De opkomst van populistische bewegingen heeft invloed gehad op de politieke strijd over grote beleidsuitdagingen zoals klimaatverandering. Als gevolg hiervan heeft de vraag waar expertise en ‘evidence-based beleid’ passen in het democratische politieke leven een nieuwe relevantie gekregen.
Recentelijk heeft in Canada het verzet tegen de koolstofbeprijzing van de Conservatieve Partij, te midden van een verhoging van de heffing van de liberale regering, honderden economen ertoe aangezet een open brief te ondertekenen waarin zij de maatregel verdedigden. Ze maakten van de gelegenheid gebruik om “regeringen aan te moedigen economisch verstandig beleid te voeren om de uitstoot tegen lage kosten te verminderen, de zorgen van de Canadezen over de betaalbaarheid weg te nemen, de concurrentiepositie van het bedrijfsleven te behouden en de overgang van Canada naar een koolstofarme economie te ondersteunen.”
In antwoord daarop verklaarden de Conservatieven dat ze geen acht zouden slaan op het advies van ‘zogenaamde experts’. Ze maakten van de gelegenheid gebruik om iedereen die het wilde horen eraan te herinneren dat belastingen slecht zijn en dat de aanhoudende betaalbaarheidscrisis van het land deze nog erger maakt, wat de klimaatverandering ook voor ons in petto heeft. Het antwoord deed denken aan de Trumpiaanse MAGA-politiek ten zuiden van de grens – spottend, anti-intellectueel en contraproductief. De economen die de brief ondertekenden, ondertekenden niet als politieke partizanen of zelfs maar als verdedigers van de regering. Zij tekenden als deskundigen ter ondersteuning van een beleidsinstrument.
Het is de moeite waard om op te merken dat expertise op het gebied van openbaar beleid – het aanbieden van op communicatie afgestemde gegevens voor politici, personeel, de publieke sector en/of een groot publiek – een andere betekenis krijgt in de context van een betrokken burgerij die die informatie kan verwerken en ermee instemmen of afwijzen. De output van deskundigen, waar de massapolitiek plaatsvindt, is in feite koren op de besluitvormingsmolen. Maar zonder een gezond democratisch ecosysteem kunnen experts snel in de problemen komen.
De opkomst van westerse rechtse populistische bewegingen – die we, afhankelijk van de variëteit, beschouwen als astroturf, autoritair of grassroots – hebben de neiging op hun hoede te zijn voor expertise en claims van ‘evidence-based’ beleid. Dit is tenslotte het terrein van de elite, van de poortwachters, en wat weten zij over gewone mensen? Toegegeven, deze zelfde gewone mensen hebben het volste recht om wantrouwig te zijn tegenover de elites, inclusief degenen van centrumlinks die hen ogenschijnlijk vertegenwoordigen terwijl ze onvoorwaardelijke trouw aan de partij eisen, onder dreiging van uitsluiting door pitstops in het land en fabrieksbezoeken.
Als politieke stijl verdeelt het populisme de wereld in kampen: de op zijn best twijfelachtige elite en het nobele volk. Wie zijn de eerste om de laatste te vertellen wat ze moeten doen? Er is een lange linkse geschiedenis van populisme dat, moe van de macht van de elite en de uitdrukking ervan als technocratie, een soortgelijk probleem hanteert. Het is een vergissing om links-populisme in de regel te reduceren tot rechts-populisme, ervan uitgaande dat de constructie en kritiek op de elite in elk geval identiek en daarom identiek verkeerd is.
De specifieke constructies van verschillende groepen elites kunnen zelfs variëren. Neem bijvoorbeeld het World Economic Forum (WEF), dat lange tijd kritiek heeft gekregen van links en recentelijk van rechts. Waar rechts een autoritaire globalistische samenzwering in het WEF zou kunnen zien, geworteld in onder meer antisemitische stijlfiguren, levert links een alledaagse economische kritiek gericht op elite-instellingen die proberen regels vast te stellen die gunstig zijn voor de kapitaalklasse ten koste van de arbeiders. De kritiek van links is op zijn best verstoken van de opwindende maar paranoïde pyrotechniek van zijn rechtse tegenhanger. Er is geen samenzwering of minderheidszondebok in een behoorlijk structurele kritiek op de macht.
In februari vond het Pew Research Center brede steun voor democratie over de hele wereld, ook in Canada en de Verenigde Staten. Ongeveer een derde van de respondenten was echter sceptisch tegenover zelfbestuur en vond het “enigszins” of “zeer” slecht. Maar Pew vond ook “aanzienlijke” steun voor technocratie, of heerschappij door experts, waarbij een mondiaal gemiddelde van 58 procent het als “enigszins” of “zeer” goed bestempelde. In Canada deelde 49 procent het sentiment, terwijl in de Verenigde Staten 48 procent dat deed, vergeleken met respectievelijk 47 procent en 50 procent die dat niet deden. Dit zijn verontrustende marges.
