De aanhoudende politieke crisis in Pakistan heeft deze maand een hoogtepunt bereikt met de arrestatie van voormalig premier Imran Khan en de gevolgen daarvan. De contouren van het conflict zijn duidelijk: het is Khan versus het militaire establishment van Pakistan. En de handschoenen zijn uit.
Khan werd op 9 mei gearresteerd op het terrein van het Hooggerechtshof van Islamabad, weggevoerd door tientallen paramilitaire troepen in oproeruitrusting, zogenaamd voor een corruptiezaak. Maar de manier waarop en het tijdstip van zijn arrestatie – net nadat hij zijn beschuldigingen had verdubbeld dat een hoge inlichtingenfunctionaris verantwoordelijk was voor een moordaanslag op hem afgelopen november – gaf aan dat de arrestatie meer ging over de confrontatie tussen Khan en het Pakistaanse leger die begon vorig voorjaar met zijn afzetting in een motie van wantrouwen.
De arrestatie veroorzaakte op dezelfde dag protesten in heel Pakistan, waarvan sommige gewelddadig werden en gepaard gingen met vandalisme tegen militaire installaties. In ongekende scènes vielen demonstranten de poort van het legerhoofdkwartier in Rawalpindi, het huis van de korpschef in Lahore en andere gebouwen aan, waaronder het kantoor van Radio Pakistan in Peshawar. Bij botsingen met de politie kwamen zeker acht mensen om het leven. De telecommunicatieautoriteit van het land sloot dagenlang de toegang tot mobiele internetdiensten en sociale media af. Als reactie op de protesten heeft de politie duizenden partijmedewerkers van Khan gearresteerd, waarbij ze naar verluidt hun families lastigvielen; velen van hen moeten nog voor de rechtbank worden gebracht. Ze arresteerden ook hoge leiders van Khan’s partij, de Pakistaanse Tehreek-e-Insaf (PTI), en belangrijke leden van zijn voormalige kabinet: zijn voormalige minister van Buitenlandse Zaken, minister van Financiën, minister van mensenrechten en minister van Informatie.
Op 11 mei oordeelde het Hooggerechtshof van Pakistan dat Khan’s arrestatie vanuit de rechtbank onwettig was, en het Hooggerechtshof van Islamabad verleende hem de volgende dag borgtocht. Toen hij werd vrijgelaten, wees hij met een vinger naar één man: de Pakistaanse legerleider, generaal Asim Munir.
Een gevecht tot het einde
Khan’s confrontatie met het leger is nu ontaard in een existentiële, nulsomgevecht tussen de populairste politicus van het land en de machtigste instelling. Khan, ooit de favoriete politicus van het leger, heeft sinds vorig jaar de woede van de bevolking tegen de instelling aangewakkerd, die hij de schuld geeft van zijn afzetting. De aanvallen op militaire gebouwen na de arrestatie van Khan hebben de onoverwinnelijkheid van de instelling aangetast. Het leger – lang de heilige koe van Pakistan, het enige instituut dat als onaantastbaar wordt beschouwd – is niet vriendelijk geweest voor Khan’s afwijkende mening. Het heeft krachtig gereageerd op de protesten op 9 mei – die het een “zwarte dag” heeft genoemd – door te zeggen dat gewelddadige demonstranten voor militaire rechtbanken zullen worden berecht. Het berechten van burgers in legerrechtbanken zou in strijd zijn met de verplichtingen van Pakistan op grond van de internationale mensenrechtenwetgeving. Maar de Pakistaanse Nationale Veiligheidsraad steunde het besluit van het leger en de burgerregering schaarde zich achter het besluit, wat een klap uitdeelde aan de grondwet en de rechtsstaat in het land. Deze week stond een antiterrorismerechtbank in Lahore toe dat 16 burgers voor berechting aan het leger werden overgedragen.
In zekere zin had de steun van de bevolking van Khan het afgelopen jaar als buffer gediend tegen de assertiviteit van het leger. Maar na de protesten op 9 mei is het militaire establishment teruggekeerd naar zijn gebruikelijke draaiboek voor politieke leiders en partijen die uit de pas lopen in Pakistan. Daarbij gebruikt het de soepele coalitieregering als partner, zoals het in het verleden heeft gedaan met de huidige regering. Van haar kant is de regering, in haar gretigheid om zich aan het establishment te conformeren, maar al te graag bereid geweest de lessen uit het verleden te vergeten, toen ze zelf aan de ontvangende kant van de woede van het establishment was geweest.
