Voor het eerst in bijna drie decennia is er echt momentum achter een Aziatische uitdager van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Maar zonder radicaal van het bestaande model af te wijken, is het de critici duidelijk dat het toevoegen van meer IMF’s niet de oplossing is.
De premier van Maleisië, Anwar Ibrahim, kondigde publiekelijk Chinese steun aan voor een regionaal fonds dat in 1997 voor het eerst door Japan op de markt werd gebracht in de nasleep van de financiële crisis in Oost-Azië. Als het slaagt, zou het een echt alternatief kunnen zijn voor landen die momenteel noodfondsen zoeken bij het IMF – een instelling die wordt gedomineerd door Amerikaanse en Europese belangen.
Toch is er weinig dat erop wijst dat het Asian Monetary Fund (AMF) anders zou zijn dan de kolos die het probeert uit te dagen. “Afgaande op de manier waarop Aziatische leiders over de AMF praten, lijkt het erop dat het ideologisch niet afwijkt van de neoliberale manier van denken”, zegt Mae Buenaventura, campagnevoerder en programmamanager bij de Asian Peoples’ Movement on Debt and Development.
De aankondiging van Anwar kwam voor het IMF op een ongelegen moment. In de nasleep van de pandemie begon het IMF aan een golf van leningen toen regeringen in ontwikkelingslanden met geldnood worstelden met de druk om de gevolgen van het virus in te dammen en investeerders tevreden te houden. Volgens het laatste rapport zit het fonds op ongeveer $ 260 miljard aan totale verplichtingen.
Toch kwamen de meeste van die leningen met verplichtingen. Het IMF heeft kwetsbare landen er altijd toe aangezet om markten te openen, wisselkoersen te liberaliseren, staatsbedrijven te privatiseren en essentiële overheidsuitgaven te verlagen. Deze maatregelen (volgens eigen onderzoek van het IMF) verergeren de armoede en ongelijkheid alleen maar, maar zijn goed in het beschermen van particuliere investeerders die geld op het spel hebben staan en moeten worden terugbetaald.
De hoop dat het fonds zijn aanpak zou verzachten na een wereldwijde noodsituatie werd onmiddellijk de kop ingedrukt. Oxfam, een liefdadigheids- en belangenbehartigingsgroep, berekende dat in de loop van het virus (van 2020 tot 2022) 87 procent van de leningen gepaard ging met nieuwe eisen voor bezuinigingen.
In mei van dit jaar heeft Ghana een kredietfaciliteit van $ 3 miljard vrijgemaakt in ruil voor een “grote en vervroegde begrotingsconsolidatie” – IMF spreekt van massale bezuinigingen. In december kreeg Egypte ook een programma van 3 miljard dollar, maar het IMF drong er bij het land harder op aan om belangen in verschillende staatsbedrijven te verkopen en over te schakelen op een flexibele wisselkoers. Pakistan heeft eind vorige maand markten geliberaliseerd, belastingen verhoogd en energiesubsidies verlaagd in een poging om nog eens $ 3 miljard vrij te maken in een standby-regeling.
Cumulatief hebben de programma’s niet veel meer gedaan dan het continu redden van particuliere schuldeisers ten koste van de lokale bevolking die de rekening moet betalen. “Het IMF is een instelling geworden die de omvang van crises verlengt en verlengt in plaats van ze vooraf aan te pakken”, zegt Tim Jones, hoofd beleid bij de liefdadigheidsinstelling Debt Justice. Woordvoerders van het IMF reageerden niet op verzoeken om commentaar.
Het afgelopen jaar zijn er overal ter wereld massale protesten uitgebroken tegen het IMF en zijn bezuinigingsbeleid, van Argentinië tot Sri Lanka en overal daar tussenin. Daardoor grijpen campagnevoerders en regeringen naar alternatieven, of in ieder geval naar iets dat de aanhoudende cyclus van nooit eindigende reddingsoperaties en crises kan doorbreken.
Het Asian Fund is niet de eerste poging tot een alternatief voor het IMF. Regionale geldschieters zijn er in overvloed (er is al een Arabisch Monetair Fonds), maar ze werken meestal nauw samen met het door het IMF gedomineerde systeem. Ook kredietverstrekkers die een reëel alternatief moesten bieden, hebben hun ambities drastisch teruggeschroefd. De New Development Bank, gesteund door de “BRICS” -landen (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika), werd in 2015 met veel tamtam gelanceerd, maar financierde uiteindelijk een verzameling infrastructuurprojecten en niet veel anders.
“Als je naar de New Development Bank kijkt, wijkt het niet af van het model dat wordt gebruikt door het Globale Noorden, en er zijn sterke banden met het IMF”, zegt Luiz Vieira, de coördinator van het Bretton Woods Project, een belangenbehartigings- en onderzoeksgroep in Londen.
Dan is er China zelf, dat via een web van staatsbanken geld leent aan ontwikkelingslanden. Dit soort leningen is normaal gesproken ook voor projecten, maar is op zo’n schaal gebeurd dat China een belangrijke speler is geworden in schuldonderhandelingen – en een veel voorkomend struikelblok voor het IMF in plaatsen als Ghana en Zambia.
Het eerste AMF-voorstel in 1997 haperde onder hevig verzet van de Verenigde Staten. Met China vanaf het begin aan boord, kan het voorstel nu echter een reële kans maken.
