Sinds Leo Varadkar woensdag zijn ontslag als Ierse premier en hoofd van de Fine Gael-partij aankondigde, zijn de media al begonnen met het schrijven van zijn politieke nalatenschap. Voor sommigen zal Varadkar herinnerd worden als een “scherpzinnige, moedige leider in uitdagende tijden”, in het licht van zijn relatieve competentie tijdens de Brexit-onderhandelingen met de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk. In tegenstelling tot veel van zijn diplomatieke gesprekspartners (met name in Belfast en Londen), gaven hij en zijn regering blijk van een consistent besef van de politiek opruiende en pragmatisch onhoudbare implicaties van een ‘harde grens’ op het eiland Ierland. Ze hebben met succes, onder moeilijke omstandigheden, gewerkt om deze uitkomst te voorkomen. Zoals de Voogd merkt op: “De heer Varadkar kwam op tegen de vakbondsleden [in the North of Ireland] en naar Londen als het er toe deed.”
Op een algemener niveau prijst een opiniestuk in dezelfde krant de diplomatieke vaardigheden van Varadkar, waarbij hij wordt vergeleken met de voormalige leider van de Labour Party in Nieuw-Zeeland, Jacinda Ardern, en beide worden genoemd als voorbeelden van een progressief liberalisme voor de 21e eeuw. De BBC omschrijft de vertrekkende Taoiseach eveneens als een publieke figuur die “voor referenda pleitte om de Ierse grondwet te wijzigen die het homohuwelijk en abortus legaliseerde.” Het citeert Varadkars eigen woorden, dat hij er ‘trots’ op was ‘het land een gelijkwaardiger en moderner land te hebben gemaakt als het gaat om de rechten van kinderen, de LGBT-gemeenschap, gelijkheid voor vrouwen en hun lichamelijke autonomie.’ Luisteraars naar vrijdag Ierse tijden Binnen de politiek podcast werd zelfs verteld dat hij in wezen een ‘sociaal-democraat’ was.
Voor veel mensen die Varadkar’s bijna twintig jaar in het openbare leven hebben meegemaakt – inclusief zijn periodes als taoiseach en tánaiste (vice-premier) in coalitieregeringen in de afgelopen zeven jaar – zal hij echter anders herinnerd worden. Hij vertegenwoordigde een politiek die de ongelijkheid vergrootte in naam van marktsoevereiniteit en sociale privileges, een politiek waarin progressieve hervormingen inderdaad door publieke vertegenwoordigers konden worden goedgekeurd, zij het schijnbaar op basis van persoonlijk opportunisme en vaak met voorwaarden. Er zat altijd een duidelijk neoliberaal randje aan de uitspraken en hervormingen van Varadkar.
Dit bleek zelfs de afgelopen weken, in de aanloop naar de referenda over “Familie” en “Zorg” – beide gehouden op 8 maart, Internationale Vrouwendag. De dubbele stemming was bedoeld om respectievelijk de verouderde en nogal katholieke definitie van de rol en samenstelling van het gezin in de Ierse grondwet en de sterk gendergerelateerde opvatting van huishoudelijke zorg te moderniseren.
Vooral de door de regering voorgestelde wijziging van dit laatste artikel bleek in de publieke debatten steeds controversiëler. Prominente activisten voor de rechten van gehandicapten wezen er bijvoorbeeld op dat de door de regering gekozen formulering voor het amendement, als het in de wet zou worden omgezet, een “constitutionele uitdrukking zou geven aan het conservatieve ideologische standpunt dat de primaire verantwoordelijkheid voor de zorg verblijft binnen het gezin en de gezinsleden” – waardoor de staat in de toekomst van elke dergelijke verantwoordelijkheid wordt ontheven.
Varadkars reactie op dergelijke kritiek was om ze te bevestigen. Hij ging in de uitzending en zei ronduit: ‘Ik denk eigenlijk niet dat dit de verantwoordelijkheid van de staat is, om eerlijk te zijn. Ik vind dat echt een verantwoordelijkheid van het gezin.” Margaret Thatcher zou het daar zeker mee eens zijn geweest. Uiteindelijk, na een periode van verwarde en vaak matte publieke discussie, werd het voorgestelde amendement ronduit verworpen door de kiezers. In het licht van zijn aftreden zijn veel waarnemers van mening dat dit resultaat een katalyserende factor is voor Varadkars verlies aan geloofwaardigheid als Fine Gael-leider en het daaropvolgende vertrek van het politieke toneel.