Hogere leiders van de PTI, die deel uitmaken van de kring van Khan, zijn herhaaldelijk opnieuw gearresteerd, zelfs nadat ze de afgelopen twee weken borgtocht hadden gekregen. Deze week bezweken ze onder de toenemende druk en verlieten ze het feest, de een na de ander. Shireen Mazari, de voormalige minister van mensenrechten, die in twee weken tijd vijf keer was gearresteerd, was de eerste in de top die deze week opstapte. Fawad Chaudhry, de voormalige minister van Informatie, volgde zijn voorbeeld. Partijtrouwe en naaste Khan-assistent Asad Umar kondigde aan dat hij onmiddellijk na zijn vrijlating uit de gevangenis zou terugtreden uit zijn leidende posities binnen de partij. Van de hoogste leiders van de PTI blijft alleen voormalig minister van Buitenlandse Zaken Shah Mehmood Qureshi, die nog steeds vastzit, bij de partij. Ook andere prominente partijleden zijn opgestapt. De regering zegt een verbod op de APK te overwegen.
Politici onder druk zetten om te stoppen of van partij te veranderen, maakt al lang deel uit van het speelboek van het Pakistaanse establishment, waardoor het een ijzeren greep op de politiek kan behouden. Khan was voorafgaand aan de verkiezingen van 2018 de begunstigde van dergelijke manoeuvres. Maar de wreedheid van de druk en de snelheid van de afvalligheid hebben deze keer zelfs doorgewinterde waarnemers van de Pakistaanse politiek en zijn civiel-militaire machinaties verrast.
Ondertussen is de coalitieregering een afzonderlijke confrontatie aangegaan met de opperrechter van het Pakistaanse Hooggerechtshof, waarin wordt beweerd dat de Pakistaanse rechterlijke macht bevooroordeeld is ten gunste van Khan. Delen van de rechterlijke macht staan nu tegenover elkaar.
Tegelijkertijd verkeert de economie in zwaar weer. Het land is al maanden gevaarlijk dicht bij het faillissement en de inflatie bereikte afgelopen maand een record van 36,4%. De laatste tranche van een reddingsprogramma van het Internationaal Monetair Fonds, dat in juni afloopt, staat al maanden in de wacht terwijl het fonds wacht op Pakistan om leningen van de Golf en China veilig te stellen. Het falen van de coalitieregering onder leiding van premier Shehbaz Sharif om de economische crisis het hoofd te bieden, heeft haar zeer impopulair gemaakt.
Geen enkele instelling in het land lijkt in staat – of bereid – om het uit de huidige puinhoop te halen.
Wat staat er op het spel
In oktober zijn er algemene verkiezingen in Pakistan. Het is verre van duidelijk of ze op tijd zullen gebeuren of dat ze vrij en eerlijk zullen zijn. Het is duidelijk dat de staat Khan voor die tijd buitenspel wil zetten. Na zijn afzetting vorig jaar had Khan massale steun van het volk verzameld – en dat liet hij zien tijdens levendige bijeenkomsten in het hele land en bij tussentijdse verkiezingen in juli en oktober. Zijn partij, die aan de macht was in Punjab, de grootste provincie van Pakistan, en in Khyber Pakhtunkhwa, ontbond deze twee provinciale vergaderingen in januari in een poging vervroegde verkiezingen af te dwingen. Maar die gok mislukte: de staat heeft geweigerd die provinciale verkiezingen binnen 90 dagen te houden, zoals grondwettelijk verplicht is, en heeft een bevel van het Hooggerechtshof getrotseerd dat de Punjab-verkiezingen op 14 mei gehouden moesten worden.
Even leek het erop dat het in het gebruikelijke conflict tussen de gevestigde orde en een afgezette politieke leider deze keer anders zou kunnen zijn. Khan kwam in een stroomversnelling door zijn bijeenkomsten, de unieke demografie van zijn steun onder het volk (stedelijk, jong, middenklasse), het gewiekste gebruik van sociale media door zijn partij en de mate waarin hij het leger frontaal opnam. Maar gezien de frontale aanval op Khan en de PTI op dit moment, is dat allemaal misschien niet genoeg om de resultaten voor hem substantieel te veranderen. Als de geschiedenis een leidraad is, ziet het er niet goed uit voor Khan, zijn partij of de Pakistaanse democratie. Het opheffen van de PTI zal een echte en gefrustreerde achterban achterlaten voor Khan – een die volledig gedesillusioneerd is door de gevestigde partijen in Pakistan – die niemand heeft om te steunen.
Wat de Verenigde Staten kunnen doen
De regering-Biden, die haar betrokkenheid bij Pakistan de afgelopen twee jaar heeft beperkt, zou voorstander moeten zijn van democratie in Pakistan, de rechtsstaat en de suprematie van zijn grondwet, die momenteel allemaal worden bedreigd – en niet met de De gebruikelijke en favoriete partner van de Verenigde Staten in Pakistan, het leger. Dit betekent dat de regering zich expliciet moet uitspreken tegen schendingen van de rechtsstaat en de grondwet van het land – vooral tegen het idee dat burgers kunnen worden berecht in militaire rechtbanken in het land – en ter ondersteuning van vrije, eerlijke en tijdige verkiezingen in Pakistan dit jaar. Dit is de enige weg vooruit voor het land.
Bron: www.brookings.edu
