In 2022 begon Marla, een tweeëndertigjarige winkelmanager in Chicago, de eerste tekenen te voelen van een economie die onder druk kwam te staan. Naarmate de COVID-stimuleringsvoordelen opdroogden en de prijzen stegen, werd haar loon moeilijker om van te leven. Haar creditcardschuld nam toe en ze raakte verder achter met het betalen van studieleningen, terwijl hogere rentetarieven lenen moeilijker maakten. Toen haar werd gevraagd naar haar kijk, besprak Marla haar angsten voor de toekomst. Zou ze ooit een eigen huis kunnen hebben? En kon ze het zich veroorloven om kinderen te krijgen terwijl haar economische leven zo onzeker bleef?
Ervaringen zoals die van Marla, die vorig jaar door miljoenen Amerikanen werden gedeeld, gaan vaak gepaard met een economische neergang. Maar een blik op de door economen geprefereerde benchmarks voor een recessie leek een economie te onthullen die nog steeds robuust was. Denk hierbij aan sterke consumptiecijfers en het ontstaan van krappe arbeidsmarkten. En hoewel de volatiliteit op de financiële markten zeker is toegenomen, evenals een golf van uitverkoop van aandelen en het schrappen van banen in de technologiesector, wijzen sleutelindexen niet duidelijk op een economie die op de rand van een recessie staat.
Wat is er aan de hand met de Amerikaanse economie? Waarom staan de traditionele indicatoren die de economische gezondheid van het land weergeven in zo’n schril contrast met de geleefde ervaringen van zoveel mensen, waaronder de 32 procent van de Amerikaanse volwassenen die achterop raken met het betalen van schulden en de 25 procent van de Amerikaanse ouders die moeite hebben om het afgelopen jaar voedsel of huisvesting hebben kunnen betalen.
Een nadere blik op de Amerikaanse economie onthult een land met gesplitste economische ervaringen. Sterker nog, het zijn uiteindelijk Amerika’s historisch hoge niveaus van rijkdom en inkomensconcentratie die de dissonantie tussen geaggregeerde economische cijfers en de dagelijkse realiteit van Amerikanen met midden- en lagere inkomens het beste kan verklaren.
Ongeacht of de Verenigde Staten in 2023 in een recessie belanden, de economie verkeert duidelijk in een precaire toestand. De afhankelijkheid van krediet onder Amerikaanse arbeiders maskeert tekenen van economische nood. Slechte kwaliteit van de banen, naast de concurrentiebeperkende en anti-arbeidersoverheersing van lokale industrieën door nationale of multinationale bedrijven, maakt de krapte op de arbeidsmarkt minder voorspellend voor de onderhandelingspositie op de arbeidsmarkt. En de oververtegenwoordiging van de top 10 procent van de Amerikaanse verdieners in het financiële systeem maakt dat systeem totaal niet representatief voor de ‘echte’ economie.
Met andere woorden, naarmate de Amerikaanse ongelijkheid toeneemt, worden de gegevens waarop economen traditioneel vertrouwen om een recessie aan te kondigen, steeds schever, waardoor zwakheden in de economie worden verborgen. En dergelijke zwakheden bestaan. Erger nog dan onhoudbaar, de Amerikaanse ongelijkheid is een tijdbom die grote schade aanricht aan de economie als deze niet wordt ingedamd.
Het Nationaal Bureau voor Economisch Onderzoek (NBER) heeft de taak om aan te kondigen of er al dan niet een recessie plaatsvindt, en doet dit door een uiteenlopende reeks macro-economische omstandigheden te bestuderen. Tot nu toe heeft NBER niet aangekondigd dat de Verenigde Staten in een recessie verkeren. Hoewel er in 2022 een zeer korte “technische recessie” was, gedefinieerd als twee opeenvolgende kwartalen van negatieve groei, beschouwt NBER geen daadwerkelijke recessie. Tijdens die twee negatieve kwartalen werd het bbp sterk beïnvloed door volatiele voorraden en schommelingen in de netto-export. Zowel de groei als de consumptie zijn relatief stabiel gebleven.
Bovendien is de consensus onder de meeste reguliere economen dat de arbeidsmarkt robuust is, ondanks een lichte afkoeling in de afgelopen maanden en golven van ontslagen in financiën en technologie. Het aantal vacatures daalde in februari en zakte voor het eerst in bijna twee jaar onder de tien miljoen. (Ter referentie: er waren zeven miljoen vacatures in februari 2020, net voor de pandemie.) Maar over het algemeen zijn de meeste economen het erover eens dat de arbeidsmarkten sterk blijven. Ook de diffusie-index van februari liet zien dat industrieën nog steeds groeien, maar dat het tempo aanzienlijk is gedaald. En het banenrapport van maart toonde aan dat de banengroei slechts licht daalde tot ongeveer 230.000, terwijl de beroepsbevolking toenam, wat wijst op een sterke arbeidsmarkt ondanks tekenen van afkoeling.