In zekere zin had het keiharde conservatisme dat ten grondslag lag aan deze opmerkingen geen verrassing mogen zijn. Als jonge TD (lid van de Dáil, of belangrijkste kamer van het parlement) in 2007 beschreef hij op beroemde wijze zijn afkeer van de plannen van Charles Dickens Een kerstlied, met het argument dat “Tiny Tim een baan moet krijgen.” Hoewel een dergelijke opvatting qua ongevoeligheid bijna een zelfparodie lijkt, bleef Varadkar gedurende zijn hele carrière consistent in zijn sociale houding. In 2017 – een jaar nadat de door Fine Gael geleide regering de instructies van de Europese Commissie had afgewezen om 13 miljard euro aan achterstallige belastingen van Apple te innen – leidde hij een nationale campagne tegen binnenlandse welzijnsfraude, met de slogan ‘Welfare Cheats Cheat Us All’. Kort daarna werd hij tot partijleider gekozen door Fine Gael-leden die blijkbaar onder de indruk waren van de rechtse kant van zijn nieuwe standpunt.
Als Varadkar een voorliefde had voor harde aanpak – waarbij hij maatschappelijke problemen de schuld gaf van zogenaamde ‘Welfare Cheats’, in plaats van van bedrijfselites of van de lobby van de Ierse landheren – was hij niet in alle gevallen onbuigzaam in zijn overtuigingen. “Ik beschouw mezelf als pro-life in die zin dat ik accepteer dat het ongeboren kind een mensenleven is met rechten”, verklaarde hij in 2014. Niettemin zou hij – net als andere prominente leden van zijn partij – de komende vier jaar zijn standpunt veranderen. standpunt bijna volledig in, als reactie op de massale basiscampagne voor reproductieve rechten door te pleiten voor de intrekking van het achtste amendement op de Ierse grondwet, dat in 1983 het aanbieden van abortusdiensten had verboden. Zijn reputatie als voorvechter van “gelijkheid voor vrouwen en hun lichamelijke autonomie” berust grotendeels op deze verandering van gedachten.
Voor een vollediger beeld kunnen we ons echter ook oktober 2020 herinneren, toen regeringspartijen stemden voor het verzegelen van departementale en andere staatsdocumenten met betrekking tot de Ierse Mother and Baby Homes – religieuze instellingen waar ongehuwde Ierse moeders en hun kinderen de hele tijd tegen hun wil naartoe werden gestuurd en vastgehouden. de twintigste eeuw – zo’n dertig jaar lang. Actievoerders beschuldigden de regering terecht van het “hertraumatiseren en negeren” van de overlevenden van deze instellingen, waar maar liefst negenduizend kinderen zouden zijn gestorven als gevolg van verwaarlozing of misbruik. Net als hier bleek Fine Gael onder leiding van Varadkar maar al te vaak verrassend ongevoelig te zijn tegenover vrouwen en andere kwetsbare groepen in de Ierse samenleving (waaronder vluchtelingen en asielzoekers).
Varadkar, een arts van opleiding, heeft zichzelf misschien op de markt gebracht als een leider ‘voor mensen die vroeg in de ochtend opstaan’, maar het overheidsbeleid tijdens zijn ambtsperiode lijkt de trends van wijdverbreide emigratie van jonge professionals alleen maar te hebben verergerd. Vooral grote aantallen recent gekwalificeerd medisch personeel hebben ervoor gekozen om voor werk naar Canada of Australië te reizen, in een poging te ontsnappen aan de ziekenhuisomstandigheden in Ierland die vakbonden als ‘verpletterend en traumatisch’ hebben omschreven. Uit een recent onderzoek van de Irish Nurses and Midwives Organization blijkt dat meer dan 70 procent van de Ierse verpleegkundigen heeft overwogen hun baan op te zeggen ‘vanwege stress op de werkplek’. Grote aantallen van degenen die blijven, worden bovendien geconfronteerd met een huisvestingscrisis die ervoor heeft gezorgd dat de dakloosheid op straat tot ongekende hoogten is gestegen, terwijl naar schatting tweederde van de in de steden wonende volwassenen in Ierland gedwongen is terug te verhuizen naar hun ouders. Veel van de eerste opstijgers van Ierland kunnen letterlijk nergens anders heen dan naar het buitenland – als ze zich het ticket kunnen veroorloven.
Talloze commentatoren hebben er de afgelopen dagen voor gekozen om te benadrukken wat zij zien als de betrouwbaarheid en openhartigheid van Leo Varadkar tijdens de Brexit-onderhandelingen. Wanneer je het echter door een bredere lens bekijkt, lijkt zijn nalatenschap minder illuster. Hij laat niet alleen een politieke partij in vrije val en een coalitieregering in wanorde achter, maar ook een staat geteisterd door verwoestende crises op het gebied van de gezondheidszorg en de huisvesting, die door het neoliberale beleid dat hij gedurende zijn hele carrière heeft gevoerd en bepleiten alleen maar hebben verergerd. Ierland is in 2024 een toevluchtsoord voor economische groei; het is ook een land waar werknemers, zorgverleners en jongeren aan de zijlijn blijven staan, en waar ruim een half miljoen burgers in armoede leven. Dat is zijn echte erfenis.
Bron: jacobin.com
