Eerder deze maand plaatste het officiële Twitter/X-account van de Bharatiya Janata Party (BJP) – de extreemrechtse regeringspartij van India – een afbeelding waarin oppositieleider Rahul Gandhi wordt afgebeeld als marionet van de Hongaars-Amerikaanse miljardair George Soros. Het was niet de eerste keer dat de heersende hindoe-nationalisten van het land zich op een dergelijke retoriek beroepen. Afgelopen zomer, na een ontmoeting tussen Gandhi en een bekende mensenrechtenactivist in New York, zei de Indiase minister van Minderheidszaken woedend: “Als het voor elke Indiër duidelijk is wat George Soros van plan is, waarom gaat Rahul Gandhi dan om met degenen die worden gefinancierd door Soros?”
Op het eerste gezicht zijn dergelijke incidenten een beetje verwarrend. Zoals Emily Tamkin, auteur van 2020’s De invloed van Soros: politiek, macht en de strijd voor een open samenlevingZoals in juli werd opgemerkt, heeft India geen geschiedenis van antisemitisme die analoog is aan die van de Verenigde Staten of de verschillende landen in Europa waar Soros-samenzweringen de overhand hebben gekregen. Hoewel het zeker niet verrassend is dat extreemrechtse politici zich baseren op racistische complottheorieën, is het toch een beetje vreemd gezien de context. Toen voormalig minister van Buitenlandse Zaken Kanwal Sibal te maken kreeg met een reactie op zijn aanroeping van antisemitische stijlfiguren in een salvo tegen de Wall Street Journalklonk hij oprecht perplex en vroeg: “Hoe komt antisemitisme in dit alles terecht?”
Om de opleving van het antisemitische complotisme in India te begrijpen, legt Tamkin uit:
Je zou kunnen stellen dat de stijlfiguren van ‘de Jood’ als eeuwige buitenstaander, manipulator of allesbeheersende kracht in India minder in de lucht en het water aanwezig zijn dan in andere delen van de wereld waar anti-Soros-complottheorieën vaste voet aan de grond hebben gekregen. Maar omdat ze zich in de lucht en het water van de wereld bevinden, is het gemakkelijk om ze te gebruiken en te gebruiken voor de Indiase context als het politiek uitkomt.
Het opmerkelijke aan antisemitische complottheorieën is dat ze kunnen functioneren, ongeacht of de stijlfiguren waarop ze zich baseren al dan niet van nature over Joodse mensen gaan of niet.
Zelfs buiten de gebruikelijke culturele context slaagt de Soros-samenzwering er dus in om zowel dezelfde basisstructuur te behouden als een beroep te doen op rechtse nationalisten. “In de Verenigde Staten”, besluit Tamkin, “wordt Soros ervan beschuldigd de democratie te kapen. In India wordt hij ervan beschuldigd India te willen destabiliseren. . . . [I]In beide gevallen wordt iedereen die een vermeende band met hem heeft, afgeschilderd als anti-nationaal. Dat is hoe antisemitische complottheorieën functioneren. Of deze theorieën door hun voorstanders al dan niet actief als antisemitisch worden beschouwd, verandert niets aan deze logica.”
Het hele fenomeen roept uiteindelijk bredere vragen op over de ontwikkeling van mondiaal extreemrechts en zijn ontluikende lingua franca van reactionaire ongenoegen. Naast de hernieuwde preoccupatie van BJP-politici met Soros, zijn er voorbeelden te over van rechtse hardliners die zich baseren op hetzelfde arsenaal aan stijlfiguren, idiomen en zorgen – die zich gelukkig geen zorgen maken, of misschien gewoonweg niet op de hoogte zijn van hun culturele specificiteit of de tegenstrijdigheden die inherent zijn aan het importeren van de nationalistische idiomen van het recht van het ene land in dat van een ander land.