De aard van de Amerikaanse groei, consumptie en arbeidsmarkten heeft veel economen en figuren in de financiële sector ertoe aangezet om een voorzichtig optimistische kijk op de Amerikaanse economie te formuleren. Jamie Dimon, CEO van JP Morgan Chase, merkte bijvoorbeeld op dat “vooruitkijkend de positieve punten enorm zijn” en dat de balansen van de consument in “uitstekende vorm” verkeren.
Maar algemeen optimisme over de economische dynamiek van de VS is moeilijk te rijmen met de economische realiteit waarmee miljoenen Amerikanen worden geconfronteerd. Recente cijfers wijzen in de richting van het beëindigen van de schadelijke combinatie van COVID-stimuleringsmaatregelen en inflatie, waaronder een verwachte stijging van de voedselprijzen met 7,9 procent in 2023. Deze elementen hebben de reële (voor inflatie gecorrigeerde) lonen van werknemers verlaagd, wat heeft geleid tot een toename van de economische nood.
Een kwart van de volwassenen worstelt nu met voedselzekerheid (de voedseluitgaven daalden met 5,5 procent van januari tot mei 2022). Kinderarmoede is toegenomen, aangezien de COVID-noodhulp voor de aanvullende voedingshulpprogramma’s (SNAP) werd verlaagd voor de tweeënveertig miljoen ontvangers van het programma. Tweederde van de Amerikanen leeft nog steeds van salaris tot salaris; ongeveer 11 procent heeft geen werk; 57 procent van de Amerikanen kan een nooduitgave van $ 1.000 niet betalen. Daklozenopvangcentra hebben hun wachtlijsten zien verdubbelen of verdrievoudigen. En bijna 40 procent van de huishoudens met een laag inkomen heeft moeite met het betalen van medische zorg.
Naarmate de belangrijkste signalen van economische nood toenemen, nemen ook de schulden van huishoudens toe. Momenteel lopen 20,5 miljoen Amerikanen achter met betalingen voor nutsvoorzieningen, en 25 miljoen met creditcards, autoleningen of persoonlijke leningen. Dit zijn de hoogste cijfers sinds 2009, en zowel hypotheek- als creditcardschulden ondergingen hun grootste kwartaalstijging in twintig jaar. In totaal bedraagt de schuld van Amerikaanse huishoudens momenteel een record van $ 16,9 biljoen. En deze schuld is steeds meer geconcentreerd bij millennials en jongere Amerikanen.
In directe tegenstelling tot het optimisme van Dimon wijzen de huidige signalen van nood voor Amerikaanse huishoudens op verslechterende balansen en steeds moeilijker wordende economische omstandigheden.
Als we zowel de gegevens als de economische geschiedenis nauwkeuriger bekijken, zien we een heel ander verhaal dan bedrijfseconomen en bankiers ons willen doen geloven. De dissonantie tussen algemeen gerapporteerde macro-economische cijfers en de ervaring van Amerikaanse arbeidersklasse kan worden verklaard door drie factoren: ten eerste, anti-werknemersbeleid en -gebeurtenissen; ten tweede, de rol van ongelijkheid bij het gevoeliger maken van de bottom brackets voor inkomensschokken; en ten derde, het gebruik van goedkoop krediet als aanvulling op het inkomen.
Wat het eerste punt betreft: in de afgelopen halve eeuw heeft een combinatie van technologische verandering en outsourcing veel middeninkomensbanen uitgehold, wat heeft geleid tot een polarisatie van de lonen in de Verenigde Staten. Ondertussen is het aantal vakbondsleden aanzienlijk gedaald, en veel bedrijven ontwikkelden concurrentiebeperkende benaderingen om controle uit te oefenen over lokale regionale arbeidsmarkten en om het vermogen van werknemers om van baan te veranderen te onderdrukken (bijvoorbeeld niet-concurrentiebedingen).
De verstrengeling van deze elementen verklaart gedeeltelijk waarom econoom Thomas Philippon een toename van een monopsonie-dynamiek op de Amerikaanse arbeidsmarkten heeft geconstateerd, waar arbeiders de economische macht hebben verloren en onderdrukte reële lonen ervaren. En dus, zelfs op een “krappe” arbeidsmarkt die gezond lijkt, zorgen stevige overheersing en concurrentiebeperkende praktijken ervoor dat de ervaringen van werknemers met een lager loon meer lijken op wat we zouden kunnen zien in een “losse” markt, waar het vinden van werk moeilijk is en het onderhandelen over hogere reële loon is een uitdaging.
Hoge niveaus van ongelijkheid die gedeeltelijk het gevolg zijn van deze economische verschuivingen, betekenen ook dat een meerderheid van de Amerikanen veel te kwetsbaar is voor het risico van een plotselinge schok voor hun inkomens. In 2022 kwam zo’n schok in de vorm van hogere kosten van levensonderhoud als gevolg van aanbodgestuurde inflatie, die centrale banken ertoe aanzette de rentetarieven te verhogen. Terwijl de economische omstandigheden verslechteren, hebben miljoenen Amerikanen onvoldoende inkomen en spaargeld om de storm te doorstaan. Bijgevolg hebben ze moeite om rond te komen.
