conclusie van het Hooggerechtshof te weerleggen dat slechts een handvol aanklachten enig verband hielden met het recht op vrije meningsuiting.

Britse advocaten, die de Verenigde Staten vertegenwoordigden, gaven de rechtbank op pedante wijze de les over het onderscheid tussen staatsburgerschap en nationaliteit. Elke ontneming van Assange’s rechten op het Eerste Amendement zou niet te wijten zijn aan zijn nationaliteit, maar aan zijn staatsburgerschap (dat wil zeggen dat een in Australië geboren Amerikaans staatsburger niet van zijn rechten op het Eerste Amendement kan worden beroofd, maar iedere niet-burger wel). Een van de Britse overheidsadvocaten die de Verenigde Staten vertegenwoordigde, verklaarde dat Assange niet “bevooroordeeld zou zijn vanwege zijn nationaliteit, maar omdat hij juridisch gezien een buitenlander is die op buitenlands grondgebied opereert.”

Na ongeveer anderhalf uur aan argumenten sloten de advocaten van Assange en de Britse aanklagers die de Amerikaanse regering vertegenwoordigden hun argumenten af. De rechters die de zaak behandelden, Victoria Sharp en Jeremy Johnson, begonnen met elkaar te fluisteren. Een deel van hun opmerkingen was te horen via een hete microfoon, maar het enige woord dat ik kon onderscheiden was ‘discriminerend’. Sharp kondigde vervolgens aan dat de rechtbank tien minuten zou schorsen, waarna de rechters ons zouden laten weten ‘waar we zijn’.

In de overloopkamer waar het grootste deel van de pers aanwezig was, heerste verwarring. Terwijl we onderling bespraken wat dit mogelijk zou kunnen betekenen, grapte een journalist: ‘Waar staan ​​we? We zijn bij de Koninklijke Rechtbanken.” Toen de juryleden ruim twintig minuten weg waren, werd het duidelijk dat ze een beslissing aan het nemen waren.

Het zou bijna een half uur duren voordat de rechters terugkwamen. Sharp kondigde aan dat Assange een volledig beroep kreeg over de vraag of hem als vreemdeling te maken zou worden met discriminatie of dat hem het recht op vrije meningsuiting zou worden ontzegd. Sharp wees een beroep over de kwestie van de doodstraf af, maar alle partijen waren het er al over eens dat de verzekering voldoende was.

Het Hooggerechtshof had de Verenigde Staten feitelijk verteld wat ze moesten zeggen om te zegevieren. En toch konden de Verenigde Staten dat niet eens opbrengen. De rechtbank had ook de handen van de verdediging gebonden. En ondanks de schijnbaar onoverkomelijke overmacht hadden zij de overhand.

Assanges overwinning

Aanhangers van Assange begonnen zich ruim twee uur vóór de hoorzitting buiten de Royal Courts of Justice te verzamelen. Toen het nieuws over wat er in de rechtszaal was gebeurd de honderden demonstranten buiten bereikte, was er duidelijk gejuich.

De overwinning van Assange moet gevierd worden door iedereen die waarde hecht aan persvrijheid. Assange is echter nog niet buiten gevaar. De twee rechters gaven Assange het recht om in beroep te gaan, maar zij oordeelden niet in het voordeel van de argumenten. En de argumenten die de advocaten van Assange kunnen aanvoeren zijn nog steeds uiterst beperkt.

De uitlevering van Assange is gevuld met wendingen, waardoor het onmogelijk is te voorspellen wat er daarna zal gebeuren, wat des te verwarrender wordt gemaakt door de schijnbare onverschilligheid van het Hooggerechtshof voor veel van de fundamentele kwesties op het gebied van de persvrijheid en de mensenrechten die op het spel staan. De uitspraak van maart leek heel erg op het feit dat de rechters van het Hooggerechtshof de vervolging van een journalist wilden bekrachtigen, maar de advocaten van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië blunderden zo erg dat ze dat onmogelijk maakten. Nu hebben diezelfde rechters een verbluffende berisping aan het adres van de Verenigde Staten gegeven. Kunnen rechters die van mening zijn dat de vervolging van Assange vanwege zijn journalistiek zijn rechten op vrije meningsuiting niet schendt, de uitlevering van de VS blokkeren, gegeven het feit dat de Verenigde Staten hem als vreemdeling mogelijk geen First Amendment-rechten toestaan?

Afgezien van de onzekerheid hebben de aanhangers van Assange gelijk als ze een zeldzame juridische overwinning vieren. De verdediging van Assange krijgt nog een kans om zijn uitlevering aan te vechten. Iedereen die om de persvrijheid geeft, moet ervoor pleiten dat deze de overhand krijgt.

Meer verhalen…