Cijfers over extreem-rechts in Canada hekelen nu dus het schrikbeeld van de ‘kritische rassentheorie’ en een grote rechtse bijeenkomst in het Hongarije van Viktor Orbán kan zich beroemen op het aanbieden van een ‘Woke Free Zone’. Orbán zelf kan ondertussen naar de Verenigde Staten reizen en verklaren: “De globalisten kunnen allemaal naar de hel gaan. . . . Ik ben naar Texas gekomen!” voor een bewonderend publiek dat een in Székesfehérvár geboren man herkent als medemilitant in de nationalistische strijd tegen buitenlandse invallen. QAnon, schijnbaar de meest typisch Amerikaanse complottheorie, heeft hetzelfde opmerkelijke vermogen getoond om grenzen en culturen te overstijgen – onder meer als inspiratiebron voor een bizarre poging tot staatsgreep in 2022 in Duitsland, waar aanhangers zichzelf er op de een of andere manier van hadden overtuigd dat de geallieerde bezetting van 1945 aan de gang was en zou spoedig worden overwonnen door een Amerikaans leger onder leiding van Donald Trump.
In hoeverre deze groeiende poel van gedeelde grieven voornamelijk het product is van amerikanisering of een ingewikkelder kruisbestuiving tussen verschillende reactionaire nationalistische tradities is zeker discutabel. Hoe dan ook, het wordt steeds moeilijker om de consolidatie van retoriek en ideologie te negeren die nu overal ter wereld extreemrechts plaatsvindt – in een overtreffende trap van ironie, dankzij niemand minder dan het globalisme zelf.
In 2005, New York Times columnist Tom Friedman publiceerde zijn veelbesproken boek De wereld is plat. Hoewel de onhandig geschreven bestseller van Friedman karakteristiek ingewikkeld is en gebaseerd is op een volkomen onzinnige metafoor, verwoordt hij niettemin een invloedrijke stroming van triomfalistisch denken over wat een door de VS geleide wereldorde van na de Koude Oorlog zogenaamd zou opleveren. Natiestaten, zo betoogde Friedman, raakten steeds meer met elkaar verbonden en de mondiale samenleving werd daardoor gestaag ‘afgeplat’.
Ontdaan van al zijn vele omschrijvingen was het betoog van het boek feitelijk slechts een byzantijnse herformulering van wat neoliberale ideologen in de jaren negentig hadden beweerd: dat de toenemende onderlinge verbondenheid van economieën, toeleveringsketens en informatieknooppunten – hoewel onvermijdelijk ontwrichtend – geleidelijk aan een gelijk speelveld zou creëren. tussen naties, het pluralisme bevorderen en conflicten verminderen. Doordrenkt met McDonald’s- en Dell-computers, geloofde men, zou elke uithoek van de wereld nu kunnen evolueren naar een op de markt gebaseerde liberale democratie die op de Verenigde Staten lijkt. Het eschaton was aangebroken, met dank aan Exxon, Wal-Mart en AT&T.
Zoals de meeste utopische voorspellingen die verband houden met het neoliberale project, is heel weinig van deze profetie daadwerkelijk uitgekomen. In plaats van het speelveld gelijk te maken, heeft de export van het Amerikaanse kapitalisme de ongelijkheid tussen landen alleen maar verergerd en binnen de landen geïntensiveerd. Van het India van Narendra Modi tot het Turkije van Recep Tayyip Erdoğan, net als in de Verenigde Staten, heeft het reactionaire nationalisme ook bewezen perfect verenigbaar te zijn met het neoliberalisme en in veel gevallen zijn natuurlijke bondgenoot.
In feite heeft Friedman’s ‘afvlakking’ de vorm van een apenpoot gekregen. Vooroordelen, en niet pluralisme, worden werkelijk kosmopolitisch, en een groeiende beweging van extreemrechtse nationalisten van New Delhi en Boedapest tot Washington en Ankara demonstreert een opmerkelijk vermogen om een gemeenschappelijk project over taalkundige en culturele scheidslijnen heen samen te smelten. Zoals de Washingtonpost‘s Ishaan Tharoor merkte op over het recente uitstapje van de BJP naar de Soros-samenzwering: “Het is 2023 en de wereld is plat, maar niet op de manier waarop Tom Friedman het zich had voorgesteld. In plaats daarvan lijken rechtse nationalisten overal op dezelfde reeks grieven te zijn gekomen en dezelfde taal te gebruiken om ze te verwoorden.”
Bron: jacobin.com