Dit is waar goedkoop krediet om de hoek komt kijken. Verschillende sociale wetenschappers hebben vastgesteld dat de Verenigde Staten vanaf de jaren zeventig de sociale voorzieningen uit de Tweede Wereldoorlog en de Great Society hebben vervangen ten gunste van toegang tot goedkoop krediet. Deze beleidswijziging – die niet toevallig samengaat met een conservatieve reactie op burgerrechten en de neoliberale omarming van de vrijemarkteconomie – heeft een cruciale rol gespeeld bij de verslechtering van de inkomens- en vermogensongelijkheid, zowel door de consumptie en dus de winst voor bedrijven te vergroten als door de herverdeling van extra geld van leners aan geldschieters in de vorm van rente.
Ondertussen heeft het in feite de enorme sociaaleconomische ongelijkheden van de Verenigde Staten “geplaveid”, waardoor het lijkt alsof Amerikanen in staat zijn grotere financiële lasten te dragen door hun afhankelijkheid van schulden. Econoom Adair Turner laat zien dat hierdoor een zichzelf in stand houdende cyclus van toenemende ongelijkheid is ontstaan, waarbij de groei van de schulden de ongelijkheid vergroot, waardoor Amerikanen zich steeds verder in de schulden steken om hun kosten van levensonderhoud te financieren, enzovoort.
Het begrijpen van deze geschiedenis kan ook helpen verklaren waarom Dimon het bij het verkeerde eind heeft over de balansen van Amerikanen met lagere inkomens. Tegenwoordig blijven de onderste 90 procent van de Amerikanen netto ‘dissavers’ (debiteuren), terwijl vrijwel al het spaargeld en kapitaal geconcentreerd is in de top 10 procent van de huishoudens naar vermogen. En we zien momenteel het hoogste tempo van schuldopbouw in een periode van drie jaar sinds de crash van 2008.
Deze uitholling van de macht van de arbeiders en de toename van ongelijkheid is niet alleen oneerlijk; het is schadelijk voor het hele land. Het is nu algemeen aanvaard dat grote ongelijkheid de reële “evenwichts”-rentetarieven doet dalen, aangezien goedkope kredieten noodzakelijk worden voor huishoudens met lage en middeninkomens om hun uitgaven te financieren. En dit kan een schuimig en zeer speculatief financieel systeem opleveren, waar vaak bubbels ontstaan (zie het grootste deel van de technische sector en bijna alle crypto).
Naarmate het vermogen om financiële risico’s te nemen toeneemt, neemt het gevaar van financiële crises toe. Wanneer er zich toch een recessie voordoet, dwingt de kwetsbaarheid van miljoenen Amerikanen uit de arbeidersklasse de Amerikaanse regering om in te grijpen en de schulden van particuliere huishoudens effectief om te zetten in overheidsschuld door middel van stimuleringsmaatregelen – maar de selectief beperkte eetlust van veel Amerikaanse federale beleidsmakers betekent vaak dat dergelijke stimulans slaagt er niet in de arbeidersklasse Amerikanen adequaat te beschermen. Dit kan helpen verklaren waarom economen, waaronder die van het Internationaal Monetair Fonds en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, herhaaldelijk hebben geconstateerd dat ongelijkheid recessies dieper en langduriger maakt en tegelijkertijd de economische groei beperkt.
Ongeacht of de Verenigde Staten in een recessie terechtkomen, het is de moeite waard om sceptisch te zijn over de verklarende kracht van de geaggregeerde cijfers die gewoonlijk in de reguliere media worden gerapporteerd. De Wall Street Journal merkte op 7 april op dat het banenrapport van maart “niet geruststellend is voor de werknemers omdat ze achterblijven bij de inflatie, maar het is goed nieuws voor de Fed.” Gezien de kwetsbaarheid van miljoenen Amerikanen en de neiging van grote ongelijkheid om recessies te verergeren, lijkt dat optimisme misplaatst.
In de komende weken en maanden zullen we waarschijnlijk nog veel meer commentatoren horen die het idee verwoorden dat de economie sterk is volgens traditionele maatstaven, waarbij ze voorbijgaan aan de manier waarop grote ongelijkheid diepe systemische zwakheden en risico’s maskeert. In plaats van een voortijdige zucht van verlichting te slaken, zouden we ons moeten afvragen wat het huidige regime van hogere rentetarieven en inflatie betekent voor de gezinnen die nu moeite hebben om voedsel en huisvesting te betalen. En we moeten ons begrip van ‘economische gezondheid’ opnieuw evalueren, voorbij een rudimentaire analyse van vacatures. Uiteindelijk moeten we in plaats daarvan kijken naar wat het belangrijkst is: of we een economie opbouwen waarin mensen de kans en de middelen hebben om een fatsoenlijk, waardig leven te leiden.
Bron: jacobin.com