Kapitalistische vooruitgang bedreigt de menselijke overleving

Is Walter Benjamin, net als andere westerse marxisten, echt een denker die probeerde “de politiek weg te schuwen” zoals Farber beweert? Veel kritiek kan worden geëgaliseerd in Benjamin, maar ik vind het moeilijk om het politieke karakter van zijn geschriften te ontkennen. Het is waar dat hij niet tot een politieke partij behoorde, maar dat betekent niet dat hij van de politiek is weggehaald. Karl Marx, in de jaren dat hij aan het schrijven was Hoofdstadbehoorde niet tot een partij. Betekent dit dat hij op dat moment niet een politieke denker was?

Volgens Farber beschouwde Benjamin “revolutie als een plotselinge cataclysmische, messiaanse gebeurtenis die de remmen op de ‘locomotieven van de wereldgeschiedenis’ zou leggen, ‘nieuwe rampen vermijden in plaats van een betere toekomst te openen’. Toch wordt het idee van Benjamin gedefinieerd door een dialectische visie die deze twee aspecten verenigt: rampen vermijden – een product van historische vooruitgang onder de heersende klassen – en het openen van nieuwe futures.

Dus in een addendum voor een van zijn scripties Over het concept van de geschiedenishij wijst op de realisatie van een klasseloze samenleving (de ‘nieuwe toekomst’ van het marxisme) als het doel van revolutie, maar hij beschouwt het niet als het resultaat van vooruitgang: “Klasseloze samenleving is niet te worden opgevat als het eindpunt van historische ontwikkeling, maar de onderbreking ervan, zo vaak mislukt, eindelijk bereikt.”

Farber citeert ons boek hier: “Michael Löwy en Robert Sayre identificeerden verschillende strengen van linkse romantiek in hun studie Romantiek tegen het tij van de moderniteit. ‘Nieuw Rousseauism’, beschouwt bijvoorbeeld het begin van de menselijke geschiedenis als een geïdealiseerde gouden eeuw. ‘

Wat echter voor ons echter de revolutionaire romantiek definieert-en dit is ook van toepassing op Jean-Jacques Rousseau-is dat het geen terugkeer naar het verleden (naar de “Gouden Eeuw”) maar een omweg via het verleden naar een utopische toekomst suggereert. Rousseau bewonderde de inheemse Carib -mensen, maar hij stelde geen leven voor zoals zij; Hij droomde van een nieuwe, democratische samenleving waarin de verleden vrijheid en gelijkheid van de mensheid weer opdook in nieuwe vorm.

Hetzelfde geldt voor Ernst Bloch: Farber vermeldt zijn fascinatie voor de middeleeuwen, maar Bloch was de grote filosoof van Utopia. Bloch verwijst naar het verleden om kapitalistische ‘vooruitgang’ te bekritiseren, om geen terugkeer naar de middeleeuwen te suggereren! Zijn doel was een toekomstige samenleving, communist in marxistische zin. Farber’s afbeelding van EP Thompson lijkt me veel nauwkeuriger: het gaat niet om het herstellen van een verloren gemeenschap, maar het creëren van een nieuwe die breekt met de meedogenloze antisociale logica van het kapitalisme.

Volgens Farber is Ferdinand Tönnies de meest invloedrijke auteur waarover we in ons boek spreken. Maar Tönnies, zoals we zeggen en Farber vermeldt, is een “ontslag genomen romantisch” en behoort daarom niet tot de revolutionaire romantische traditie.

Ik ben volledig in overeenstemming met een van de argumenten van Farber: we zullen “de politieke economie van het kapitalisme moeten tegengaan” met democratische planning die prioriteiten van productie vaststelt. Maar ik geloof niet in de mogelijkheid van economische groei die niet ecologisch schadelijk is.

Het lijkt mij dat Farber de ernst van de ecologische crisis onderschat: kapitalistische ‘vooruitgang’, met zijn logica van onbeperkte groei, leidt ons tot een ongekende catastrofe in de menselijke geschiedenis: klimaatverandering. Dit is een bedreiging voor de overleving van de mensheid. Als we een dergelijke uitkomst willen vermijden, moeten we ons energieverbruik en materiaalproductie verminderen, beginnend met nutteloze en overbodige grondstoffen (die de meerderheid vormen van wat het kapitalisme produceert).

Zeker, volgens een alternatief beschavingsmodel dat we ecosocialisme noemen, zal het nodig zijn om te voldoen aan de fundamentele sociale behoeften van de mensheid, maar zoals Marx aangelegd, is de eerste stap in de richting van het rijk van vrijheid de vermindering van de werkdag en de vrije tijd die het mogelijk maakt voor menselijke zelfrealisatie.