Steun voor de technocratie geeft onder andere aan dat mensen effectieve probleemoplossingen willen, maar dat ze het vermogen van de democratie om dit te bereiken wantrouwen, of op zijn minst onderschatten. De populistische pushback is een omkering van dat wantrouwen. De spanning tussen de twee is belangrijk en potentieel gevaarlijk als we kijken naar democratische erosie, klimaatverandering, gezondheidszorg, huizencrises en meer.
Democratie is geen maffiaregering, en het electoraat is geen stelletje rubes. Niettemin is de rol van expertise bij de beleidsvorming in geavanceerde industriële staten zowel cruciaal als netelig. De vraag is hoe de behoefte aan expertise in evenwicht kan worden gebracht met de democratische noodzaak om in de openheid politiek te bedrijven en deze door en via het volk te laten leiden.
Het eerste dat we moeten overwegen is, zoals de democratische theoreticus Mark E. Warren het stelt, dat expertise geen prepolitieke autoriteit heeft in een democratie. Dat betekent dat democratische politiek een onvermijdelijk onderdeel is van de beleidsvorming, en dat de legitimiteit van uitkomsten pas aanvaardbaar is nadat ze, direct of indirect, aan de democratische test zijn onderworpen. “Geloof me, ik ben een expert” doorstaat simpelweg niet de democratische test.
Deskundigheid is ook niet onfeilbaar. Deskundigen zijn het voortdurend met elkaar oneens. Deskundigen kunnen het mis hebben. Deskundigen werken mogelijk met onvolmaakte informatie. Deskundigen kunnen van gedachten veranderen. Het beleid dat tijdens de pandemie werd ingevoerd, leverde talloze voorbeelden van deze uitdagingen op. Bovendien kunnen deskundigen ons voor of tegen een bepaalde maatregel adviseren en kunnen we het er geheel of gedeeltelijk mee oneens zijn omdat we andere, misschien tegenstrijdige, prioriteiten of verlangens hebben.
We moeten rekening houden met expertise en deze verwerken in onze politiek en ons beleid. We moeten experts serieus nemen – vooral als er onder hen (bijna) consensus bestaat, zoals bij het debat over de CO2-belasting. Evidence-based beleid is goed. Maar de bevolking moet nog steeds overtuigd worden door middel van redenering, beraadslaging, debat en andere vormen van overleg tot en met verkiezingen. Als politici geen publieke steun kunnen verwerven en behouden, kan het beleid – ten goede of ten kwade – gedoemd zijn, en kunnen kiezers naast politici zeer goede redenen hebben om verandering te eisen.
Al met al spelen deskundigen een essentiële en onschatbare rol in de democratische beleidsvorming. Maar ook al kan het negeren van hun begeleiding suboptimale – of ronduit slechte – resultaten opleveren, toch moeten hun perspectieven en adviezen concurreren in de publieke arena. En dat moeten we verwelkomen als de prijs van de democratie.
Het cynisch afwijzen van experts als Maar deskundigen, zoals de MAGA-partij en de Canadese Conservatieven, is een andere zaak. Het is het tegenovergestelde van technocratie en vormt een bedreiging voor het zelfbestuur. Deskundigheid is een essentieel onderdeel in het proces om uit te vinden wat we moeten doen en hoe we moeten samenleven. Door dit vanaf het begin te negeren, wordt het publiek de mogelijkheid ontzegd om alle informatie te verzamelen die het nodig heeft of wil hebben bij het nemen van beslissingen over wat er moet gebeuren.
We moeten op onze hoede zijn voor zowel degenen die volhouden dat we ons aan de deskundigen onderwerpen als degenen die hen zonder meer afwijzen. Beleidsvorming is een rommelig proces; het is inherent complex en controversieel, waarbij concurrerende groepen en individuen betrokken zijn die ernaar streven publieke goedkeuring te verwerven en te behouden.
Een gezond publiek kan beter open blijven staan voor deskundigen. Bij gebrek aan expertise – gegevens over fenomenen in de wereld – wordt ons de kans ontzegd om over netelige kwesties na te denken. Maar dit gezonde publiek veronderstelt en vereist massademocratie, zodat het volk, als volk, werkelijk en diep betrokken is – niet louter als bestuursobjecten, maar als actieve deelnemers aan zelfbestuur. Het publiek behoudt niettemin het recht om zijn oren dicht te stoppen. Het wordt dan de plicht van anderen om hen van het tegendeel te overtuigen. Dat heeft iets frustrerends en moois. En bovendien volkomen democratisch.
Bron: jacobin.com