Het veld van Maleisië is licht op details. Anwar heeft alleen gezegd dat een AMF beter zou kunnen inspelen op de behoeften van de regio omdat het buiten de controle van buitenlandse mogendheden valt, maar heeft tot nu toe geen concrete aanwijzingen gegeven over hoe de structuur of de lening van een dergelijk fonds eruit zou zien.
“We kunnen niet toestaan dat de internationale infrastructuur wordt bepaald door buitenstaanders”, zei Anwar tijdens een toespraak in Thailand. Een woordvoerder van de Maleisische regering reageerde niet op een verzoek om commentaar.
Zonder meer details zijn de vooruitzichten voor het uitdagen van de Amerikaanse en Europese dominantie van de financiële architectuur in de wereld, het ondermijnen van de macht van de dollar of het bevorderen van regionale integratie onzeker. De regio heeft al een mechanisme voor wederzijdse financiële hulp in het Chiang Mai Initiative, dat China, Japan en Zuid-Korea tot zijn leden telt en regionale zwaargewichten als Indonesië, Singapore en Maleisië omvat.
De AMF-landen lopen ook het risico de ene machtsonevenwichtigheid in te ruilen voor de andere. Als het nieuwe fonds het aandeelhoudersmodel van het IMF imiteert – dat meer stemrecht geeft aan landen die meer geld kunnen toezeggen – zou de opname van landen als China, Japan en Zuid-Korea uiteindelijk het kernprobleem van het IMF kunnen repliceren.
“Er is een Noord onder de Global South-landen, er zullen politieke asymmetrieën bestaan”, zei Buenaventura. Jacobijn. “Als het dezelfde democratische tekorten krijgt als het IMF, is dat een groot probleem.”
Dan is er de vraag of de de facto regionale hegemonie, China, überhaupt de baan wil hebben.
Het eerste probleem is de lening zelf. Het huidige systeem van leningen van het land staat onder toezicht en controle van de overheid. Leningen aangaan die openstaan voor de inbreng van een breder scala aan landen, allemaal met concurrerende belangen die niet noodzakelijkerwijs overeenkomen, brengt een reeks nieuwe moeilijkheden met zich mee.
Ondertussen is een uitdaging voor de door de dollar gedomineerde wereldorde een moeilijke verkoop voor China, dat een exportreus heeft gebouwd op de rug van een relatief goedkope valuta die onder strikte controle handelt. Om de renminbi de dollar te laten vervangen, zou de Chinese regering een geheel nieuw valutaregime moeten omarmen.
“Het Globale Zuiden heeft zeker belang bij het uitdagen van de hegemonie van de dollar, maar ik ben er niet zo zeker van dat de Chinezen om verschillende redenen graag de rol van reservevaluta op zich willen nemen”, vertelde Vieira. Jacobijn. “Het zou ertoe leiden dat ze de controle verliezen – ze zouden veel meer open toegang tot de financiële markt moeten hebben. Ik denk dat het proces waarschijnlijk geleidelijker en complexer zal zijn.”
Toch biedt de ontwikkeling een paar redenen om enthousiast te zijn. De voorstanders van de AMF zeggen dat het niet het IMF ondermijnt, maar dat het de naties gewoon een andere manier zal bieden om leningen te verstrekken, een die over daadwerkelijke regionale expertise beschikt.
“Vanuit economisch perspectief zie ik de AMF niet als een ondermijning van het IMF als beide zijn ontworpen om ontwikkelingslanden te helpen een financiële crisis te boven te komen”, zegt Benny Teh, een universitair hoofddocent aan de Universiti Sains Malaysia, eraan toevoegend dat veel afhangt van de uiteindelijke structuur. “Ik zie het als een optie voor Aziatische landen.”
Dan is er het feit dat Maleisië zich in 1997 beroemd verzette tegen de richtlijnen van het IMF en er de voorkeur aan gaf het kapitaal streng te controleren in plaats van neoliberale hervormingen door te voeren, zoals zijn buren in Thailand en Indonesië. Evenzo is de Chinese regering goed thuis in de langzame, zware strijdtactieken van de strijd tegen het door de VS gedomineerde wereldwijde financiële systeem.
Het AMF-voorstel “komt voort uit deze geschiedenis van wantrouwen, toenemend wantrouwen, waarbij de relevantie en legitimiteit van het IMF steeds meer in twijfel wordt getrokken”, zei Buenaventura. “Maar er zijn nog grote vragen die opgehelderd moeten worden.”
Buenaventura zegt dat hoewel ze het verlangen naar een regionaal alternatief begrijpt, het beter is om het IMF en zijn project volledig te schrappen en een mechanisme voor schuldenregeling binnen de Verenigde Naties op te bouwen dat gericht is op schuldhoudbaarheid en gebaseerd is op mensenrechten.
Het is een grote opdracht. Het IMF is zo ingebakken in de architectuur van het financiële systeem dat het veel gemakkelijker is om je een Aziatische versie voor te stellen: een die het ene mandje met valuta inruilt voor het andere, een herhaalde oproep tot bezuinigingen doet en de Amerikaanse hegemonie inruilt voor de Chinese. Maar voor landen over de hele wereld die kreunen onder het gewicht van een onhoudbare schuldenlast, is dat niet genoeg.
Een AMF “moet deel uitmaken van een praktijk van transformatieve verandering”, zei Buenaventura. “Het kan niet zomaar knutselen aan instituties zijn.”
Bron: jacobin.com
