Teheran, Iran – Vandaag vijf jaar geleden hield president Donald Trump een ondertekend uitvoerend bevel voor de camera’s in het Witte Huis omhoog, waarmee hij een eenzijdige terugtrekking aankondigde van een nucleaire deal die de Verenigde Staten in 2015 hadden gesloten met Iran en de wereldmachten.
Ondanks jaren van inspanningen, en na vele ups en downs, is het mijlpaalakkoord dat formeel bekend staat als het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA), niet hersteld, wat bijdraagt aan toenemende spanningen in de regio.
De vele benoemingen door de Trump-regering van Iraanse entiteiten en instellingen, specifiek bedoeld om het zijn opvolger Joe Biden moeilijk te maken zijn schade ongedaan te maken, werkten samen met een veranderend politiek klimaat om een hersteld JCPOA te voorkomen.
De toenmalige Amerikaanse president had betoogd dat de deal niet genoeg deed om Teheran er permanent van te weerhouden een nucleair wapen te verwerven, en Trump verheugde zich toen hij een van de belangrijkste prestaties op het gebied van buitenlands beleid van zijn voorganger Barack Obama ongedaan maakte.
Zijn regering stelde een dozijn voorwaarden op om opnieuw te onderhandelen over een voor Washington gunstiger akkoord met Teheran, wat in feite zou neerkomen op een totale politieke capitulatie door Iran.
Het is niet verwonderlijk dat de hoogste leider van Iran, ayatollah Ali Khamenei, een pad van “verzet” koos in het aangezicht van Trump, wiens lijk volgens hem “wormen en knaagdieren zal voeden”, aangezien hij zijn vermeende wens om de Islamitische Republiek ten val te brengen in het graf zal nemen.
Het zogenaamde “maximale druk”-beleid van de regering-Trump, waaronder het opleggen van de zwaarste sancties ooit aan Iran, heeft sindsdien aanzienlijke gevolgen gehad voor de Iraanse economie. De regering-Biden is doorgegaan met het beleid van zijn voorganger ten aanzien van Iran, ondanks het aanvankelijk aan de kaak stellen ervan.
Op hol geslagen inflatie blijft de gemiddelde Iraniër onder druk zetten en de nationale munteenheid zit in een neerwaartse spiraal, ook al heeft Teheran ondanks de sancties zijn olieverkoop geleidelijk opgevoerd.
Iraanse leiders hebben hun doctrine om de VS te tarten echter niet opgegeven, en volgens Washington zijn de aanvallen van pro-Iraanse groepen op Amerikaanse belangen in de hele regio de afgelopen jaren alleen maar toegenomen.
De Amerikaanse moord op de Iraanse topgeneraal Qassem Soleimani in Irak begin 2020 bracht de spanningen naar nieuwe hoogten, waarbij Teheran en Washington op de rand van oorlog wankelden.
Meest recentelijk heeft Iran in de afgelopen twee weken twee olietankers in beslag genomen in de Straat van Hormuz en de Golf van Oman, volgens westerse media als reactie op een Amerikaanse inbeslagname van een andere tanker met Iraanse olie.
Ondertussen had president Ebrahim Raisi vorige week de eerste reis van een Iraanse president naar Syrië in 13 jaar, waarbij de Iraanse staatsmedia het begroetten als een “strategische overwinning” voor Iran in het licht van Amerikaanse nederlagen.
JCPOA in de regio
Sinds het begin is Israël de grootste vijand van de JCPOA geweest, en lobbyde het onophoudelijk in Washington om de deal dood te verklaren.
Premier Benjamin Netanyahu prees Trump na zijn afzien van de deal, en Tel Aviv heeft herhaaldelijk druk uitgeoefend tegen pogingen van andere ondertekenaars – namelijk China, Rusland, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk – om het akkoord te herstellen door middel van nu vastgelopen gesprekken die begonnen in 2021.
Israël heeft ook gewaarschuwd dat het Iran zal aanvallen om te voorkomen dat het een bom in handen krijgt, en Biden’s nationale veiligheidsadviseur, Jake Sullivan, zei vorige week dat de Amerikaanse president bereid is “Israëls vrijheid van handelen” te erkennen indien nodig.
De opmerking wekte woede in Teheran, wat veiligheidschef Ali Shamkhani ertoe bracht het te beschouwen als een Amerikaanse erkenning van verantwoordelijkheid voor Israëlische aanvallen op Iraanse faciliteiten en nucleaire wetenschappers.
Elders in het Midden-Oosten juichten veel Arabische staten, geleid door Saoedi-Arabië, Trump ook toe toen ze hun bezorgdheid uitten over het nucleaire programma van Teheran – dat volgens het strikt vreedzaam is – en zijn steun aan gevolmachtigden in de hele regio.
Maar toen Teheran ook de druk opvoerde en de VS geleidelijk zijn rol in de regio zagen afnemen, erkenden de Arabische leiders dat er verandering nodig was.
De aanval van 2019 op Saoedische oliefaciliteiten door de aan Iran gelieerde Houthi’s in Jemen, en de daaropvolgende non-respons van Washington, leek een keerpunt te zijn voor de Arabische landen.
Na twee jaar van directe gesprekken kwamen Iran en Saoedi-Arabië in maart overeen om de diplomatieke betrekkingen te herstellen in een door China bemiddelde deal, en de ambassades zullen naar verwachting deze week worden heropend.
Meer uitdagingen in het verschiet
In ieder geval lijken de belanghebbenden van JCPOA voorlopig tevreden te zijn met het handhaven van de status quo terwijl de spanningen worden beheerst.
Het aannemen van twee door het Westen geïntroduceerde resoluties vorig jaar in de raad van bestuur van de Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA) die Iran afkeurde – en de reactie van Teheran – en een impasse in de besprekingen sinds september hebben geen enkele partij ertoe aangezet om de JCPOA dood te verklaren bij afwezigheid van een beter alternatief voor het akkoord.
Het lot van de deal belooft echter de komende maanden meer confrontaties tussen Teheran en het Westen.
De westerse partijen hebben Iran naar verluidt al gewaarschuwd dat als het zijn verrijking van uranium verder verhoogt tot niveaus die mogelijk kunnen worden gebruikt om een bom te produceren, dit hen ertoe zal aanzetten het zogenaamde “snapback”-mechanisme van de deal te activeren dat automatisch de Verenigde Staten zal herstellen. Nationale sancties tegen Iran.
Iran en de IAEA bereikten in maart een akkoord in Teheran om de samenwerking te intensiveren, wat mogelijk een nieuwe resolutie tijdens de komende bestuursvergadering van de nucleaire waakhond in juni zou kunnen voorkomen.
Een andere belangrijke deadline komt in oktober, wanneer het JCPOA een aantal beperkingen op Irans onderzoek, ontwikkeling en productie van langeafstandsraketten en drones zal opheffen.
Nu Israël ook aandringt op snapback en het Westen Teheran ervan beschuldigt gewapende drones aan Rusland te hebben verkocht voor de oorlog in Oekraïne, zullen de belanghebbenden de komende maanden veel werk moeten verzetten bij het beheersen van de spanningen.
Bron: www.aljazeera.com
